Hội thảo 'Giải pháp xử lý tài sản thi hành án trong các vụ án kinh tế'

Về phía đại biểu khách mời có Tiến sĩ, Luật sư Phan Trung Hoài, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam; Luật sư Lê Hồng Nguyên, Ủy viên Ban Thường vụ Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Phó Chánh văn phòng Liên đoàn Luật sư Việt Nam; Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Đại, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh; ông Ngụy Cao Thắng, Giám đốc Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản TP. Hồ Chí Minh; cùng các đại biểu là Luật sư, giảng viên ngành Luật tại TP. Hồ Chí Minh.

Về phía lãnh đạo cơ quan ban, ngành TP. Hồ Chí Minh có ông Nguyễn Văn Hòa, Cục trưởng Cục THADS; ông Nguyễn Ngọc Hồi, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao; ông Nguyễn Minh Hải, Trưởng phòng Tuyên truyền, Báo chí - Xuất bản, Ban tuyên giáo và dân vận Thành ủy; ông Nguyễn Thành Băng, Trưởng Phòng Bổ trợ tư pháp, Sở Tư pháp; bà Nguyễn Thị Hà, Phó chánh Tòa hình sự Tòa án nhân dân TP. Hồ Chí Minh… cùng đại diện các cơ quan thông tấn, báo chí trung ương và tại TP. Hồ Chí Minh tham dự.

Về phía đơn vị tổ chức hội thảo có ông Mai Ngọc Phước, Tổng Biên tập; ông Nguyễn Đức Hiển, Phó Tổng Biên tập thường trực; ông Đinh Đức Thọ, Phó Tổng Biên tập; ông Lê Minh Cường, Tổng Thư ký tòa soạn.

Bộ Tư pháp đang xây dựng Dự thảo Luật THADS (THADS) sửa đổi. Theo đánh giá, sau hơn 16 năm thực thi, Luật THADS năm 2008 đã tạo nền tảng pháp lý tương đối đầy đủ, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn tồn tại nhiều vướng mắc, nhất là ở các vụ việc phức tạp liên quan đến bất động sản có giá trị lớn, rải rác nhiều nơi, pháp lý không rõ ràng, phát sinh tranh chấp trong giai đoạn thi hành. Hệ quả là nhiều bản án dù đã có hiệu lực nhiều năm vẫn chưa thể thi hành dứt điểm.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân (ban hành ngày 04/5/2025) đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy pháp lý: Chống hình sự hóa quan hệ dân sự, kinh tế; ưu tiên biện pháp dân sự, hành chính trước hình sự; bảo đảm việc kê biên, phong tỏa tài sản đúng thẩm quyền, trình tự, không xâm phạm quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp và người dân.

Phát biểu khai mạc hội thảo ông Mai Ngọc Phước, Tổng Biên tập Báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Tinh thần của Nghị quyết 68 phải được thể chế hóa rõ ràng, cụ thể trong các văn bản pháp luật, trong đó có Luật THADS sửa đổi. Đây là điều kiện tiên quyết để tạo môi trường kinh doanh an toàn, minh bạch, thúc đẩy niềm tin và thu hút đầu tư”.

Hội thảo nhằm nhận diện các điểm nghẽn pháp lý hiện nay, từ đó đề xuất giải pháp thiết thực hoàn thiện Luật THADS, nhất là quy định về xử lý tài sản trong các vụ án kinh tế, tham nhũng nhằm góp phần bảo đảm hiệu lực pháp luật, khơi thông dòng chảy kinh tế và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, doanh nghiệp.

Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Văn Hòa, Cục trưởng Cục THADS TP. Hồ Chí Minh cho biết sau nhiều năm triển khai, Luật THADS bộc lộ nhiều bất cập, quy định chồng chéo, gây khó khăn trong thực tiễn thi hành.

TP. Hồ Chí Minh hiện là địa phương có tỉ lệ thi hành án tài sản cao nhất cả nước, đặc biệt trong các vụ án kinh tế, tham nhũng. Tuy nhiên, việc thu hồi tài sản còn hạn chế do quá trình điều tra, truy tố kéo dài, tài sản chưa được làm rõ về pháp lý, nhiều trường hợp bị tẩu tán.

Cục THADS TP. Hồ Chí Minh đang phối hợp với các cơ quan tố tụng triển khai Nghị quyết 164/2024 về thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự. Điển hình như vụ Trương Mỹ Lan, công tác phối hợp sớm đã giúp làm rõ dòng tiền, xác định tài sản ngay từ đầu.

Tuy nhiên, theo ông Hòa, vẫn còn nhiều vướng mắc như: tòa án chưa đánh giá rõ tính chất tài sản; tài sản đứng tên người khác gây tranh chấp; dự án hết hạn do điều tra kéo dài; thiếu quy định về tài sản hình thành trong tương lai; chưa rõ quy trình xử lý cổ phần, cổ phiếu...

Hiện Cục THADS TP. Hồ Chí Minh đang đẩy mạnh chuyển đổi số, tinh gọn bộ máy theo Nghị quyết 18 và đề xuất sửa đổi Luật THADS để trình Quốc hội trong thời gian tới.

Trình bày tham luận tại hội thảo, Luật sư, Tiến sĩ Phan Trung Hoài, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, chỉ ra nhiều bất cập nghiêm trọng trong việc định giá tài sản liên quan các vụ án kinh tế, tham nhũng. Vướng mắc lớn nhất là thời điểm định giá. Hiện nay, tài sản thường được định giá theo yêu cầu của cơ quan tố tụng, trong khi thời điểm xảy ra tội phạm lại cách xa, khiến giá trị chênh lệch, ảnh hưởng quyền lợi bị can, bị cáo.

Tình hình càng rối hơn khi vụ án kéo dài qua nhiều giai đoạn, không rõ có cần định giá lại hay không. Trong khi đó, hiệu lực chứng thư định giá chỉ 6 tháng, nhưng nhiều tài sản không được định giá lại dù đã hết hiệu lực, dễ bị lợi dụng để thao túng giá. Một số phương pháp định giá cũng bị đặt dấu hỏi, khi nguồn thông tin tham khảo thiếu cơ sở pháp lý, dẫn đến kết quả chênh lệch nghiêm trọng giữa các công ty định giá, gây ảnh hưởng trực tiếp đến trách nhiệm hình sự. Thực tế cho thấy nhiều tài sản có giá trị như cổ phần, cổ phiếu, tài sản hình thành trong tương lai bị loại khỏi danh sách định giá vì lý do pháp lý chưa rõ ràng, khiến thiệt hại trong vụ án bị "thổi phồng", còn tài sản khắc phục hậu quả thì bị bỏ sót.

Luật sư Phan Trung Hoài cũng đề xuất thành lập Hội đồng xử lý tài sản chuyên biệt cho các đại án, gồm chuyên gia pháp lý, tài chính, thẩm định để xử lý dứt điểm các hồ sơ phức tạp, gỡ vướng cho thi hành án và mở đường phục hồi tài sản, đặc biệt là các dự án bất động sản bị “đóng băng”.

Luật sư Phan Trung Hoài cũng kiến nghị quy định bắt buộc định giá với tài sản đặc thù (như cổ phần, quyền tài sản, tài sản hình thành trong tương lai) và xác định thời điểm định giá là lúc tài sản bị xâm phạm, thay vì chờ yêu cầu của cơ quan tố tụng. Khi định giá, cần tham khảo giá thị trường thực tế tại địa phương, chỉ dùng khung giá Nhà nước khi không có dữ liệu đầy đủ, tránh tình trạng định giá “cứng nhắc” gây thiệt hại cho cả người dân và Nhà nước.

Phát biểu thảo luận tại hội thảo, Luật sư Lê Hồng Nguyên, Ủy viên Ban Thường vụ Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã nêu bật những vướng mắc lớn trong thực tiễn và đề xuất một giải pháp mang tính đột phá: Cần có cơ chế đặc biệt đối với các tài sản chưa hoàn thiện pháp lý hoặc tài sản hình thành trong tương lai khi phục vụ cho mục đích thi hành án.

Theo Luật sư Lê Hồng Nguyên, một trong những khó khăn lớn nhất hiện nay trong thi hành án là nhiều tài sản thuộc diện xử lý lại rơi vào tình trạng pháp lý không rõ ràng: giấy phép đầu tư hết hạn, chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu hoặc đang vướng quy hoạch "treo", tranh chấp kéo dài...

Hệ quả là cơ quan thi hành án không thể đưa tài sản ra xử lý theo quy định, trong khi các cơ quan quản lý khác thì không còn thẩm quyền hoặc thiếu cơ chế phối hợp. Điều này khiến nhiều bản án lớn đặc biệt là các vụ án kinh tế nghiêm trọng không thể thi hành dứt điểm, gây bức xúc và thiệt hại kéo dài cho Nhà nước, xã hội và các bên liên quan.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, Luật sư Lê Hồng Nguyên đề xuất cần phân loại tài sản thi hành án thành 03 nhóm: Nhóm 1, tài sản có đầy đủ giấy tờ pháp lý nên được xử lý theo quy trình thông thường, đưa ra đấu giá công khai; Nhóm 2, tài sản chưa đầy đủ pháp lý cần một “cơ chế đặc biệt” để tạm thời cho phép xử lý theo hiện trạng. Người trúng đấu giá sau đó được Nhà nước hỗ trợ hoàn thiện thủ tục pháp lý; Nhóm 3, tài sản hình thành trong tương lai như các công trình xây dựng dở dang, tài sản từ dòng tiền thanh lý cũng cần một cơ chế đặc biệt tương tự Nhóm 2, tránh tình trạng bị “chết lâm sàng” do thiếu quy định cụ thể.

“Cơ chế đặc biệt này không có nghĩa là hợp thức hóa sai phạm, mà là giải pháp tình thế để không làm tê liệt hệ thống thi hành án khi đứng trước khối tài sản hàng ngàn tỉ đồng không thể xử lý”, Luật sư Lê Hồng Nguyên nhấn mạnh.

Để làm rõ thêm tính cấp thiết của giải pháp này, Luật sư Lê Hồng Nguyên dẫn chứng vụ án kinh tế đình đám Epco, Minh Phụng diễn ra cuối những năm 1990. Tổng số tiền mà các bị cáo và doanh nghiệp liên quan phải thanh toán cho 06 ngân hàng thương mại lên tới gần 6.000 tỉ đồng và 32,6 triệu USD, cùng với một khối tài sản khổng lồ gồm 476 đơn vị tài sản như nhà xưởng, biệt thự, dây chuyền sản xuất…

Tuy nhiên, do không có cơ chế xử lý tài sản phục vụ riêng cho thi hành án, phần lớn tài sản này đã bị các ngân hàng xử lý theo hướng thu hồi nợ mà không ưu tiên thi hành án hình sự. Hậu quả là nhiều tài sản bị định giá thấp hơn giá trị thị trường hàng chục lần. Điển hình là khu đất hơn 1,2 triệu m2 tại Bà Rịa – Vũng Tàu bị định giá chỉ hơn 71.000 đồng/m2, trong khi giá thị trường thời điểm đó từ 6 – 7 triệu đồng/m2, khiến Epco – Minh Phụng thiệt hại tới hơn 1.000 tỉ đồng.

Đến nay, đã hơn 20 năm hậu quả vụ án vẫn chưa được giải quyết triệt để. Bị cáo Tăng Minh Phụng dù đã bị tử hình (năm 2003), nhưng nghĩa vụ thi hành án vẫn còn tồn đọng gần 2.000 tỉ đồng chưa thu hồi từ Minh Phụng và khoảng 750 tỉ đồng từ Epco.

Từ những yêu cầu thực tiễn, Luật sư Lê Hồng Nguyên nhấn mạnh: “Nếu không có một cơ chế đặc biệt dành cho các tài sản chưa đầy đủ pháp lý hoặc tài sản hình thành trong tương lai, thì công tác thi hành án sẽ mãi lâm vào thế bế tắc”.

Luật sư Lê Hồng Nguyên cũng kiến nghị cần xây dựng khung pháp lý riêng để tạo hành lang pháp lý an toàn cho việc đưa các loại tài sản này ra đấu giá, đồng thời bảo đảm quyền lợi hợp pháp cho người mua tài sản thi hành án một đối tượng hiện nay cũng đang rất "chùn tay" vì sợ rủi ro pháp lý kéo dài.

Việc hình thành “cơ chế đặc biệt” cho tài sản thi hành án không đơn thuần là kỹ thuật pháp lý, mà là đòi hỏi thực tiễn, mang tính nhân đạo, và góp phần thúc đẩy khép lại các đại án kéo dài hàng chục năm.

Trình bày tham luận tại hội thảo, Luật sư Lê Văn Hoan đã chỉ ra nhiều vướng mắc thực tiễn trong xử lý tài sản thi hành án là bất động sản. Theo Luật sư Lê Văn Hoan, nhiều tài sản chưa hoàn thiện pháp lý, đang tranh chấp quyền sở hữu, hoặc bị thế chấp chưa giải chấp, gây khó khăn cho việc kê biên, định giá và đấu giá. Ngoài ra, việc định giá thường không sát thị trường khiến đấu giá thất bại, mất thời gian và hiệu quả thấp.

Luật sư Hoan cũng nhấn mạnh sự thiếu vắng cơ chế giám sát độc lập trong quá trình bán đấu giá khiến việc xử lý tài sản dễ tùy tiện, thiếu minh bạch. Tâm lý lo ngại rủi ro pháp lý của nhà đầu tư là một rào cản lớn khác.

Dẫn chứng vụ án Epco, Minh Phụng, Luật sư Hoan cho biết hơn 20 năm qua vẫn chưa thi hành xong phần trách nhiệm dân sự, do ngân hàng tự định giá và xử lý tài sản mà không có sự giám sát của cơ quan thi hành án, dẫn đến khiếu kiện kéo dài.

Một số tài sản bị giao cho doanh nghiệp đã mất tư cách pháp nhân, khiến việc thu hồi lâm vào bế tắc. Theo Luật sư Hoan, cần hoàn thiện cơ chế pháp lý để bảo đảm thi hành án hiệu quả, tránh thất thoát tài sản nhà nước.

Hội thảo "Giải pháp xử lý tài sản trong thi hành án các vụ án kinh tế" khép lại với nhiều đề xuất đột phá, phản ánh nỗ lực chung của các chuyên gia, nhà làm luật và cơ quan thực thi trong việc tháo gỡ những nút thắt pháp lý tồn tại suốt nhiều năm qua.

Các kiến nghị như thành lập hội đồng xử lý tài sản chuyên biệt, phân loại tài sản theo mức độ hoàn thiện pháp lý, và xác định thời điểm định giá phù hợp đã cho thấy sự đồng thuận về việc cần một hành lang pháp lý linh hoạt nhưng vẫn đảm bảo minh bạch và công bằng. Những đề xuất này không chỉ nhằm nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản cho Nhà nước mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân, góp phần xây dựng một môi trường kinh doanh an toàn, minh bạch và hấp dẫn đầu tư.

Việc sửa đổi Luật THADS sắp tới sẽ là bước tiến quan trọng trong việc thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế đất nước.