Ảnh minh họa.
Trong đó, nội dung dự án Luật về tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc tập trung vào 03 chính sách nổi bật, gồm:
Chính sách 1: Xây dựng lực lượng Việt Nam tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.
Chính sách 2: Triển khai lực lượng tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.
Chính sách 3: Bảo đảm nguồn lực, chế độ chính sách.
Theo Bộ Quốc phòng, hoạt động gìn giữ hòa bình (HĐGGHB) Liên hợp quốc (LHQ), thể hiện dưới hình thức các Phái bộ được LHQ cử đến các khu vực đã tạm dừng xung đột hoặc đã có thỏa thuận hòa bình để gìn giữ hòa bình tại các khu vực này, là cơ chế đặc biệt trong khuôn khổ LHQ dựa vào nguồn lực và lực lượng do các nước thành viên đóng góp, đặt dưới sự chỉ huy của LHQ thể theo những quy định về an ninh tập thể của Hiến chương LHQ. Kể từ khi triển khai hoạt động GGHB lần đầu tiên năm 1948, đến nay LHQ đã triển khai 71 Phái bộ GGHB LHQ trên khắp thế giới. Hiện tại, có tất cả 14 Phái bộ GGHB LHQ đang được triển khai với tổng số gần 103.200 nhân viên GGHB; trên 120 trong số 193 quốc gia thành viên LHQ đã và đang cử lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ.
Là một thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế, Việt Nam đã tích cực, chủ động trong việc tham gia HĐGGHB LHQ. Từ năm 1996, Việt Nam đã tham gia đóng góp một phần nghĩa vụ tài chính hằng năm cho HĐGGHB LHQ. Từ tháng 6/2014 Việt Nam chính thức cử lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ. Đến nay, Việt Nam đã cử 596 lượt sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp (trong đó có 04 sĩ quan Công an) đi thực hiện nhiệm vụ GGHB LHQ tại Phái bộ UNMISS (Nam Xu-đăng), Phái bộ MINUSCA (Cộng hòa Trung Phi), Phái bộ UNISFA (khu vực Abyei), Phái bộ EUTM-RCA (Phái bộ huấn luyện của Liên minh châu Âu tại Trung Phi) và Trụ sở LHQ, cả hình thức cá nhân (sĩ quan tham mưu quân sự, huấn luyện, trang bị; sĩ quan liên lạc; quan sát viên quân sự; sĩ quan điều phối quân - dân sự; sĩ quan truyền thông; sĩ quan quân lương...) và hình thức đơn vị (Bệnh viện dã chiến cấp 2 với 63 cán bộ, nhân viên; Đội Công binh với 184 cán bộ, nhân viên). Các lực lượng Việt Nam đã và đang hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được Lãnh đạo LHQ, Chỉ huy Phái bộ, Chính quyền nước sở tại và cộng đồng quốc tế đánh giá cao.
Việc Việt Nam triển khai lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ dựa trên cơ sở pháp lý tại Điều 64, Điều 65, Điều 89 của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013; Quy định số 241-QĐ/TW ngày 30/10/2020 của Bộ Chính trị về thẩm quyền, quy trình cử, điều chỉnh, rút lực lượng tham gia lực lượng GGHB của LHQ; thông qua Nghị quyết số 130/2020/QH14 ngày 13/11/2020 của Quốc hội khóa 14 về tham gia lực lượng GGHB của LHQ; Nghị định số 61/2021/NĐ-CP ngày 25/6/2021 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều Nghị quyết số 130/2020/QH14; Nghị định số 162/2016/NĐ-CP ngày 14/12/2016 của Chính phủ quy định một số chế độ, chính sách đối với cá nhân và công tác đảm bảo đối với các tổ chức của Việt Nam tham gia HĐGGHB LHQ; các Bản ghi nhớ được ký kết giữa Chính phủ Việt Nam và LHQ, gồm Bản ghi nhớ số DFS/UNMISS/VIE ngày 26/9/2018 ký giữa Chính phủ Việt Nam và LHQ về đóng góp nguồn lực Bệnh viện dã chiến cấp 2 tới Phái bộ UNMISS tại Nam Xu-đăng; Bản ghi nhớ số DFS-MOU-UNISFA-VNM-200708-1 ngày 01/6/2022 ký giữa Chính phủ Việt Nam và LHQ về đóng góp nguồn lực Đội Công binh tới Phái bộ UNISFA tại Khu vực Abyei.
Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng ban hành các văn bản: Thông tư số 171/2018/TT-BQP ngày 19/01/2018 quy định về công tác quản lý, chỉ huy, chỉ đạo, điều hành đối với lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ thuộc phạm vi quản lý của Bộ Quốc phòng; Thông tư số 23/2019/TT-BQP ngày 12/3/2019 quy định tiêu chuẩn sức khoẻ quân nhân tham gia HĐGGHB LHQ; Thông tư số 104/2021/TT-BQP ngày 25/7/2021 quy định cơ cấu, tổ chức đơn vị và tiêu chuẩn lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ thuộc phạm vi quản lý của Bộ Quốc phòng; Thông tư 156/2017/TT-BQP ngày 28/6/2017 quy định chi tiết và hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 162/2016/NĐ-CP; Bộ trưởng Bộ Công an đã ban hành Thông tư số 53/2021/TT-BCA ngày 15/5/2021 quy định biên chế, tổ chức đơn vị và tiêu chuẩn lực lượng Công an tham gia HĐGGHB LHQ và Hướng dẫn số 2838/BCA-X01 ngày 09/8/2022 về chế độ, chính sách đối với cán bộ, chiến sĩ Công an nhân dân Việt Nam tham gia HĐGGHB LHQ.
Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất về tham gia HĐGGHB LHQ chỉ là nghị quyết của Quốc hội nên hiệu lực thi hành chưa cao, chưa tương xứng với vị trí, chức năng, nhiệm vụ của HĐGGHB LHQ trong tình hình mới; chưa có cơ sở pháp lý vững chắc, mang tính ổn định, lâu dài, bao quát các đối tượng thuộc lực lượng Việt Nam tham gia HĐGGHB LHQ,... cụ thể như sau:
Thứ nhất, Hiến pháp năm 2013 là cơ sở pháp lý quan trọng để Việt Nam tham gia các HĐGGHB LHQ, song mới chỉ quy định chủ trương về việc "tham gia hoạt động góp phần bảo vệ hòa bình ở khu vực và trên thế giới" do đó, cần thiết phải ban hành Luật để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp để quy định rõ và cụ thể hóa về: Phạm vi tham gia HĐGGHB LHQ; quy trình triển khai lực lượng; trách nhiệm của các cơ quan nhà nước; chế độ, chính sách đối với lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ; công tác đảm bảo cho HĐGGHB LHQ; chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của các cơ quan quản lý lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ...
Thứ hai, quá trình thực hiện các quy định Nghị quyết số 130/2020/QH14 và các văn bản pháp lý liên quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ tham gia HĐGGHB LHQ đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập như:
- Công tác tổ chức xây dựng lực lượng;
- Cơ chế, quy trình triển khai lực lượng tham gia hoạt động GGHB LHQ;
- Công tác bảo đảm nguồn lực, tài chính, chế độ chính sách;
- Công tác bồi thường thiệt hại; cơ chế xử lý tiền bồi hoàn của LHQ.
Thứ ba, Nghị quyết số 130/2020/QH14 có quy định chức danh Chỉ huy trưởng lực lượng Việt Nam tại Phái bộ, tuy nhiên, trong quá trình thực hiện gặp khó khăn, bất cập khi chưa quy định rõ tiêu chí, tiêu chuẩn, trần quân hàm, chế độ, chính sách cho vị trí chức danh này.
Từ các lý do trên, việc xây dựng, ban hành Luật về tham gia lực lượng GGHB của LHQ là cần thiết, không chỉ đảm bảo tạo hành lang pháp lý đầy đủ, vững chắc, lâu dài, ổn định cho việc triển khai lực lượng tham gia HĐGGHB LHQ, mà còn củng cố sự đồng thuận chính trị và sự ủng hộ của xã hội đối với chủ trương của Đảng và Nhà nước đóng góp vào sứ mệnh cao cả của LHQ là gìn giữ hòa bình thế giới.
MAI HUỆ
