Theo đó, thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh tán thành sự cần thiết của của Nghị quyết, cũng như đánh giá cao những đột phá đáng chú, tuy nhiên, cơ quan thẩm tra cũng đã chỉ ra Dự thảo Nghị quyết vẫ còn những điểm cần được làm rõ, để văn bản luật có thể đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, minh bạch và khả thi.
Toàn cảnh phiên họp sáng 17/11. Nguồn: Quochoi.vn.
Một trong những nội dung chú ý của Dự thảo là trao thẩm quyền tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển và biệt phái giáo viên cho Giám đốc Sở GD&ĐT. Đây là động thái thể hiện tinh thần phân cấp mạnh mẽ, nhằm khắc phục tình trạng quản lý phân tán giữa tỉnh – huyện – xã, dẫn đến thừa thiếu cục bộ kéo dài nhiều năm.
Tờ trình của Chính phủ nêu rõ: "Việc phân cấp cho Giám đốc Sở giúp bảo đảm thống nhất quản lý nhân lực toàn ngành, khắc phục phân mảnh, điều tiết nguồn giáo viên linh hoạt theo nhu cầu thực tiễn". Kết quả lấy ý kiến cho thấy 17/17 tỉnh, thành phố gửi văn bản đều đồng thuận, khẳng định tính khả thi của chính sách.
Tuy nhiên, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội lưu ý, quy định trong Dự thảo “chưa chặt chẽ về phạm vi điều động”, có thể gây hiểu nhầm sang thẩm quyền giữa các địa phương. Ủy ban đề nghị phải quy định rõ “giữa các đơn vị hành chính cấp xã trong cùng một tỉnh”, đồng thời bổ sung cơ chế giám sát, kiểm tra, báo cáo định kỳ để tránh tiêu cực và bảo đảm công bằng trong điều động nhân sự.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến Đại biểu cũng đặt vấn đề: nếu phân cấp quá mạnh mà không đi kèm kiểm soát, nguy cơ “xin – cho” trong tuyển dụng có thể quay lại dưới một hình thức mới.
Tờ trình của Chính phủ cũng đề xuất cho phép sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc, thay vì nhiều bộ sách như hiện nay. Lý do được đưa ra là tình trạng tốn kém, thiếu đồng bộ và gây áp lực xã hội khi phải chọn lựa sách.
Phía cơ quan thẩm tra cũng nhìn nhận đây là giải pháp nhằm “đảm bảo tính ổn định, thống nhất”, song đồng thời đặt câu hỏi về việc chính sách này liệu có đi ngược lại tinh thần xã hội hóa và đa dạng hóa sách giáo khoa được khẳng định từ Nghị quyết 88 và Luật Giáo dục.
Bên cạnh đó, một số ý kiến cho rằng, vấn đề không nằm ở số lượng bộ sách, mà ở khâu thẩm định, kiểm soát chất lượng và tổ chức thực hiện. Nếu quay về một bộ sách duy nhất, cần nêu rõ cơ chế bảo đảm chất lượng, tránh quay lại "độc quyền" gây ra nhiều bất cập trước đây.
Trong bối cảnh chuyển đổi số là xu hướng tất yếu, dự thảo Nghị quyết dành một chương quan trọng để thiết lập khung pháp lý cho chuyển đổi số, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong đó, các giải pháp mà Chính phủ đề xuất là: cho phép huy động nguồn lực xã hội, hợp tác công – tư, xây dựng hạ tầng số và cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục.
Tuy nhiên, báo cáo thẩm tra nhấn mạnh, cần bổ sung nội dung nâng cao năng lực số cho đội ngũ giáo viên, bởi nếu thiếu năng lực thực thi, hệ thống số dù hiện đại đến đâu cũng khó phát huy hiệu quả.
Dự thảo Nghị quyết cũng mở rộng quyền tự chủ của cơ sở giáo dục trong việc tổ chức hội thảo quốc tế, thu hút chuyên gia nước ngoài, và thậm chí “khuyến khích thành lập phân hiệu cơ sở giáo dục Việt Nam ở nước ngoài”.
cơ quan thẩm tra nhất trí với chủ trương mở cửa, nhưng cũng cảnh báo cần đảm bảo an ninh giáo dục quốc gia, tránh nguy cơ lợi dụng hội thảo quốc tế để đưa nội dung không phù hợp vào Việt Nam.
Có ý kiến đề nghị quy định theo hướng “đăng ký – thông báo”, thay vì bỏ hoàn toàn thủ tục xin phép, bảo đảm vừa linh hoạt, vừa kiểm soát được rủi ro.
Một điểm tích cực được nhiều người quan tâm là Dự thảo đề xuất miễn phí sách giáo khoa từ năm 2030, miễn học phí môn Giáo dục quốc phòng – an ninh ở đại học, và hỗ trợ kinh phí sinh hoạt cho nghiên cứu sinh trong chương trình đào tạo tiến sĩ trọng điểm.
Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ một số nội dung như: Cách thức thực hiện chính sách miễn sách giáo khoa ở các địa phương có điều kiện để tránh hiểu sai là ưu tiên trước cho vùng giàu; Mối quan hệ giữa chương trình học bổng tiến sĩ mới với các chương trình hiện hành như Đề án 89, tránh trùng lặp gây lãng phí nguồn lực; Làm rõ trách nhiệm, nghĩa vụ của người hưởng học bổng để tránh tình trạng “chảy máu chất xám" sau đào tạo.
Dự thảo Nghị quyết đặt ra yêu cầu bảo đảm chi ngân sách cho giáo dục đạt tối thiểu 20% tổng chi, đồng thời cho phép địa phương áp dụng cơ chế ưu đãi vượt trội về thuế, tín dụng và quỹ đất để phát triển giáo dục.
cơ quan thẩm tra đồng tình với đề xuất trên, nhưng đồng thời cũng nhấn mạnh: các cơ chế ưu đãi đất đai phải minh bạch, có kiểm soát, tránh nguy cơ lợi dụng chính sách để “xé nhỏ” quy hoạch hoặc hợp thức hóa chuyển mục đích sử dụng đất.
Bên cạnh đó, cơ quan thẩm tra đề nghị sớm quy định rõ thủ tục rút gọn, bởi nếu quy trình rút gọn mà thiếu chặt chẽ, nguy cơ thất thoát tài sản công rất lớn.
Có thể thấy, Dự thảo Nghị quyết đã thể hiện tinh thần đổi mới mạnh mẽ, đặc biệt là trong phân cấp, tăng quyền tự chủ, thúc đẩy chuyển đổi số và mở rộng hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, như Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội nhấn mạnh, mọi cơ chế đặc thù đều phải bảo đảm: Không tạo xung đột với các luật đang sửa đổi; Không phát sinh khoảng trống pháp lý; Không gây rủi ro trong quản lý nhân sự, tài chính và đất đai. Nếu những điểm còn vướng mắc tiếp tục được làm rõ, Nghị quyết có thể trở thành tiền đề quan trọng để kiến tạo môi trường giáo dục cởi mở, hiện đại và minh bạch – đúng như mục tiêu “đột phá thể chế để phát triển giáo dục” mà Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị đã xác định.
