Theo Công văn 68/CV-BCĐ ngày 28/5/2025 về việc định hướng sắp xếp, tổ chức lại đơn vị sự nghiệp công lập ở địa phương khi thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp thì cấp xã sẽ trực tiếp quản lý hệ thống trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, bao gồm cả các trường dân tộc nội trú trước đây thuộc cấp huyện. Việc chuyển giao này nhằm tăng tính chủ động, nâng cao trách nhiệm quản lý và thuận tiện trong tổ chức hoạt động giáo dục tại cơ sở.
Bên cạnh giáo dục, các trung tâm văn hóa, trung tâm văn hóa - thể thao, nhà thiếu nhi đặt tại địa bàn xã cũng được chuyển về cấp xã quản lý để phục vụ người dân trong xã và các địa phương lân cận. Một số địa phương dự kiến giao thêm cho cấp xã quản lý các xí nghiệp công trình công cộng, ban quản lý chợ… nếu bảo đảm điều kiện tự chủ và phù hợp thực tế.
Để bảo đảm tối thiểu các tiện ích công cơ bản, mỗi xã có thể thành lập một đơn vị sự nghiệp công lập "đa chức năng" phục vụ các dịch vụ như văn hóa, thể thao, thông tin cơ sở… Trường hợp đã có trung tâm văn hóa - thể thao sẵn có tại xã thì tiếp tục khai thác, không thành lập mới.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Trong lĩnh vực y tế, các trung tâm y tế trước đây do UBND huyện quản lý sẽ được chuyển về Sở Y tế cấp tỉnh. Điều này giúp tập trung nguồn lực và chuyên môn sâu về cấp tỉnh để quản lý hiệu quả hơn. Tuy nhiên, các trạm y tế xã vẫn sẽ tiếp tục duy trì tại đơn vị hành chính cấp xã mới. Thậm chí, các điểm y tế tại các xã cũ cũng có thể được giữ lại để đảm bảo người dân tiếp cận thuận tiện với dịch vụ y tế ban đầu, không bị gián đoạn. Thông tư 20/2025/TT-BYT, có hiệu lực từ 01/7/2025, đã quy định chức năng, nhiệm vụ của cơ quan chuyên môn về y tế thuộc UBND cấp tỉnh và cấp xã. Bộ Y tế cũng đang hoàn thiện thông tư riêng về mô hình tổ chức trạm y tế phù hợp với mô hình hai cấp chính quyền mới.
Ngoài các trường phổ thông do cấp xã trực tiếp quản lý, những cơ sở giáo dục mang tính liên xã hoặc quy mô lớn hơn như trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên (GDNN - GDTX) sẽ được sắp xếp lại và do Sở Giáo dục và Đào tạo quản lý. Việc này nhằm bảo đảm quy mô, chuyên môn và hiệu quả hoạt động của các cơ sở này.
Thông tư 15/2025/TT-BGDĐT, ban hành ngày 24/7/2025, đã quy định chức năng, nhiệm vụ của Sở Giáo dục và Đào tạo, cũng như phòng văn hóa - xã hội thuộc UBND cấp xã trong quản lý các cơ sở giáo dục. Cùng thời điểm, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng hoàn thiện các quy định phân cấp rõ ràng giữa tỉnh và xã trong việc thành lập, sáp nhập, giải thể, bổ nhiệm nhân sự và quản lý tài chính đối với từng loại hình cơ sở giáo dục công lập.
Đối với các trung tâm dịch vụ nông nghiệp, đơn vị sự nghiệp khoa học - công nghệ, môi trường và các lĩnh vực sự nghiệp kinh tế khác, định hướng chung là giao cấp tỉnh quản lý. Các đơn vị này sẽ xây dựng mạng lưới cung ứng dịch vụ theo cụm xã, nhằm tập trung nguồn lực và nhân lực chất lượng cao, đảm bảo hiệu quả hoạt động. Một số đơn vị như quản lý dự án, phát triển quỹ đất, bồi thường - giải phóng mặt bằng, chợ, bến xe… có thể được tổ chức ở cấp xã hoặc cấp tỉnh tùy vào khả năng tự chủ tài chính và nhu cầu quản trị thực tế của địa phương. Các đài phát thanh - truyền hình cấp huyện trước đây cũng sẽ được tổ chức lại trực thuộc cơ quan truyền thông đa phương tiện cấp tỉnh.
Việc giao các dịch vụ thiết yếu về xã được thực hiện theo nguyên tắc "giao cấp gần dân nhất làm nhiệm vụ gần dân nhất". Song song đó, các đầu mối chuyên môn cao sẽ tập trung tại tỉnh để bảo đảm tính chuyên nghiệp, quy mô và chuẩn hóa. Cơ chế này được quy định trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), các nghị định phân quyền và các Thông tư hướng dẫn. Chính phủ yêu cầu không để gián đoạn dịch vụ khi sắp xếp lại hệ thống đơn vị sự nghiệp công lập. Việc chuyển giao phải gắn liền với tổ chức vận hành và phân định lại thủ tục hành chính, để người dân có thể giải quyết công việc ngay tại cấp xã, thay vì phải lên cấp huyện như trước đây, mang lại sự thuận tiện tối đa.
