Luật sư là người hành nghề tư vấn pháp luật, cung cấp dịch vụ pháp lý, đáp ứng tiêu chuẩn, điều kiện về hành nghề luật sư theo quy định của Luật Luật sư. Luật sư với chức năng nghề nghiệp là thông qua hoạt động nghề nghiệp của mình, góp phần bảo vệ công lý, phát triển kinh tế và xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; khi tham gia tố tụng luật sư là người bào chữa, người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp trong các vụ án hình sự, dân sự, hành chính, thương mại cho thân chủ. Thân chủ của luật sư là người bị buộc tội, bị can, bị cáo, bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong các vụ án...
Hoạt động nghề nghiệp của luật sư thực hiện trách nhiệm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ, đồng thời góp phần bảo vệ công lý, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Đặc thù nghề nghiệp đặt lên vai luật sư áp lực từ việc bảo vệ tốt nhất quyền lợi thân chủ; sự đối kháng mâu thuẫn lợi ích giữa các bên tham gia tố tụng trong các vụ án; và phán xét của công luận và xã hội... Do đó, luật sư đứng trước các rủi ro có thể gặp phải như bị cản trở, đe dọa, hoặc bị xâm hại thân thể, danh dự, nhân phẩm, uy tín trong quá trình hành nghề.
Vai trò của luật sư trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Đảng ta đặt mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, do Ðảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; có hệ thống pháp luật hoàn thiện, được thực hiện nghiêm minh, nhất quán; thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân. Luật sư có sứ mệnh bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức; bảo vệ công lý, công bằng góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong mô hình nhà nước pháp quyền, vai trò của luật sư rất cực kỳ quan trọng. Hình ảnh của luật sư trong các vụ án, đặc biệt tại các phiên tòa là minh chứng sinh động cho tinh thần tranh tụng và cải cách tư pháp, xây dựng nền tư pháp liêm chính, công bằng.
Đoàn Luật sư TP.Hà Nội tổ chức Tọa đàm hỗ trợ hoạt động luật sư khi hành nghề. (Ảnh tư liệu).
Bảo vệ thân chủ là sứ mệnh cao quý của luật sư. Luật pháp trao cho luật sư nhiệm vụ cao cả là bảo vệ cho thân chủ, những khách hàng vướng mắc pháp lý. Xã hội coi trọng luật sư, coi họ như những hiệp sỹ công lý, bảo vệ người yếu thế, là một nghề cao quý. Khi nói tới thân chủ họ là khách hàng của luật sư, những người mà luật sư nhận trách nhiệm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, cung cấp dịch vụ pháp lý để tư vấn pháp luật cho họ trong các vụ án hình sự, tranh chấp dân sự, hành chính, kinh doanh thương mại…
Luật sư tư vấn pháp lý, giúp thân chủ hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ, phòng ngừa rủi ro pháp lý, khi luật sư đứng ra bảo vệ thân chủ thì trách nhiệm nghề nghiệp luật sư sẽ đứng về phía họ để bảo vệ họ. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của luật sư là bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích của khách hàng, nhưng phải trên cơ sở pháp luật, đạo đức nghề nghiệp. Muốn làm được điều đó thì luật sư phải công tâm, tận tụy, sử dụng các kỹ năng, nghiệp vụ, kiến thức chuyên môn và các biện pháp hợp pháp để bảo vệ tốt nhất quyền lợi của khách hàng.
Luật sư có vai trò quan trọng bảo vệ công lý, bảo vệ pháp luật, công bằng, quyền con người, bảo đảm nền tư pháp lành mạnh. Thông qua hoạt động nghề nghiệp, luật sư đóng vai trò phản biện, giám sát việc tuân thủ pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, giúp phát hiện vi phạm, phòng tránh oan sai; bảo vệ quyền con người, quyền công dân, đảm bảo các nguyên tắc và quy định của pháp luật được thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, không có vùng cấm và ngoại lệ thực thi và áp dụng pháp luật.
Nhiều áp lực và muôn vẻ vi phạm quyền hành nghề luật sư
Do tính đặc thù nghề nghiệp nên luật sư có những áp lực riêng. Bên cạnh nhưng cuốn hút, ánh hào quang nghề nghiệp đem lại thì nghề luật sư cũng là nghề có nhiều áp lực và rủi ro. Luật sư có thể đối mặt với nhiều thách thức, có thể bị hiểu lầm, thậm chí bị chỉ trích vì đại diện thân chủ “không tốt” hoặc “bênh vực tội phạm” trong vụ án hình sự; luật sư phải đối diện với các chế tài xử lý kỷ luật trong hoạt động hành nghề; có thể bị xem xét xử lý về đạo đức hành nghề, hoặc bị xử lý hành chính, bồi thường dân sự khi gây thiệt hại cho khách hàng thậm chí vi phạm nghiêm trọng có thể bị xử lý hình sự.
Trong thực tiễn hành nghề, luật sư đối diện với muôn vẻ cản trở và khó khăn, nghiêm trọng hơn có thể bị xâm hại đến thân thể. Các hành vi cản trở, xâm hại quyền hành nghề luật sư rất đa dạng và đến từ nhiều phía khác nhau. Trong quá trình hành nghề, luật sư có thể bị cản trở tiếp cận hồ sơ, bị từ chối hành nghề, bị đe dọa hoặc bị làm khó bởi cơ quan tiến hành tố tụng, những người tiến hành tố tụng; bị đe dọa, vu khống ảnh hưởng đến danh dự, uy tín, an toàn cá nhân khi phải đứng giữa các mối quan hệ và lợi ích mâu thuẫn đối kháng nhau trong một vụ án.
Ai bảo vệ quyền hành nghề của luật sư?
Pháp luật bảo vệ quyền hành nghề luật sư, cụ thể là Luật Luật sư năm 2006, sửa đổi bổ sung năm 2012, ngoài ra còn có các quy định pháp luật khác có liên quan. Luật sư có quyền được pháp luật bảo đảm quyền hành nghề luật sư nghiêm cấm mọi hành vi cản trở hành nghề luật sư. Khoản 2 Điều 9 của Luật Luật sư năm 2006, sửa đổi bổ sung năm 2012 quy định: “Nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi cản trở hoạt động hành nghề của luật sư”, không ai được cản trở, đe dọa, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, xâm phạm tính mạng, sức khỏe của luật sư khi họ hành nghề. Luật Luật sư tạo hành lang pháp lý đầy đủ, vững chắc cho hoạt động hành nghề luật sư; luật quy định những nguyên tắc hành nghề, tiêu chuẩn, điều kiện trở thành luật sư; các hành vi nghiêm cấm xâm phạm quyền hành nghề luật sư; cấp Chứng chỉ hành nghề luật sư, quyền nghĩa vụ của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư, Đoàn Luật sư, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động luật sư.
Những quy định này tạo ra một “khung bảo vệ” pháp lý cho luật sư quyền hành nghề, được Nhà nước bảo đảm, và được pháp luật bảo vệ khỏi sự cản trở trái pháp luật. Ngoài ra, các chế tài xử lý hình sự, hành chính và dân sự đối với các hành vi xâm hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín, nhân phẩm là những biện pháp răn đe, giúp phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật về quyền hành nghề của luật sư. Để đảm bảo thực thi các quy định pháp luật về bảo vệ quyền hành nghề hợp pháp của luật sư thì vai trò của Nhà nước là quan trọng nhất.
Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Đoàn Luật sư - nơi luật sư đăng ký thành viên và tổ chức hành nghề luật sư - nơi luật sư đăng ký hành nghề là những thiết chế bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của luật sư, bảo đảm quyền hành nghề đúng pháp luật của luật sư. Ở phạm vi quốc gia, Liên đoàn Luật sư Việt Nam có Ủy ban Bảo vệ quyền lợi luật sư. Liên đoàn Luật sư Việt Nam đóng vai trò tham mưu chính sách, xây dựng pháp luật, ban hành Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp của luật sư Việt Nam, xây dựng các cơ chế bảo vệ quyền lợi luật sư, kịp thời can thiệp bảo vệ luật sư theo quy định của Điều lệ Liên đoàn và khi có đề nghị của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư.
Ở các Đoàn Luật sư thành lập các Ban chuyên trách thực hiện công tác bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của luật sư khi hành nghề. Các Đoàn Luật sư như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh… thành lập Ban bảo vệ quyền lợi luật sư, Hội đồng khen thưởng - kỷ luật, đây là những cơ quan chuyên trách thực hiện chức năng bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của luật sư trong quá trình hành nghề. Tổ chức hành nghề luật sư, các đồng nghiệp của luật sư sẽ là nơi lên tiếng mỗi khi quyền lợi của luật sư thành viên bị cản trở hoặc bị xâm hại.
Dư luận xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền hành nghề của luật sư. Bởi khi dư luận xã hội lên tiếng lên án, phán xét các hành vi sai trái, từ đó các cơ quan chức năng can thiệp, xử lý, từ đó cảnh tỉnh, răn đe và phòng ngừa các hành vi trái pháp luật cản trở, xâm hại quyền hành nghề hợp pháp của luật sư. Việc vinh danh các luật sư, tổ chức hành nghề luật sư trong công tác trợ giúp pháp lý, bảo vệ quyền lợi người yếu thế, người khuyết tật góp phần xây dựng và lan tỏa hình ảnh, trách nhiệm xã hội của luật sư. Từ đó nâng cao nhận thức trong nhân dân về vị thế, vai trò của luật sư trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; xóa bỏ các định kiến sai trái đối với nghề luật sư. Qua đó từng bước đẩy lùi các hành vi tiêu cực, cản trở quyền hành nghề của luật sư.
Có thể nói, mặc dù pháp luật quy định các cơ chế bảo vệ quyền hành nghề của luật sư, nhưng vẫn còn có những hành vi cản trở quyền hành nghề của luật sư. Nên trên hết và trước hết các luật sư trong quá trình hành cần chủ động phòng ngừa, kịp thời lên tiếng, đấu tranh không khoan nhượng với các hành vi tiêu cực, cản trở quyền hành nghề hợp pháp của mình.
Luật sư NGUYỄN VĂN NGUYÊN
Giám đốc Công ty Luật Hưng Nguyên
Đoàn Luật sư TP. Hà Nội.
