Cụ thể, sáng ngày 04/12, Quốc hội thảo luận ở Hội trường về các nội dung: Các Báo cáo công tác nhiệm kỳ 2021-2026 của Chủ tịch nước, Chính phủ; Dự thảo Báo cáo công tác nhiệm kỳ khóa XV của Quốc hội; các Báo cáo công tác nhiệm kỳ khóa XV của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, Kiểm toán Nhà nước; Các Báo cáo công tác nhiệm kỳ 2021-2026 của Tòa án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao.
Chiều cùng ngày 04/12, Quốc hội tiếp tục thảo luận ở Hội trường về các Báo cáo công tác nhiệm kỳ; nghe các nội dung sau: Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế; Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 – 2030. Sau đó, Quốc hội thảo luận ở Tổ về dự án Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế và Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030.
Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV. Nguồn: Quochoi.vn.
Trước đó, ngày 03/12, tiếp tục chương trình Phiên họp thứ 52, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.
Trình bày tóm tắt Tờ trình dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế, Phó Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao (TAND Tối cao) Nguyễn Văn Tiến cho biết, tên gọi của dự án Luật là Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Về phạm vi điều chỉnh, Luật này quy định về nhiệm vụ, quyền hạn; tổ chức bộ máy; thẩm quyền, trình tự, thủ tục tố tụng; thi hành bản án, quyết định; Thẩm phán, Thư ký Tòa án, người đại diện của các bên; bảo đảm hoạt động của Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (sau đây gọi là Tòa án chuyên biệt).
Luật này áp dụng đối với Tòa án chuyên biệt, thành viên Trung tâm tài chính quốc tế, nhà đầu tư, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc giải quyết vụ việc thuộc thẩm quyền của Tòa án chuyên biệt. Dự thảo Luật gồm 43 điều, 05 chương.
Theo Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt gồm: Độc lập theo thẩm quyền xét xử; Thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật và Tòa án; Giải quyết vụ việc công bằng, minh bạch, vô tư, khách quan, nhanh chóng, hiệu quả; Chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm; Thực hiện tranh tụng trong xét xử thủ tục tố tụng linh hoạt, đặc thù theo chuẩn mực của thông lệ quốc tế toán xét xử công khai trừ trường hợp xét xử kín trong qu định pháp luật bảo đảm quyền tự định luật các bên.
Về áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt, dự thảo Luật quy định mang tính nguyên tắc các vấn đề lớn về tổ chức, hoạt động và thủ tục tố tụng cơ bản. Trình tự, thủ tục tố tụng cụ thể sẽ do TAND Tối cao quy định chi tiết trong Quy tắc tố tụng của Tòa án chuyên biệt. Quy định các bên được thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật nước ngoài, pháp luật Việt Nam, tập quán thương mại quốc tế, điều ước quốc tế và Việt Nam chưa là thành viên để giải quyết tranh chấp khi có ít nhất một bên là cá nhân, tổ chức nước ngoài.
Về tổ chức Tòa án chuyên biệt, Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Tiến nêu rõ, thành lập 01 Tòa án chuyên biệt tại Thành phố Hồ Chí Minh, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp, yêu cầu phát sinh tại Trung tâm tài chính quốc tế cả ở Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng.
Đồng thời, quy định cơ cấu tổ chức của Tòa án chuyên biệt đặc thù để bảo đảm thẩm quyền của Tòa án này trong giải quyết vụ việc theo hai cấp (sơ thẩm và phúc thẩm), gồm: Tòa Sơ thẩm; Tòa Phúc thẩm; Bộ máy giúp việc. Tòa án chuyên biệt có Chánh án, Phó Chánh án, Chánh tòa, Phó Chánh tòa, Thẩm phán, Thư ký Tòa án, công chức khác và người lao động.
Nêu quan điểm thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT) với các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn như được nêu tại Tờ trình số 480 của TAND Tối cao; nhất trí trình Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 10 theo trình tự, thủ tục rút gọn.
Hồ sơ dự án Luật được TAND Tối cao chuẩn bị nghiêm túc, công phu, đã bám sát và thể chế hóa đầy đủ các quan điểm chỉ đạo của Đảng, kết luận của cấp có thẩm quyền về việc khẩn trương nghiên cứu thành lập Tòa án chuyên biệt tại TTTCQT, áp dụng nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp với nhiều quy định mới, đặc thù, vượt trội nhằm bảo đảm tính thu hút, cạnh tranh quốc tế.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, dự án Luật có một số nội dung liên quan đến các nguyên tắc hiến định về thực hiện quyền tư pháp cần được hiểu và áp dụng linh hoạt phù hợp với yêu cầu đặc thù của Tòa án chuyên biệt, là một Tòa án thuộc hệ thống TAND nhưng mô hình tổ chức và hoạt động có nhiều đặc thù riêng để phù hợp với thông lệ quốc tế. TAND Tối cao đã xây dựng Đề án nghiên cứu thành lập Tòa án chuyên biệt, báo cáo cấp có thẩm quyền thông qua, tạo cơ sở chính trị cho việc ban hành Luật. Do đó, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành với các nội dung có liên quan của dự thảo Luật; đồng thời, đề nghị TAND Tối cao thuyết minh cụ thể, báo cáo Quốc hội về các nội dung nêu trên.
Về một số vấn đề còn có quan điểm khác nhau, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Tờ trình của TAND Tối cao nêu 02 vấn đề còn có ý kiến khác nhau, gồm thành phần xét xử sơ thẩm, phúc thẩm (Điều 14) và thẩm quyền bổ nhiệm Chánh án Tòa án chuyên biệt (Điều 8). Đa số ý kiến Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội nhất trí với TAND Tối cao đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép thực hiện theo quan điểm thứ nhất đối với cả 02 vấn đề với những lý do như được nêu tại Báo cáo thẩm tra đầy đủ và đã thể hiện trong dự thảo Luật.
Liên quan đến một số nội dung cụ thể, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội nhất trí với quy định của dự thảo Luật về thành lập Tòa án chuyên biệt đặt tại Thành phố Hồ Chí Minh; cơ cấu tổ chức của Tòa án có Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm và bộ máy giúp việc; các quy định về Thẩm phán và Thư ký Tòa án chuyên biệt; về thẩm quyền của Tòa án và tiếng nói, chữ viết dùng trước Tòa án chuyên biệt; chi phí hợp lý cho luật sư và các quy định khác có liên quan.
Về áp dụng pháp luật tố tụng, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành với quy định tại khoản 1 Điều 5 của dự thảo Luật và nhận thấy, đây là một nội dung then chốt và phù hợp với thực tiễn hoạt động của Tòa án thuộc các TTTCQT trên thế giới. Việc dự thảo Luật quy định áp dụng các nội dung có tính chất nền tảng, cốt lõi của thủ tục tố tụng thông luật để giải quyết tranh chấp về đầu tư, kinh doanh tại TTTCQT tại Việt Nam, làm cơ sở để TAND Tối cao ban hành Quy tắc tố tụng của Tòa án chuyên biệt thể hiện tính đặc thù, vượt trội, phù hợp với định hướng chỉ đạo của cấp có thẩm quyền về “áp dụng nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp” và thông lệ quốc tế. Đây là cơ sở vững chắc để Tòa án chuyên biệt đáp ứng được tính cạnh tranh quốc tế.
Về áp dụng pháp luật nội dung (khoản 2 Điều 5), Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội nhận thấy, điểm cốt lõi của thông luật và pháp luật thương mại quốc tế là nguyên tắc Tự do thỏa thuận lựa chọn luật, theo đó sự lựa chọn của các bên về nguyên tắc phải được ưu tiên tuyệt đối, đứng đầu trong mọi thứ tự áp dụng. Tuy nhiên, việc dự thảo Luật tách lựa chọn pháp luật Việt Nam khỏi nguyên tắc chung về thỏa thuận lựa chọn luật tại điểm a khoản 2 Điều 5 đã làm phân mảnh nguyên tắc cốt lõi này, dẫn đến sự thiếu logic trong việc thiết lập quy tắc xung đột pháp luật và khó hiểu đối với các bên tranh chấp quốc tế. Do đó, đề nghị Cơ quan trình nghiên cứu, thiết kế lại điều khoản nêu trên.
Đồng thời, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cũng đề nghị chỉnh lý điểm b khoản 2 Điều 5 theo hướng trường hợp các bên không có thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng hoặc pháp luật được chọn không thể áp dụng, thì áp dụng pháp luật của nước có mối liên hệ gắn bó nhất với quan hệ tranh chấp đó; nếu không xác định được mối liên hệ gắn bó nhất thì áp dụng pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư, kinh doanh tại TTTCQT. Quy định này tạo sự minh bạch, rõ ràng và tương đồng với quy tắc xung đột pháp luật được chấp nhận rộng rãi, phù hợp với thông lệ quốc tế.
Về thủ tục giải quyết vụ việc tại Tòa án chuyên biệt (Chương III), tại Báo cáo thẩm tra đầy đủ, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cơ bản nhất trí với quy định của dự thảo Luật, đồng thời tham gia thêm các ý kiến cụ thể về việc Tòa án ban hành quyết định giải quyết vụ việc (Điều 22), về giao nộp, công bố, xuất trình tài liệu, chứng cứ (Điều 24), về chứng cứ chuyên gia (Điều 25)… nhằm thể hiện đầy đủ, bám sát hơn các nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp tại Tòa án chuyên biệt.
Liên quan đến vai trò của Viện kiểm sát đối với Tòa án chuyên biệt, dự thảo Luật không quy định vai trò của Viện kiểm sát nhân dân đối với Tòa án chuyên biệt. Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành với đề xuất của cơ quan trình về việc không quy định Viện kiểm sát nhân dân kiểm sát hoạt động xét xử của Tòa án chuyên biệt.
Phát biểu tại Phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, dự án Luật này nhằm phục vụ cho Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam. Cho rằng đây là nội dung mới, đặc thù, Chủ tịch Quốc hội, nhấn mạnh Trung tâm tài chính quốc tế là một cơ quan rất quan trọng, do đó, cần sớm thành lập để tạo niềm tin cho các nhà đầu tư có thể yên tâm đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế ở Việt Nam (được đặt ở Thành phố Hồ Chí Minh).
Chủ tịch Quốc hội cho rằng, Tòa án chuyên biệt này phải đảm bảo tính cạnh tranh quốc tế vượt trội, các cơ chế, chính sách đặc thù và áp dụng các nguyên tắc của hệ thống trong giải quyết tranh chấp thuộc thẩm quyền, cơ chế thi hành phán quyết của Tòa án phải nhanh, hiệu quả.
Do đó, các quy định về tổ chức, hoạt động của Tòa án chuyên biệt phải vượt trội, phù hợp với thực tiễn trong hoạt động thương mại, tài chính, đầu tư quốc tế, thông lệ quốc tế để đáp ứng yêu cầu của các nhà đầu tư quốc tế thì mới thành công.
Cùng với đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị TAND Tối cao cần rà soát kỹ và lưu ý các vấn đề: về áp dụng pháp luật; ngôn ngữ tố tụng; yếu tố quốc tế; đội ngũ thẩm phán, nhân sự Tòa án chuyên biệt; thủ tục tố tụng; chuyển đổi số và đảm bảo điều kiện thực thi về kỹ thuật lập pháp và các điều khoản dẫn chiếu pháp luật có liên quan.
“Tôi đề nghị TAND Tối cao tiếp tục rà soát rất kỹ các vấn đề nêu trên theo hướng hạn chế tối đa việc dẫn chiếu chung chung, cần phải hết sức cụ thể, dễ làm, dễ hiểu, dễ nhớ. Những nội dung mang tính đặc thù, vượt trội của Tòa án chuyên biệt về tổ chức, hoạt động, thẩm quyền, thủ tục nhân sự thì cần được quy định trực tiếp trong Luật này”, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu.
Về quy trình, tiến độ tổ chức, Chủ tịch Quốc hội đề nghị giao Ủy ban Pháp luật và Tư pháp chủ trì phối hợp chặt chẽ với TAND Tối cao và các cơ quan hữu quan tiếp thu tối đa ý kiến của Cơ quan thẩm tra và ý kiến của UBTVQH tại Phiên họp này, tập trung vào các nhóm vấn đề đã được kết luận như về vị trí pháp lý; thẩm quyền; áp dụng pháp luật; ngôn ngữ tố tụng; nhân sự; kỹ thuật lập pháp dẫn chiếu.
Kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao TAND Tối cao đã tích cực, khẩn trương chuẩn bị hồ sơ dự án Luật. Dự án Luật có đủ thành phần tài liệu theo quy định, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét, quyết định tại Kỳ họp thứ 10 theo trình tự, thủ tục rút gọn. Ủy ban Thường vụ Quốc hội ghi nhận sự nỗ lực, cố gắng của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đã phối hợp chặt chẽ, trong thời gian rất gấp đã kịp thời tổ chức thẩm tra. Báo cáo thẩm tra bảo đảm chất lượng, nêu nhiều nội dung để Cơ quan trình tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu hoàn thiện dự thảo Luật.
Cũng theo Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến, có 04 từ khóa trong Luật này mà chúng ta phải quán triệt thì mới triển khai thực hiện và tổ chức được Trung tâm tài chính quốc tế: (1) đặc thù; (2) vượt trội; (3) theo bộ quy tắc nhưng phải tuân thủ theo thông lệ quốc tế; (4) mục tiêu là thu hút được nhà đầu tư quốc tế. Nếu không đảm bảo được 04 nội dung này thì chúng ta sẽ không thành công, vì trên thế giới cũng đã có những Trung tâm tài chính quốc tế không thành công vì không có những điều khoản vượt trội.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản tán thành với các nội dung lớn của dự án Luật, các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội; việc áp dụng các nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp để phù hợp với thông lệ quốc tế, bảo đảm tính đồng bộ, đầy đủ về thiết chế giải quyết các tranh chấp phát sinh trong phạm vi Trung tâm tài chính quốc tế. Về các nội dung cụ thể, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản thống nhất về tổ chức của Tòa án chuyên biệt; về Thẩm phán Tòa án chuyên biệt, về tiếng nói chữ, viết được sử dụng tại Tòa án chuyên biệt; về thẩm quyền của Tòa án chuyên biệt; về áp dụng pháp luật; về thủ tục giải quyết vụ việc tại Tòa án chuyên biệt; về thi hành bản án, quyết định của Tòa án chuyên biệt.
Về 02 nội dung còn ý kiến khác nhau được nêu trong Tờ trình, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành quan điểm thứ nhất đối với cả 02 nội dung như đề xuất của Cơ quan trình và Cơ quan thẩm tra.
Về hồ sơ trình Quốc hội, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến nêu rõ, do Chương trình kỳ họp bố trí chiều ngày 04/12/2025 trình Quốc hội, sau đó thảo luận Tổ ngay nên đề nghị vẫn giữ hồ sơ Tòa án nhân dân tối cao trình UBTVQH để trình Quốc hội. Sau khi Quốc hội thảo luận Tổ, Hội trường (chiều 05/12/2025), đề nghị Tòa án nhân dân tối cao khẩn trương phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, các cơ quan có liên quan nghiên cứu, tiếp thu, giải trình ý kiến đại biểu Quốc hội, ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, ý kiến thẩm tra để hoàn thiện dự thảo Luật kịp trình Quốc hội thông qua theo Chương trình kỳ họp.
Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội giao Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tiếp thu, hoàn thiện Báo cáo thẩm tra trình Quốc hội; phối hợp với Văn phòng Quốc hội hoàn thiện Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội để ban hành theo quy định.
