Cũng như nhiều địa phương khác trong cả nước, sáp nhập TP. Cần Thơ, tỉnh Sóc Trăng và tỉnh Hậu Giang, tạo thành đơn vị hành chính mới mang tên TP. Cần Thơ. Tương tự, việc sáp nhập các tỉnh Bến Tre, Trà Vinh và Vĩnh Long thành tỉnh Vĩnh Long cũng mang tính cách mạng, vừa phù hợp với Nghị quyết của Đảng, vừa đáp ứng nguyện vọng của người dân.
Trong bối cảnh đó, việc tổ chức lại Trung tâm TGPL nhà nước tại các địa phương cũng trở thành chủ đề được quan tâm, chú ý. Đây không chỉ là bài toán tổ chức bộ máy, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến người dân yếu thế – nhóm đối tượng chính của chính sách TGPL.
Hai mô hình đặt ra sau sáp nhập
Sau sáp nhập, có hai mô hình tổ chức Trung tâm TGPL nhà nước đang được cân nhắc, hội thảo trong ngành Tư pháp trên toàn quốc, ví dụ:
1. Giữ nguyên 03 Trung tâm như hiện trạng tại ba địa phương cũ (Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng), mỗi Trung tâm độc lập, có tư cách pháp nhân, con dấu, dự toán riêng, cùng trực thuộc Sở Tư pháp TP. Cần Thơ sau sáp nhập.
2. Tổ chức mô hình 01 Trung tâm TGPL nhà nước duy nhất đặt tại TP. Cần Thơ và thành lập 02 Chi nhánh phụ thuộc tại địa bàn tỉnh cũ, với tên gọi là Chi nhánh số 1 (đặt tại Hậu Giang) và Chi nhánh số 2 (đặt tại Sóc Trăng).
Việc so sánh giữa hai mô hình cho thấy mô hình thứ nhất, tuy có tính chất ổn định nhưng còn nhiều băn khoăn; mô hình thứ hai 01 Trung tâm + 02 Chi nhánh nổi bật về tính tinh gọn, hiệu quả tổ chức và hiệu lực quản lý trong bối cảnh đổi mới toàn diện đơn vị sự nghiệp công lập.
Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Long An.
Kinh nghiệm tổ chức mô hình ở các ngành khác
Thực tế, nhiều ngành như Thuế, Bảo hiểm xã hội, Kho bạc Nhà nước, Điện lực… sau khi sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy sẽ áp dụng phương án một cơ quan cấp tỉnh, kèm theo các đơn vị phụ thuộc theo khu vực. Các đơn vị cấp dưới này không có tư cách pháp nhân độc lập, nhưng vẫn đảm nhận đầy đủ chức năng chuyên môn tại địa bàn, bảo đảm phục vụ người dân không bị gián đoạn. Đây là mô hình tổ chức hợp lý, vừa bảo đảm tính thống nhất quản lý, vừa giữ được mạng lưới phục vụ tại cơ sở, tương đồng với mô hình “Trung tâm – Chi nhánh” trong TGPL.
Theo khoản 1 Điều 5 Nghị định 144/2017/NĐ-CP, Chi nhánh của Trung tâm TGPL nhà nước: Có con dấu riêng sử dụng trong hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ; Có Trưởng Chi nhánh là Trợ giúp viên pháp lý, do Giám đốc Trung tâm bổ nhiệm và chịu trách nhiệm trực tiếp trước Giám đốc. Ngoài ra, còn có đội ngũ luật sư trên địa bàn Chi nhánh thực hiện TGPL, do Trung tâm lựa chọn, ký hợp đồng. Chi nhánh là đơn vị phụ thuộc, nhưng có đủ thẩm quyền thực hiện vụ việc tại địa bàn được phân công, bao gồm tiếp nhận, giải quyết vụ việc TGPL, phối hợp liên ngành, tham gia tố tụng,…
Điều này khẳng định Chi nhánh có tính độc lập tương đối về nghiệp vụ, có thể kế thừa đầy đủ vai trò cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí của Trung tâm tại tỉnh cũ, nhưng tránh được tình trạng trùng lặp đầu mối. Việc duy trì Chi nhánh tại Hậu Giang và Sóc Trăng, Bến Tre, Trà Vinh hay nhiều Chi nhánh khác vẫn bảo đảm liên tục, không xa dân, không làm gián đoạn việc tiếp cận dịch vụ về TGPL sau khi sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh.
Sửa đổi Nghị định số 144/2017/NĐ-CP: Không đặt tên Chi nhánh theo số thứ tự
Một điểm bất cập hiện nay là quy định đặt tên Chi nhánh theo số thứ tự (Chi nhánh số 1, số 2…) trong bối cảnh sáp nhập tỉnh, không phản ánh rõ địa bàn phụ trách, thậm chí làm lu mờ giá trị lịch sử – văn hóa địa phương. Cần kiến nghị sửa đổi quy định này trong Nghị định 144/2017/NĐ-CP, cho phép đặt tên Chi nhánh theo địa danh truyền thống, chẳng hạn: Trung tâm TGPL nhà nước, Sở Tư pháp TP. Cần Thơ (trụ sở chính), Chi nhánh Hậu Giang, Chi nhánh Sóc Trăng thay vì Chi nhánh số 1, Chi nhánh số 2...
Cách đặt tên này có ý nghĩa nhân văn và thực tiễn rõ ràng: dễ nhận diện, tạo thuận lợi khi phối hợp liên ngành, và giúp người dân địa phương cảm thấy được “giữ lại” phần nào giá trị pháp lý – lịch sử quen thuộc.
Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Lào Cai (Chi nhánh số 6 huyện Bát Xát).
Phù hợp với Nghị quyết 18 – 19: Tinh gọn nhưng hiệu quả
Nghị quyết số 18-NQ/TW yêu cầu: “Kiên quyết hợp nhất, sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập để thu gọn đầu mối, giảm biên chế”. Nghị quyết số 19-NQ/TW nêu rõ đến năm 20230: “Tiếp tục thực hiện việc giảm đầu mối, phấn đấu chỉ còn các đơn vị sự nghiệp công lập phục vụ nhiệm vụ chính trị, phục vụ quản lý nhà nước và các đơn vị cung ứng các dịch vụ sự nghiệp công cơ bản, thiết yếu”.
Mô hình 02, 03 Trung tâm rõ ràng làm phát sinh trùng lặp đầu mối, gây khó khăn trong chỉ đạo chuyên môn, điều phối vụ việc, tham mưu Sở Tư pháp và phối hợp với các cơ quan tư pháp cấp tỉnh.
Ngược lại, mô hình một Trung tâm tại cấp tỉnh và 02 hoặc nhiều Chi nhánh tại các tỉnh trước khi sáp nhập sẽ: Giảm chi phí hành chính, hợp nhất quản lý ngân sách; Tăng hiệu quả điều phối chuyên môn và vụ việc TGPL, tránh nơi thừa nơi thiếu vụ việc TGPL, đảm bảo chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng của trợ giúp viên pháp lý hàng năm; Duy trì năng lực phục vụ tại cơ sở, không để người dân phải di chuyển xa; Nhất quán trong việc phối hợp với cơ quan, tổ chức, quy trình…
Phù hợp với định hướng cải cách tổ chức
Tổ chức lại hệ thống TGPL nhà nước sau sáp nhập phải đặt quyền và lợi ích của người dân yếu thế lên hàng đầu. Mô hình 01 Trung tâm + 02 hay nhiều Chi nhánh ghi tên địa danh không chỉ bảo đảm yêu cầu tinh gọn, đồng bộ theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, mà còn: Tôn trọng tính lịch sử – văn hóa địa phương; Gìn giữ hệ thống phục vụ quen thuộc với người dân; Tăng hiệu quả, giảm chi phí, tránh phân tán và chồng chéo trách nhiệm.
Tổ chức lại bộ máy TGPL sau sáp nhập cần nhân văn từ cách gọi tên đến mô hình hoạt động. Chẳng hạn, một Trung tâm tại Vĩnh Long và hai Chi nhánh mang tên Bến Tre – Trà Vinh không chỉ là giải pháp tổ chức, mà là lời cam kết: Tinh gọn bộ máy, không xa dân, không bỏ sót quyền được TGPL.
QUỲNH ANH
