Theo đó, tại phiên thảo luận ở Tổ 4 của các Đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hoà, Lai Châu, Lào Cai đã ghi nhận nhiều ý kiến nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc, công bằng và minh bạch cho nền kinh tế số đang phát triển nhanh của Việt Nam.
Với những vấn đề cốt lõi như bảo vệ quyền lợi người mua, siết chặt trách nhiệm xử lý vi phạm, và phát triển thương mại điện tử (TMĐT) xanh, quy định riêng về các chủ thể tham gia livestream bán hàng... các Đại biểu đã đưa ra nhiều đề xuất thẳng thắn, mang tính thực tiễn cao.
Cụ thể, theo các Đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng sẽ giải quyết những "khoảng trống" pháp lý đã tồn tại suốt nhiều năm qua, đặc biệt trong bối cảnh các mô hình kinh doanh trực tuyến, livestream bán hàng và mạng xã hội bùng nổ. Tuy nhiên, qua thảo luận, nhiều Đại biểu cho rằng các quy định vẫn cần được làm rõ hơn, thậm chí phải định lượng hóa trách nhiệm để đảm bảo tính khả thi.
Quang cảnh phiên thảo luận. Nguồn: Quochoi.vn.
Cảnh báo nguy cơ lộ lọt Bí mật thương mại từ "Hộp đen" thuật toán
Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là quy định liên quan đến việc cơ quan quản lý nhà nước yêu cầu cung cấp mô tả thuật toán. Theo Đại biểu Quốc hội Triệu Thị Huyền (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lào Cai), mục tiêu tăng cường minh bạch và chống thao túng thuật toán là chính đáng, song quy định tại điểm c khoản 7 Điều 15 có thể tiềm ẩn rủi ro xâm phạm bí mật thương mại, vì thuật toán là tài sản cốt lõi của doanh nghiệp.
Đại biểu kiến nghị Ban soạn thảo cần đảm bảo sự cân bằng giữa yêu cầu quản lý và bảo vệ bí mật công nghệ bằng cách: chỉ được yêu cầu mô tả thuật toán khi có căn cứ pháp lý rõ ràng về các dấu hiệu vi phạm; cho phép thực hiện thông qua tổ chức kiểm toán độc lập hoặc giám định kỹ thuật do cơ quan quản lý chỉ định. Đồng thời, bổ sung quy định về nghĩa vụ bảo mật nghiêm ngặt của cơ quan quản lý đối với thông tin thu thập được. Đây là một đề xuất mang tính đột phá nhằm giải quyết mối lo ngại lớn của cộng đồng doanh nghiệp công nghệ, đồng thời cung cấp công cụ kiểm soát hiệu quả cho cơ quan nhà nước khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật.
Siết chặt "Mức độ tuân thủ": đại biểu đề xuất thời hạn 12 giờ cho hạ tầng
Nhiều Đại biểu nhận định, trong môi trường số, tốc độ phản ứng là yếu tố then chốt để ngăn chặn vi phạm lan rộng. Đại biểu Triệu Thị Huyền không đồng tình với việc sử dụng cụm từ "trong thời gian sớm nhất" khi quy định trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ hạ tầng kỹ thuật hỗ trợ hoạt động thương mại điện tử (TMĐT) (Điều 31). Theo Đại biểu, cụm từ này không đo được mức độ tuân thủ, dễ dẫn đến tình trạng doanh nghiệp lớn trì hoãn, viện lý do kỹ thuật hoặc chờ chỉ đạo cấp trên, làm mất ý nghĩa của việc phản ứng nhanh.
Từ đó, Đại biểu kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định bằng một con số cụ thể, thể hiện trách nhiệm rõ ràng như thời hạn hành động (Tạm ngừng dịch vụ, ngăn chặn truy cập, chấm dứt hợp tác) là không quá 12 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu hợp lệ bằng văn bản hoặc thông điệp điện tử của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền; Thời hạn báo cáo kết quả là trong vòng 24 giờ kể từ khi hoàn thành việc ngừng hợp tác.
Tiếp tục siết chặt chuỗi cung ứng, Đại biểu Triệu Thị Huyền cũng đề nghị làm rõ trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ logistics, yêu cầu phải có quy định cụ thể về việc tạm dừng giao nhận, lưu kho hoặc vận chuyển đối với nền tảng hoặc người bán có vi phạm trong thời hạn không quá 24 giờ. Việc định lượng hóa thời gian này được đại biểu kỳ vọng sẽ tăng khả năng kiểm soát, linh hoạt và tính trách nhiệm trong quản lý số.
Luật hóa quyền lợi người mua: Từ kiểm hàng đến Bảo mật thông tin
Vấn đề bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng và đảm bảo an toàn thông tin cá nhân được Đại biểu Quốc hội Hoàng Quốc Khánh (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lai Châu) đặc biệt quan tâm và coi là yếu tố cốt lõi để xây dựng niềm tin trong giao dịch điện tử. Đại biểu cho rằng, quy định tại Điều 11 về trách nhiệm của các bên khi đặt hàng trực tuyến còn quá chung chung. Thực tế, quyền được kiểm tra hàng hóa trước khi thanh toán là một điều kiện phổ biến nhưng chưa được thể hiện rõ ràng trong dự luật.
Đại biểu đề nghị bổ sung điều khoản chặt chẽ hơn, làm rõ các điều kiện đảm bảo về thông tin, quyền kiểm tra hàng hóa, cũng như vấn đề hoàn trả hàng và quyền khiếu nại khi hàng hóa không đảm bảo chất lượng, số lượng, chủng loại như cam kết. Việc này nhằm mục đích giảm thiểu tranh chấp và đảm bảo tính minh bạch, công bằng.
Ngoài ra, Đại biểu Hoàng Quốc Khánh cũng nhấn mạnh sự nguy hiểm của tình trạng lộ lọt thông tin cá nhân trong TMĐT hiện nay, dẫn đến các hình thức lừa đảo tinh vi. Đại biểu chỉ ra rằng, quy định về bảo mật thông tin trong dự thảo luật đang nằm rải rác ở các điều, lồng ghép và còn mờ nhạt. Do vậy, Đại biểu đề xuất cần quy định thành một điều riêng biệt về bảo mật an toàn thông tin trong giao dịch điện tử. Điều luật này phải xác định rõ chủ thể chịu trách nhiệm (người bán, nền tảng TMĐT, bên trung gian logistics) ở từng khâu. Theo Đại biểu, đây là cơ sở để xử lý vi phạm, giải quyết khiếu nại, bồi thường thiệt hại, thể hiện sự nhất quán trong chính sách của Đảng và Nhà nước đối với vấn đề bảo mật.
Với khối lượng rác thải khổng lồ từ hoạt động TMĐT – lên tới hơn 300.000 tấn bao bì trong năm 2023 (trong đó có 171.000 tấn nhựa), Đại biểu Hoàng Quốc Khánh đặc biệt quan ngại về tính bền vững. Đại biểu nhận định, Điều 37 của dự thảo Luật hiện nay mới chỉ dừng lại ở mức "nhà nước khuyến khích" doanh nghiệp, nền tảng áp dụng các giải pháp TMĐT bền vững, nhưng lại chưa có chế tài hay quy định rõ về nghĩa vụ, nếu chỉ khuyến khích, công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra sẽ không có cơ sở để thực hiện. Từ đó, Đại biểu kiến nghị rà soát lại nội dung Điều 37 với Luật Bảo vệ môi trường để đảm bảo tính đồng bộ, nhất quán; quy định rõ hơn về "nghĩa vụ" của các bên liên quan đến thực hiện TMĐT xanh và bền vững. Đồng thời, làm rõ chủ thể "Nhà nước" trong các khoản khuyến khích và làm rõ căn cứ để Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xây dựng cơ chế hỗ trợ (Khoản 4), tránh tình trạng "mạnh ai nấy làm" và khó triển khai đồng bộ, thiếu hiệu quả.
Đại biểu Triệu Thị Huyền cũng quan tâm đến chính sách hỗ trợ đặc thù phát triển TMĐT nhằm giúp đỡ nhóm yếu thế, doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh tại vùng sâu, vùng xa và cho rằng hướng đi này là đúng nhưng cần có cơ chế thực thi chặt chẽ, tránh chồng chéo. Đại biểu kiến nghị Chính phủ cần quy định cụ thể tiêu chí xác định đối tượng yếu thế để đảm bảo tính thống nhất trên toàn quốc. Đồng thời, cần bổ sung các công cụ hỗ trợ thực chất, bao gồm: Ưu đãi về phí, lệ phí khi tham gia nền tảng; hỗ trợ chi phí quảng bá sản phẩm, đăng ký gian hàng số; ưu đãi tín dụng, miễn hoặc giảm thuế thu nhập trong thời hạn nhất định đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh tại vùng sâu, vùng xa.
Cần có quy định riêng về các chủ thể tham gia livestream bán hàng trong dự thảo Luật Thương mại điện tử
Cùng liên quan đến dự thảo Luật Thương mại điện tử, thảo luận tại Tổ 10 (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Bình và Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị), Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị) cho rằng, livestream bán hàng là xu hướng phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử. Quy định pháp luật hiện hành điều chỉnh hoạt động livestream bán hàng giống như một hoạt động quảng cáo đi kèm với bán hàng, mà chưa có các quy định riêng về các chủ thể tham gia livestream (chủ tài khoản, người tham gia livestream); chưa định danh chủ tài khoản, nghĩa vụ nộp thuế và các vấn đề về kiểm soát thông tin trong quá trình livestream.
Thực tiễn đã có nhiều vụ việc như các phiên livestream bán hàng nhiều tỷ đồng nhưng nhà nước không thu được thuế; hàng giả, hàng nhái, thực phẩm chức năng trôi nổi… ẩn nấp dưới các buổi phát trực tiếp chưa được kiểm soát hiệu quả ảnh hưởng rất lớn đến quyết định mua hàng và sức khỏe của người tiêu dùng. Vì vậy, dự thảo Luật hóa khái niệm livestream bán hàng và bổ sung trách nhiệm pháp lý cho các nền tảng tại Mục 3, chương 3 dự thảo Luật là cần thiết.
Tuy nhiên, Đại biểu cũng đề nghị rà soát tập trung vào những nội dung mang tính chất đặc thù của các hoạt động trên môi trường điện tử, chưa được điều chỉnh hoặc chưa được quy định riêng tại các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan, quy định rõ trách nhiệm của các chủ thể, rõ nội dung quản lý nhà nước gắn với công cụ quản lý, mục tiêu quản lý cụ thể.
Cụ thể, nội hàm của khái niệm “quảng cáo” và “livestream bán hàng” có nhiều điểm tương đồng. Hiện, Luật Quảng cáo đã có quy định cụ thể các điều kiện quảng cáo, yêu cầu về nội dung quảng cáo, quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của các chủ thể có liên quan khi tham gia hoạt động quảng cáo trên mạng. Vì vậy, đại biểu đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, rà soát, bảo đảm sự thống nhất giữa các quy định về hoạt động livestream bán hàng của Dự thảo Luật với quy định về điều kiện quảng cáo của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo năm 2025. Cân nhắc bổ sung quy định mang tính dẫn chiếu yêu cầu các bên phải tuân thủ quy định về điều kiện quảng cáo, điều kiện quảng cáo sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ đặc biệt theo quy định của pháp luật về quảng cáo.
Cũng quan tâm đến nội dung này, Đại biểu Quốc hội Hoàng Đức Thắng (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị) cho biết, khoản 2 Điều 21 và khoản 4 Điều 22 quy định về yêu cầu tuân thủ nội dung quảng cáo đã được xác nhận. Theo đó, Điều 21 quy định người bán chỉ được livestream bán hàng sau khi có văn bản xác nhận nội dung quảng cáo đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc diện phải xác nhận và nội dung livestream phải phù hợp với nội dung quảng cáo đã được duyệt. Tương tự, Điều 22 yêu cầu người livestream thực hiện đúng nội dung quảng cáo đã được cơ quan thẩm quyền xác nhận.
Theo Đại biểu, 02 quy định này nhằm kiểm soát quảng cáo sản phẩm nhạy cảm (thuốc, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm…) trên livestream, nhằm ngăn chặn người bán không “quảng cáo chui” vượt quá nội dung được duyệt theo Luật Quảng cáo. Tuy nhiên, việc lặp lại quy định của Luật Quảng cáo trong Luật Thương mại điện tử có thể dẫn đến chồng chéo xử phạt. Từ đó, Đại biểu Hoàng Đức Thắng đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc vẫn giữ yêu cầu này, để ràng buộc trách nhiệm trên sàn, nhưng cần cơ chế phối hợp. Có thể bổ sung: “Chủ thể vi phạm sẽ bị xử lý theo pháp luật về quảng cáo; Chủ quản sàn phải phối hợp cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý quảng cáo”. Ngoài ra, nên hướng dẫn quy trình liên thông. Nếu phát hiện người bán livestream quảng cáo sai phép, Bộ Công Thương sẽ thông báo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xử lý, tránh chồng chéo. Quy định như vậy vừa đảm bảo tuân thủ Luật Quảng cáo, vừa không tạo gánh nặng chế tài trùng lặp.
Đại biểu Hoàng Đức Thắng cũng kiến nghị Ban soạn thảo cân nhắc rà soát thêm các điều liên quan đến nội dung livestream là điểm nóng của dư luận trong thời gian gần đây. Đó là các vụ việc những người có ảnh hưởng (người nổi tiếng) KOLs đã bị cơ quan chức năng xử lý hình sự vì livestream quảng cáo sản phẩm là hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc, sai công dụng,… Đồng thời, cần bổ sung các quy định về quản lý KOLs, trách nhiệm mạng xã hội, đăng ký và chế tài đặc thù sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng và nghiêm minh hơn cho thương mại điện tử Việt Nam. Kết hợp với Luật Quảng cáo và Luật Bảo vệ người tiêu dùng, để chúng ta có bộ công cụ pháp luật đầy đủ để ngăn chặn triệt để tình trạng “KOLs tiếp tay hàng giả”, quảng cáo lừa dối người tiêu dùng, góp phần xây dựng môi trường thương mại điện tử lành mạnh, bền vững.
