Lời thơ lặng lẽ xoa dịu tiếng oan thấu trời.
Thơ vốn phù suy, chứ không phù thịnh. Làm thơ phù suy là một phẩm giá của con người, trước nỗi đau đồng loại. Thơ phù suy có trăm hình vạn trạng, nhưng viết trực diện pháp đình thì rất hiếm hoi. Nhà thơ Nguyễn Minh Tâm đã lặng lẽ theo đuổi mảng thơ về phận người chốn chênh vênh được mất và sinh tử, như một chức nghiệp tự nguyện gánh vác đời mình.
Luật sư Nguyễn Minh Tâm có thể xem như một gương mặt nổi bật trong giới tranh tụng tại Việt Nam. Ông đã tham gia bào chữa cho hàng ngàn bị cáo và đương sự tại hàng ngàn phiên tòa hình sự, phi hình sự lớn nhỏ. Ông cũng là người góp phần đào tạo và truyền cảm hứng nghề nghiệp cho nhiều thế hệ công tác ở lĩnh vực tư pháp. Tuy nhiên, vị Luật sư thường được nhắc đến với biệt danh Lão Luật, vẫn không thể nào tách rời thi ca. Vì sao Luật sư Nguyễn Minh Tâm và Nhà thơ Nguyễn Minh Tâm cứ phải song hành như một định mệnh sóng gió ba đào? Rất đơn giản, chính ông giải thích:
Tiếng oan đang thấu đất trời
Cúi nghe lòng vẫn nghẹn lời trong thơ.
Bất cứ nghề nào, thách thức đáng sợ nhất vẫn là sự chai lì cảm xúc. Càng lặn ngụp với nghệ, cảng từng trải với nghề, thì càng thấy mọi thứ rất bình thường. Nếu nghề y dễ thờ ơ với đau đớn của bệnh nhân, thì nghề luật dễ lạnh lùng với thống khổ của bị cáo. Luật sư Nguyễn Minh Tâm đã giữ được ánh mắt ân cần và trái tim ấm áp trước mỗi phiên tòa, nhờ ông có cốt cách thi sĩ. Thậm chí, có lúc ông cao hứng lập luận đầy kiêu hãnh:
Anh hành nghề Luật nhưng lại thích làm Thơ
Bởi nhân loại muôn đời cần Thơ hơn Luật
Chữa một vết thương lòng, Luật đành bất lực
Chỉ một vần thơ anh hóa thần dược cho đời.
Xưa nay, cái câu “vô phúc đáo tụng đình” chưa bao giờ ngưng ám ảnh chúng sinh. Khi đã kéo nhau đến tòa án, hoặc khi đã bị lôi đến tòa án, thì mỗi con người đều hứng chịu những tổn thương sâu sắc. Trước và sau mỗi phán quyết, dẫu công minh đến đâu, cũng khiến tình ruột thịt có nguy cơ sứt mẻ, cũng khiến nghĩa bạn bè có nguy cơ rạn nứt. Trước và sau mỗi phán quyết, dẫu sòng phẳng đến đâu, cũng để lại những hệ lụy về tài sản và tính mạng. Luật sư – Nhà thơ Nguyễn Minh Tâm thấu hiểu như vậy, nên ông luôn nỗ lực làm tròn trách nhiệm của mình trong nội day dứt khôn nguôi:
Lời ta rơi xuống đất dày
Mặn như nước mắt thấm đầy oan khiên.
Nền tư pháp Việt Nam có những đặc thù riêng, khó phân định hết những rắc rối ngọn ngành nông sâu. Lắm phen, bán án đã khép lại, nhưng dư âm vẫn ngổn ngang và dằn vặt cho Luật sư. Dù cố gạt đi suy nghĩ tiêu cực về một quy tắc ngầm nào đó, thì Nguyễn Minh Tâm vẫn không thể che giấu sự nghẹn ngào và sự bất an. Vì vậy, có những dòng thơ ngắn của ông lại nghe như tiếng thở dài:
Người ở tít trên cao
Nên chỉ nhìn tổng quát
Còn người ở dưới đất
Mắt thấy rõ cỏ cây
Oan đó vẫn còn đây
Thế thời chưa gỡ được
Đành nuôi một nguyện ước
Chờ lịch sử phân minh.
Nhà thơ Nguyễn Minh Tâm sinh năm 1953 tại Hải Dương. Năm 1971, ông chuẩn bị bước chân vào giảng đường Đại học Tổng hợp Hà Nội thì được lệnh nhập ngũ theo lời gọi thiêng liêng của non sông đang chia cắt. Nguyễn Minh Tâm làm trinh sát trong khói lửa, và may mắn lành lặn đi qua cuộc chiến tranh vệ quốc. Đất nước thống nhất, Nguyễn Minh Tâm học luật và dự phần trận địa khác: Trận địa giữ gìn công lý.
Trong khói lửa, Nguyễn Minh Tâm không có khả năng né tránh bom đạn, mà bom đạn đã né tránh Nguyễn Minh Tâm. Đó là phúc phận. Thế nhưng, trong hòa bình, Nguyễn Minh Tâm có khả năng né tránh thị phi nhưng ông lại đối diện thị phi để được làm Luật sư. Tất yếu, đã đương đầu thị phi thì Nguyễn Minh Tâm chấp nhận sống với bao niềm thảng thốt:
Công lý vốn dĩ công bằng
Chả phân biệt ông với thằng đâu em
Chỉ vì thời buổi nhá nhem
Thì thằng, ông mới nhập nhèm thế thôi.
Nhà thơ Nguyễn Minh Tâm gieo vần điệu để phản ánh tâm tư Luật sư Nguyễn Minh Tâm như thế nào? Những câu thơ viết khi đọc hồ sơ vụ án, hoặc những câu thơ viết vào phút giải lao của phiên xét xử, đều chấp chới sự sẻ chia và sự xao xác. Ông thông cảm cho bị cáo:
Lời không đủ, em nói bằng nước mắt
Giọt nước mắt của em làm rớt lệ bao người
Nước mắt chảy giữa pháp đình lặng ngắt
Có nước mắt nào chặt hơn thế, em ơi?
và ông xót xa cho bản thân:
Sân tòa bảng lảng hơi thu
Phủ lên mấy chiếc xe tù lặng thinh
Ngẩn ngơ mình tự hỏi mình
Hơi thu có thấm chút tình phạm nhân?
Án tại hồ sơ chuẩn mực, hay án tại nhân tâm manh động? Câu hỏi ngỡ đơn giản mà muôn trùng oái oăm. Ở đời, chính hay bất chính phải căn cứ vào đạo đức, còn có lý hay vô lý phải căn cứ vào pháp luật. Vậy mà thực tế vẫn có những góc tối bàng hoàng:
Biết thân chủ hàm oan mà bất lực
Có nỗi đau nào hơn thế nữa không?
Công lý khẽ mim cười chua chát:
- Ai bảo trong tim người máu cứ đỏ hồng?.
Và trước những trở trêu nhuốm màu uy quyền tranh thủ và quan hệ lắt léo, Nguyễn Minh Tâm bái vọng huyền thoại Bao Thanh Thiên xử án lừng lẫy triều Tống bên Trung Quốc:
Nhìn ông, tôi ước nước tôi
Biết bao giờ có được thời của Ông?.
Nhà thơ - Luật sư Nguyễn Minh Tâm trong hành trình “Ấm lạnh pháp đình” đôi khi như chơi vơi giữa bộn bề, đôi khi như thét gào giữa thinh lặng. Ông thầm khấn nguyện một không gian khác, không gian xoa dịu oán thù, không gian an ủi cay đắng:
Anh cứ nghĩ nếu anh làm thẩm phán
Chắc chẳng bị cáo nào bị tử hình đâu
Bởi anh xử bằng trái tim thì sĩ
Và nỗi đau bạc phếch ở trên đầu.
Thơ và Luật là hai con đường song song, nhưng với Nguyễn Minh Tâm, vẫn có một điểm gặp nhau ở tinh thần bao dung, nhân ái. Và đó cũng là thái độ chọn lựa tử tế của ông:
Xin cảm ơn tất cả những người đang ghét, đang yêu
Dành cho tôi những tháng năm đang sống
Tôi, một hạt cát nhỏ nhoi bên bờ biển động
Nhưng lúc nào cũng lấp lánh ánh bình yên.
Sài Gòn, 11/2022.
Nhà thơ LÊ THIẾU NHƠN
Bốn điểm lạ trong tập thơ “Ấm lạnh pháp đình” của Nhà thơ Nguyễn Minh Tâm
