Ngày càng nhiều người sở hữu điện thoại thông minh ở độ tuổi trẻ hơn. Ảnh: Getty Images.
Những ánh mặt thẫn thờ. Những câu trả lời ngắn gọn chỉ có 1 âm tiết. Âm thanh vang liên tục là tiếng phím bấm từ chiếc điện thoại thông minh.
Đây là một cảnh tượng quen thuộc đối với các bậc phụ huynh trên toàn thế giới khi họ đang phải đấu tranh với việc sử dụng Internet của con cái.
Tại một cuộc họp hồi tháng 6 của Nghị viện châu Âu, ủy viên Věra Jourová bày tỏ khi đứa cháu trai 10 tuổi của bà ngồi xem điện thoại thì “dường như không còn thứ gì tồn tại xung quanh nó nữa, kể cả người bà này”.
Các quốc gia hiện đang thực hiện những biện pháp đầu tiên để hạn chế việc trẻ em sử dụng quá mức các nền tảng truyền thông xã hội lớn như Facebook, Instagram và TikTok.
Cụ thể, Trung Quốc sắp giới hạn thời gian sử dụng điện thoại thông minh tối đa 40 phút/ngày đối với trẻ em dưới 8 tuổi, trong khi bang Utah của Mỹ đã áp đặt lệnh giới nghiêm kỹ thuật số đối với trẻ vị thành niên và cần có sự đồng ý của cha mẹ khi sử dụng mạng xã hội. Pháp thì nhắm mục tiêu đến các nhà sản xuất, yêu cầu họ cài đặt hệ thống kiểm soát của phụ huynh có thể được kích hoạt khi điện thoại của họ được bật.
Đối với Liên minh châu Âu (EU), khối này đang thực hiện các bước táo bạo với Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA). Từ cuối tháng 8, đạo luật mới sẽ buộc các nền tảng trực tuyến lớn nhất như TikTok, Facebook, Youtube công khai hệ thống cđể Ủy ban châu Âu xem xét kỹ lưỡng và chứng minh rằng họ “đang cố gắng hết sức để đảm bảo sản phẩm của họ không gây hại cho trẻ em”. Hình phạt cho việc không tuân thủ là khoản tiền phạt lên tới 6% doanh thu toàn cầu hàng năm của các công ty.
Cho đến nay, mối liên hệ chính xác giữa việc sử dụng các mạng truyền thông xã hội và sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi.
Những “gã khổng lồ” kỹ thuật số kiếm tiền từ việc thu hút sự chú ý của khách hàng và giữ chân họ càng lâu càng tốt, thu về nguồn thu nhập kếch xù từ các nhà quảng cáo. Tuy nhiên, sự lôi kéo từ các nền tảng xã hội kéo theo những hậu quả rất thực tế và tiêu cực. Ví dụ như lo lắng, trầm cảm, các vấn đề về hình ảnh cơ thể và khả năng tập trung kém.
Các cuộc khảo sát lớn về sức khỏe tâm thần ở Mỹ phát hiện ra trong 15 năm qua có một sự gia tăng đáng kể về tình trạng sức khỏe tâm thần ở tuổi vị thành niên, đặc biệt là trong mùa dịch. Có nhiều em nảy sinh ý định tự tử, trầm cảm hay chỉ đơn giản là khó ngủ. Xu hướng này rõ rệt nhất ở các cô gái tuổi thiếu niên.
Bên cạnh đó, việc sử dụng điện thoại thông minh bùng nổ, với ngày càng nhiều người sở hữu điện thoại thông minh ở độ tuổi trẻ hơn. Việc sử dụng phương tiện truyền thông xã hội, được đo bằng số lần một nền tảng nhất định được truy cập mỗi ngày, cũng đang tăng lên.
Các nhà nghiên cứu đều đồng ý rằng yếu tố công nghệ góp phần khiến xu hướng này diễn ra, nhưng đó chưa phải là lời giải thích đầy đủ.
Luca Braghieri, Phó Giáo sư kinh tế tại trường đại học Bocconi ở Italy, cho biết ban đầu ông nghĩ những lo ngại về Facebook đã bị thổi phồng, nhưng ông đã thay đổi ý định sau khi bắt đầu nghiên cứu chủ đề này.
Braghieri và các đồng nghiệp đã nghiên cứu các cuộc khảo sát về sức khỏe tâm thần của các trường đại học Mỹ từ năm 2004-2006, giai đoạn Facebook lần đầu tiên được giới thiệu tại các trường đại học và trước khi nó được ra mắt công chúng. Ông phát hiện ra ở những trường đại học nơi được sử dụng Facebook, sức khỏe tinh thần của sinh viên giảm sút theo cách chưa từng thấy so với ở những trường đại học chưa ra mắt.
Braghieri cho biết việc so sánh với các trường đại học chưa có Facebook cho phép các nhà nghiên cứu loại trừ các biến số không xác định khác có thể xảy ra đồng thời.
Elia Abi-Jaoude, một bác sĩ tâm thần và học thuật tại Đại học Toronto, cho biết ông đã trực tiếp quan sát thấy xu thế này khi làm việc tại một đơn vị điều trị nội trú tâm thần cho trẻ em và thanh thiếu niên bắt đầu từ năm 2015. Abi-Jaoude miêu tả: “Về cơ bản, tôi ở tuyến đầu, chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong các cuộc đấu tranh tâm lý của thanh thiếu niên”.
Patti Valkenburg, người đứng đầu Trung tâm Nghiên cứu về Trẻ em, Thanh thiếu niên và Truyền thông tại Đại học Amsterdam, cho biết: “Không phải tất cả trẻ em đều bị ảnh hưởng từ những rủi ro của điện thoại thông minh và việc sử dụng mạng xã hội. Nhưng đối với trẻ vị thành niên, chúng ta cần áp dụng nguyên tắc phòng ngừa. Thực tế là tác hại có thể gây ra đã đủ điều kiện để áp dụng các biện pháp ngăn ngừa hoặc giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn”.
Đối mặt với áp lực gia tăng trong những năm qua, các nền tảng như Instagram, YouTube và TikTok đã ra mắt nhiều công cụ khác nhau để xoa dịu những lo ngại, bao gồm cả quyền kiểm soát của phụ huynh. Kể từ năm 2021, YouTube và Instagram gửi khuyến cáo hoặc khuyên nhủ tạm dừng sử dụng cho thanh thiếu niên trên chính nền tảng. Hồi tháng 3, TikTok thông báo trẻ vị thành niên phải nhập mật mã sau một giờ trên ứng dụng để tiếp tục xem video.
Nhưng các nền tảng này sẽ phải có những biện pháp chuyên sâu hơn.
Cuối tháng 8, các nền tảng trực tuyến với hơn 45 triệu người dùng ở Liên minh châu Âu — bao gồm Instagram, Snapchat, TikTok, Pinterest và YouTube — sẽ phải tuân thủ một loạt quy tắc trong Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA).
Họ sẽ phải nộp cho cơ quan giám sát DSA — Ủy ban châu Âu (EC) — đánh giá hàng năm đầu tiên về tác động chính của thiết kế, thuật toán, quảng cáo và điều khoản dịch vụ đối với một loạt vấn đề xã hội như bảo vệ trẻ vị thành niên và các vấn đề tâm thần. Sau đó, họ sẽ phải đề xuất và thực hiện các biện pháp cụ thể dưới sự giám sát của một công ty kiểm toán, EC và các nhà nghiên cứu đã được kiểm duyệt.
Các biện pháp có thể bao gồm đảm bảo các thuật toán không đề xuất video về ăn kiêng cho các cô gái tuổi teen hoặc tắt tự động phát theo mặc định để trẻ vị thành niên không tiếp tục xem nội dung.
Các nền tảng cũng sẽ bị cấm theo dõi hoạt động trực tuyến của trẻ em để hiển thị các quảng cáo được cá nhân hóa. Các thiết kế gắn kết người dùng với các nền tảng có liên quan đến hành vi gây nghiện cũng sẽ bị loại bỏ.
Brussels cũng đang làm việc với các công ty công nghệ, hiệp hội ngành và các nhóm trẻ em về các quy tắc thiết kế trang mạng xã hội theo cách bảo vệ trẻ vị thành niên. Đến năm 2024, EC sẽ cung cấp một danh sách rõ ràng các biện pháp muốn các công ty truyền thông xã hội lớn tuân thủ.
Tuy nhiên, đạo luật mới của EU sẽ không phải là cây đũa thần mà các cha mẹ đang tìm kiếm. Danh sách quy tắc này không áp dụng cho các loại hình giải trí phổ biến như trò chơi trực tuyến, ứng dụng nhắn tin cũng như bản thân các thiết bị kỹ thuật số.
Vẫn chưa rõ Ủy ban châu Âu sẽ điều tra và phạt các công ty truyền thông xã hội như thế nào nếu họ thất bại trong việc hạn chế hậu quả tiêu cực của nền tảng đối với sức khỏe tinh thần. Các kiểm toán viên và nhà nghiên cứu bên ngoài cũng có thể gặp trở ngại khi lướt qua hàng đống dữ liệu và dòng mã để tìm ra lỗ hổng.
BẢO HÀ/TTXVN
