Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, sáng 27/10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của 04 dự thảo Luật: Luật Dẫn độ; Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; Luật Tương trợ tư pháp về hình sự; Luật Tương trợ tư pháp về dân sự.
Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự sau khi được tiếp thu, chỉnh lý có 04 Chương, 38 Điều và đã được Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9.
Quan tâm góp ý về dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, các ý kiến cơ bản nhất trí với nội dung của dự thảo Luật và dự thảo Báo cáo tiếp thu, giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH). Đồng thời nêu rõ, dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự là 01 trong 04 dự thảo Luật được tách ra từ Luật Tương trợ tư pháp năm 2007. Khác với 03 luật còn lại, Luật Luật Tương trợ tư pháp về dân sự điều chỉnh các nội dung liên quan về dân sự. Nội dung dự thảo Luật được xây dựng trên cơ sở sửa đổi, kế thừa các quy định tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự còn phù hợp của Luật Tương trợ tư pháp và các văn bản hướng dẫn thi hành, bổ sung các nội dung mới, đáp ứng các yêu cầu phát triển của hội nhập quốc tế và yêu cầu, đặc thù riêng của hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự.
Toàn cảnh Phiên họp. Nguồn: Quochoi.vn
Bổ sung giải thích từ ngữ
Theo đó, về phạm vi điều chỉnh (Điều 1) và khái niệm “tương trợ tư pháp về dân sự” (Điều 3), Đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Long) nhận thấy, hiện phạm vi chủ yếu giới hạn ở dân sự, kinh doanh, hôn nhân, lao động, nhưng thực tiễn phát sinh nhiều vụ việc phá sản, thi hành án dân sự, trọng tài thương mại, sở hữu trí tuệ - đều mang bản chất dân sự nhưng chưa được xác định rõ, gây khoảng trống pháp lý. Việt Nam đã tham gia Công ước New York 1958, La Hay 2019, nên cần mở rộng để phù hợp hội nhập.
Do đó, Đại biểu kiến nghị bổ sung khoản mới tại Điều 1: “Luật này điều chỉnh hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự bao gồm cả các vụ việc phá sản, thi hành án dân sự, công nhận và cho thi hành bản án, phán quyết trọng tài nước ngoài, các yêu cầu cung cấp thông tin pháp luật và chứng cứ trong lĩnh vực thương mại, đầu tư quốc tế”.
Đồng thời, bổ sung giải thích từ ngữ tại Điều 3: “Cơ quan trung ương về tương trợ tư pháp về dân sự là Bộ Tư pháp; Cơ quan lập yêu cầu là cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự ở Việt Nam; Cơ quan thực hiện yêu cầu là cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận và thực thi yêu cầu tương trợ từ nước ngoài”.
Liên quan đến giải thích cụm từ “tương trợ tư pháp về dân sự”, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị) nhận thấy, tại khoản 1 Điều 3 dự thảo Luật quy định: “1. Tương trợ tư pháp về dân sự là việc hợp tác, hỗ trợ giữa cơ quan, người có thẩm quyền của Việt Nam và cơ quan, người có thẩm quyền của nước ngoài thực hiện một hoặc một số hoạt động quy định tại Điều 7 của Luật này nhằm mục đích giải quyết vụ việc dân sự, vụ việc phá sản, việc thi hành án dân sự.”.
Đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho rằng, vụ việc cạnh tranh thuộc mối quan hệ về kinh tế nên thuộc lĩnh vực pháp luật dân sự, do đó cần được điều chỉnh bằng Luật Tương trợ tư pháp về dân sự. Vì vậy, để tránh khoảng trống pháp luật, đề nghị tại khoản 1 Điều 3 dự thảo Luật bổ sung thêm cụm từ “vụ việc cạnh tranh” trước cụm từ “việc thi hành án dân sự”.
Bổ sung nguyên tắc “có đi có lại” vào quy định tại Điều 5
Về nguyên tắc tương trợ tư pháp (Điều 5), Đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình cho rằng, dự thảo đã kế thừa nguyên tắc cơ bản nhưng chưa quy định rõ về bảo vệ dữ liệu cá nhân, quyền riêng tư, quyền nhân thân, phụ nữ, trẻ em theo Hiến pháp 2013 và Nghị định 13/2023/NĐ-CP của Chính phủ. “Các hoạt động thường liên quan thông tin cá nhân như hộ tịch, tài sản, thừa kế…, nếu thiếu thì dễ vi phạm quyền con người. Các nước EU, Nhật Bản, Hàn Quốc đều coi đây là nguyên tắc bắt buộc”, Đại biểu cho hay.
Từ đó, Đại biểu kiến nghị bổ sung khoản 3 Điều 5 của dự thảo Luật: “Hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự phải bảo đảm tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân, quyền riêng tư, bảo vệ dữ liệu cá nhân; đặc biệt chú trọng bảo vệ phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật và các nhóm yếu thế khác”.
Cùng quan tâm đến nội dung tại Điều 5, Đại biểu Nguyễn Minh Tâm cũng đề nghị Cơ quan soạn thảo cân nhắc, bổ sung nguyên tắc “có đi có lại” vào quy định tại Điều này.
Theo Đại biểu, nguyên tắc “có đi có lại” từng được ghi nhận tại khoản 2 Điều 4 Luật Tương trợ tư pháp số 08/2007/QH12, song tại dự thảo Luật hiện nay không ghi nhận nguyên tắc này. Nguyên tắc “có đi có lại” là nguyên tắc cơ bản, quan trọng trong quan hệ quốc tế, được đa số các quốc gia trên thế giới công nhận cũng như được ghi nhận trong nhiều điều ước quốc tế hiện nay. Nguyên tắc này bảo đảm cho các quốc gia chưa ký kết các điều ước quốc tế với nhau vẫn có thể hợp tác với nhau trên các lĩnh vực trên cơ sở có đi có lại. Theo Tờ trình của Chính phủ thì Việt Nam đã ký kết 18 hiệp định/ thỏa thuận tương trợ tư pháp về dân sự song phương với các quốc gia/vùng lãnh thổ và gia nhập 2 Điều ước quốc tế đa phương (Công ước tống đạt với 84 thành viên; Công ước thu thập chứng cứ với 66 thành viên).
“Trong điều kiện nước ta mới chỉ ký kết song phương với hơn 18 quốc gia/vùng lãnh thổ Hiệp định tương trợ tư pháp nêu trên, để đảm bảo hoạt động tương trợ tư pháp có cơ sở pháp lý, linh hoạt đối với các quốc gia mà nước ta chưa ký kết các Hiệp định tương trợ tư pháp về dân sự, đề nghị tiếp tục ghi nhận việc áp dụng nguyên tắc này tại dự thảo Luật hiện nay”, Đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho biết.
Bên cạnh đó, tại dự thảo Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự của UBTVQH có nêu: “Dự thảo Luật không quy định trực tiếp nguyên tắc “có đi có lại” trong tương trợ tư pháp về dân sự, mà tiếp cận linh hoạt hơn bằng việc bổ sung quy định về trường hợp yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của nước ngoài có thể bị từ chối khi có căn cứ cho rằng phía nước ngoài không hợp tác thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam (điểm a khoản 2 Điều 27). Quy định này tạo cơ sở pháp lý cho cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam căn cứ vào từng trường hợp cụ thể để xem xét, quyết định việc áp dụng linh hoạt nguyên tắc “có đi có lại” trong thực hiện tương trợ tư pháp về dân sự với nước ngoài, bảo vệ tối đa quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân của Việt Nam, thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này.”.
Bày tỏ nhất trí với nội dung này, tuy nhiên, Đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho rằng, cần luật hoá nguyên tắc này ở Điều 5, từ đó mới có cơ sở để áp dụng điểm a khoản 2 Điều 27 như Báo cáo đã đề cập ở trên. Do đó, đại biểu đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc nội dung này.
Làm rõ các quy định để đảm bảo tính khả thi
Liên quan đến miễn hợp pháp hóa lãnh sự (Điều 8), Đại biểu Thạch Phước Bình nhận thấy, dự thảo quy định miễn hợp pháp hóa lãnh sự đối với hồ sơ có chữ ký, con dấu cơ quan nước ngoài như Báo cáo tiếp thu, giải trình của UBTVQH đã nêu, tuy nhiên chưa rõ trường hợp hồ sơ điện tử với chữ ký số được quy định như thế nào. Trong chuyển đổi số, Nhật Bản, Singapore, EU đã công nhận chữ ký điện tử trong tương trợ dân sự; nếu không mở rộng, Việt Nam gặp trở ngại giao dịch quốc tế. Vì vậy, kiến nghị bổ sung đoạn sau vào khoản 1 Điều 8: “Hồ sơ, tài liệu tương trợ tư pháp được lập dưới dạng điện tử, có chữ ký số hoặc xác thực điện tử của cơ quan, người có thẩm quyền nước ngoài cũng được xem là hợp lệ và được miễn hợp pháp hóa lãnh sự”.
Liên quan đến các Điều 25, 34 của dự thảo Luật, Đại biểu Nguyễn Minh Tâm nhận thấy, dự thảo Luật bổ sung quy định cho phép cơ quan tố tụng hai bên có thể lấy lời khai trực tuyến. Đại biểu cho rằng, đây là các quy định cần thiết, phản ánh đúng yêu cầu phát triển thực tiễn và ứng dụng công nghệ trong tư pháp. Tuy nhiên, đề nghị Cơ quan soạn thảo làm rõ thêm một số điểm trong trường hợp hai nước chưa có Hiệp định song phương thì có thực hiện được nội dung này hay không? Hoặc cần xác định rõ giá trị pháp lý của lời khai qua video, lời khai dạng này được chấp nhận như thế nào, có giá trị tương đương với lời khai trực tuyến hay chỉ là một chứng cứ hỗ trợ, bổ trợ cho hoạt động lấy lời khai trực tuyến. Đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho rằng, những nội dung này cần làm rõ hơn để giúp cho việc triển khai thi hành Luật trong thực tiễn không bị vướng mắc và bảo đảm tính khả thi.
Thay mặt UBTVQH và Cơ quan chủ trì thẩm tra, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng đã giải trình, làm rõ một số nội dung các Đại biểu quan tâm; đồng thời cho rằng, các ý kiến của các Đại biểu Quốc hội đề cập đều rất toàn diện, sau Phiên họp này, Cơ quan chủ trì thẩm tra sẽ khẩn trương phối hợp với Cơ quan soạn thảo để nghiên cứu thấu đáo và tiếp thu tất cả ý kiến, tham mưu cho UBTVQH phối hợp với Chính phủ hoàn thiện dự thảo Luật để trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp này.
Về nguyên tắc tương trợ tư pháp về dân sự, các đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo vệ quyền con người, bảo vệ quyền của phụ nữ, trẻ em, việc bảo vệ thông tin cá nhân… Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho rằng, trong dự thảo Luật đã tiếp thu, quy định khái quát về các nguyên tắc tương trợ tư pháp là bảo đảm nguyên tắc độc lập chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, nguyên tắc bảo vệ quyền con người, quyền công dân cũng như đảm bảo phù hợp với quy định của Hiến pháp và các điều quốc tế có liên quan mà Việt Nam là thành viên.
Cũng theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, Hiến pháp nước ta đã quy định rõ việc bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân rất cụ thể. Cho nên, việc phù hợp với Hiến pháp đã bao hàm toàn bộ những vấn đề bảo vệ các quyền như đại biểu Quốc hội đề nghị. Chúng tôi thấy rằng, nếu bổ sung vào thì cụ thể hơn nhưng một phần cũng trùng lặp và có thể không liệt kê hết được các đối tượng mà chúng ta cần phải bảo vệ.
Liên quan đến miễn hợp pháp hóa lãnh sự, có ý kiến đề nghị làm rõ thêm về hồ sơ điện tử và chữ ký số, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho rằng, quy định miễn hợp pháp hóa lãnh sự đối với hồ sơ có thể là bản giấy, bản điện tử và tùy từng trường hợp là bản giấy hay bản điện tử để áp dụng quy định về miễn hợp pháp hóa lãnh sự. Và chữ ký số nếu là chữ ký của cơ quan người có thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp cũng được miễn hợp pháp hóa lãnh sự.
