Một số vấn đề pháp lý mới về Công ty TNHH MTV Mua bán nợ Việt Nam

(LSVN) - Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 129/2020/NĐ-CP về chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động của Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Mua bán nợ Việt Nam (sau đây gọi là DATC). Nghị định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 10/12/2020 và bãi bỏ các nội dung quy định về chức năng, nhiệm vụ, cơ chế hoạt động của DATC tại Quyết định số 109/2003/QĐ-TTg ngày 05 tháng 6 năm 2003 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập Công ty Mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp.

DATC do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ thông qua hoạt động tiếp nhận, mua, xử lý nợ và tài sản; mua, xử lý các khoản nợ và tài sản trên cơ sở đảm bảo các nguyên tắc: Bảo toàn và phát triển vốn nhà nước đầu tư tại DATC; ưu tiên tập trung nguồn lực của DATC để hỗ trợ tái cơ cấu, sắp xếp chuyển đổi sở hữu doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ thông qua hoạt động tiếp nhận, mua, xử lý nợ và tài sản; tự chịu trách nhiệm về hiệu quả hoạt động mua, bán, xử lý nợ và tài sản theo cơ chế thị trường.

Phạm vi hoạt động của DATC

DATC thực hiện ngành nghề kinh doanh chính về: Tiếp nhận, xử lý nợ và tài sản; mua, xử lý nợ và tài sản; tái cơ cấu doanh nghiệp thông qua hoạt động mua, bán, xử lý nợ. Cụ thể như sau:

Việc tiếp nhận, xử lý nợ và tài sản bao gồm:

- Tiếp nhận nợ và tài sản theo quy định của pháp luật về chuyển đổi sở hữu doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, bao gồm cả đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện cổ phần hóa theo quy định của Chính phủ để xử lý theo quy định tại Nghị định này.

- Tiếp nhận theo chỉ định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, gồm: nợ phải thu và các tài sản (bao gồm cả các tài sản tồn đọng, các tài sản gắn với xử lý nợ theo quyết định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ) để tiếp tục đầu tư khai thác hoặc xử lý, thu hồi vốn cho Nhà nước theo quy định tại Nghị định này.

Việc mua, xử lý nợ và tài sản, gồm:

- Quản lý, sử dụng chủ yếu nguồn lực tài chính của công ty để thực hiện mua, xử lý các khoản nợ và tài sản (bao gồm cả các dự án cần hỗ trợ xử lý nợ để tiếp tục đầu tư, khai thác) theo chỉ định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

- Mua, xử lý các khoản nợ và tài sản của các tổ chức, cá nhân không trùng lắp với mục tiêu, nhiệm vụ chính trị của Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC).

Ngoài ra, DATC còn có ngành nghề hỗ trợ ngành nghề kinh doanh chính, như: Quản lý, đầu tư, khai thác và xử lý đối với dự án bất động sản thuộc các trường hợp: là tài sản bảo đảm khoản nợ, tài sản nhận gán nợ và tài sản đã mua, tiếp nhận theo chỉ định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ theo đúng quy định của pháp luật; tư vấn xử lý nợ, tài sản, mua, bán, sáp nhập, tái cơ cấu doanh nghiệp; và thực hiện các hoạt động thẩm định giá; dịch vụ quản lý nợ và thu nợ trên cơ sở đảm bảo đầy đủ các điều kiện hoạt động theo quy định của pháp luật.

Cơ chế hoạt động của DATC

DATC hoạt động kinh doanh dưới hình thức tiếp nhận nợ hoặc mua nợ. Đối với hình thức mua nợ, theo quy định tại Điều 13 Nghị định số 129/2020/NĐ-CP, DATC sẽ mua, xử lý nợ và tài sản theo nhiệm vụ, phương án được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ định. Bên cạnh đó, DATC được mua các khoản nợ trong nước và nước ngoài (bao gồm cả trái phiếu, hối phiếu, công cụ nợ khác do các tổ chức, cá nhân đang nắm giữ, kể cả hối phiếu, trái phiếu do chính DATC phát hành) và tài sản (bao gồm cả quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai là tài sản bảo đảm của khoản nợ) của các tổ chức và cá nhân. Các khoản nợ phải thu phát sinh từ nghiệp vụ mua nợ của DATC là một loại hàng hóa và được quản lý, theo dõi theo từng khoản nợ mua.

Các hình thức mua nợ, tài sản của DATC bao gồm:

1. Mua theo chỉ định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

2. Thỏa thuận trực tiếp với chủ nợ, chủ tài sản.

3. Tham gia đấu thầu, đấu giá mua nợ và tài sản.

Trong đó, có 10 hình thức xử lý nợ mua, tiếp nhận của DATC như sau:

Sau khi mua nợ hoặc tiếp nhận nợ, DATC có thể xử lý nợ theo các hình thức quy định tại Điều 16 Nghị định số 129/2020/NĐ-CP, cụ thể sau đây:

1. Thu hồi nợ trực tiếp từ bên nợ và các bên có liên quan bằng tiền, tài sản, các công cụ nợ (trái phiếu, hối phiếu).

2. Quản lý, đầu tư, khai thác, xử lý tài sản bảo đảm (bao gồm cả tài sản nhận gán nợ) để thu hồi nợ.

3. Bán nợ theo các phương thức: đấu giá hoặc chào giá cạnh tranh, thỏa thuận trực tiếp với các tổ chức, cá nhân (không bao gồm bên nợ). DATC thực hiện bán nợ theo phương thức thỏa thuận trực tiếp với bên mua khi đáp ứng một trong những trường hợp sau:

- Sau khi đã bán nợ theo phương thức đấu giá công khai hoặc chào giá cạnh tranh nhưng không thành công.

- Trước khi DATC ký hợp đồng mua nợ đã có khách hàng cam kết mua lại từ 51% trở lên hoặc toàn bộ khoản nợ đó, đồng thời đáp ứng được các điều kiện của DATC về giá cả, thanh toán và đặt cọc, khả năng tham gia tái cơ cấu doanh nghiệp hoặc hỗ trợ doanh nghiệp ổn định sau tái cơ cấu.

4. Nhận chuyển giao nghĩa vụ trả nợ từ bên nợ sang bên thứ ba.

5. Ủy thác thu hồi nợ hoặc thu hồi nợ thông qua tổ chức cung cấp dịch vụ đòi nợ hoạt động hợp pháp tại Việt Nam.

6. Chuyển nợ thành vốn góp tại doanh nghiệp.

7. Cơ cấu lại nợ theo các hình thức: điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ, khoanh nợ, điều chỉnh lãi suất khoản nợ.

8. Giảm trừ một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ trả nợ.

9. Thu nợ có chiết khấu.

10. Các hình thức khác phù hợp với quy định của pháp luật và quyết định của cơ quan có thẩm quyền.

Ngoài ra, đối với tài sản mua, tiếp nhận, DATC được xử lý bằng các hình thức: Chuyển nhượng tài sản (bao gồm cả dự án đã mua, tiếp nhận theo chỉ định); dùng tài sản (bao gồm cả tài sản là mua, tiếp nhận theo chỉ định) để hợp tác kinh doanh, góp vốn cổ phần, liên doanh, liên kết; hoặc quản lý, đầu tư để khai thác, bán, cho thuê tài sản (bao gồm cả dự án đã mua, tiếp nhận theo chỉ định).

Thực trạng cơ chế giải quyết nợ của DATC

Phương pháp xử lý nợ gắn với tái cơ cấu doanh nghiệp (DN) là một giải pháp phù hợp trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam và đã được Công ty TNHH Mua bán nợ Việt Nam (DATC) thực hiện từ nhiều năm nay, mang lại những kết quả thiết thực, giải cứu doanh nghiệp bên bờ phá sản.

Điển hình về hiệu quả hoạt động của DATC bằng việc tích cực triển khai thực hiện nhiệm vụ Chính phủ giao liên quan đến tái cơ cấu nợ của hàng loạt công ty.

Việc DATC xử lý thành công tái cơ cấu nợ của các DN lớn đã góp phần nâng cao năng lực tài chính, từng bước phục hồi hoạt động của các DN này. Ngoài việc tập trung triển khai công tác theo dõi, giám sát thanh lý nhượng bán tài sản bảo đảm, tài sản hình thành từ nguồn trái phiếu DATC, DATC còn phối hợp đôn đốc đẩy nhanh việc phân chia và quản lý nguồn thu từ xử lý tài sản theo đúng chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Tài chính.

Cùng với đó, công tác quản lý vốn đầu tư tại các doanh nghiệp có vốn góp của công ty trong năm 2019 tiếp tục được đổi mới theo hướng tăng cường giám sát các hoạt động của DN, không ngừng nâng cao trách nhiệm của tập thể, cá nhân được giao nhiệm vụ đại diện vốn đã góp phần nâng cao chất lượng công tác quản lý vốn.

Đánh giá về cơ chế giải quyết nợ của DATC

Việc phối hợp với DATC trong mua bán xử lý nợ gắn với tái cơ cấu DN đã, đang và sẽ mang lại lợi ích cho cả ba bên. Cụ thể:

Đối với doanh nghiệp, DATC giúp các DN khách nợ thua lỗ, có nguy cơ phá sản giảm nợ vay, lành mạnh tài chính, cơ cấu lại nguồn lực, thoát khỏi việc bị chủ nợ kiện ra tòa, cơ bản thoát khỏi nguy cơ phá sản. Từ đó, góp phần giúp các doanh nghiệp ổn định sản xuất, tiến tới phục hồi và phát triển, mang lại nguồn thu cho ngân sách nhà nước, giải quyết việc làm cho người lao động, đảm bảo an sinh xã hội.

Đối với các tổ chức tín dụng, DATC giúp các ngân hàng xử lý dứt điểm các khoản nợ xấu. Việc mua nợ của DATC đã góp phần hỗ trợ các tổ chức tín dụng chuyển hóa “vốn chết” thành “vốn sống”, giúp các ngân hàng thương mại xử lý nhanh khối lượng nợ tồn đọng, làm tăng tính thanh khoản và an toàn của hệ thống tài chính ngân hàng, đảm bảo an ninh tài chính quốc gia, góp phần khơi thông dòng vốn trong nền kinh tế, đồng thời cải thiện và nâng cao năng lực tài chính cho ngân hàng và doanh nghiệp.

Đối với Nhà nước, DATC đã giúp xử lý nợ tồn đọng, phục hồi hàng trăm doanh nghiệp trở lại hoạt động bình thường, từ đó giúp Nhà nước thu hồi nợ đọng thuế và bảo hiểm xã hội, làm tăng thu cho ngân sách, giúp tái tạo việc làm cho hàng chục ngàn lao động trực tiếp và gián tiếp, góp phần ổn định tình hình kinh tế, chính trị, xã hội địa phương.

Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động này đã nảy sinh nhiều khó khăn, vướng mắc. Thực tế, 17 năm qua, nhiều văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh hoạt động của DN nói chung và DATC nói riêng đã được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới, như Luật DN 2014, Luật Đầu tư 2014 và Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại DN năm 2014; và một số nghị định, quyết định của Thủ tướng Chính phủ, thông tư hướng dẫn có liên quan đến hoạt động mua bán nợ và thoái vốn.

Hoạt động của DATC có rất nhiều điểm đặc thù như các hoạt động mua nợ xấu, tái cơ cấu DN và thoái vốn; mua, xử lý nợ gắn với việc hình thành các loại tài sản khác nhau cần phải tiếp quản và khai thác có hiệu quả; lĩnh vực hoạt động vừa gắn với lĩnh vực tín dụng ngân hàng, vừa gắn với các hoạt động của DN sản xuất kinh doanh thông thường. Hơn nữa, do các DN được DATC tái cơ cấu thông qua hoạt động mua bán nợ hầu hết đã lâm vào tình trạng phá sản, nên cần nghiên cứu có cơ chế hỗ trợ trong việc xử lý nợ đọng thuế, bảo hiểm xã hội cũng như tiếp cận nguồn vốn để phục hồi sản xuất và đầu tư phát triển. Theo quy định hiện tại thì phạm vi xử lý nợ, tái cơ cấu DN của DATC chỉ tập trung ưu tiên cho khối DNNN thực hiện sắp xếp, chuyển đổi sở hữu. Tuy nhiên, số lượng DNNN cần thực hiện sắp xếp không còn nhiều, trong khi đó quy mô nợ xấu và số lượng các DN thuộc thành phần kinh tế khác, bao gồm cả khối DN FDI (có vốn đầu tư nước ngoài) cần sự hỗ trợ xử lý nợ, tái cơ cấu của DATC trong thời gian tới ngày càng tăng, kể cả về quy mô và số lượng. Như vậy, đòi hỏi phải có những thay đổi theo hướng nâng cao năng lực pháp lý cho DATC và những thay đổi này cần được thể chế bằng văn bản quy phạm đủ mạnh dưới hình thức văn bản pháp lý cao hơn ở cấp nghị định để DATC có thể tổ chức triển khai một cách có hiệu quả và tránh rủi ro về mặt pháp lý trong quá trình thực hiện. 

Bên cạnh đó, cơ chế hoạt động của DATC cũng phát sinh một số bất cập, và việc chưa điều chỉnh kịp thời so với định hướng phát triển cũng như những quy định mới được sửa đổi, bổ sung thời gian qua, dẫn đến hạn chế trong thực hiện vai trò, nhiệm vụ được giao của DATC. Cụ thể, đó là sự hạn chế về đối tượng mua, bán nợ (mới tập trung chủ yếu vào DNNN), về mức độ xử lý tài chính, hạn chế về hỗ trợ vốn và bảo lãnh vay vốn đối với DN tái cơ cấu, hạn chế về phương thức thoái vốn phù hợp với đặc thù (chưa có quy định được thoái vốn kèm nợ phải thu). DATC cũng chưa được có các cơ chế chủ động trong xử lý nợ tại DN tái cơ cấu, chế độ trích lập dự phòng nợ mua, dự phòng tổn thất đầu tư tài chính đối với các khoản vốn góp của DATC (dưới hình thức chuyển nợ thành vốn góp) tại các DN tái cơ cấu chưa phù hợp. 

Vì vậy, Nghị định 129/2020/NĐ-CP bổ sung chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động cho DATC, bao gồm nhiều vấn đề về cơ chế chính sách trong mua bán nợ, xử lý tài sản và tái cấu trúc DN là một vấn đề quan trọng để công ty thực sự đảm đương được vai trò dẫn dắt thị trường mua bán, xử lý nợ, vốn còn rất sơ khai ở Việt Nam nhưng đóng vai trò quan trọng trong một nền kinh tế thị trường. 

MỸ LINH(t/h)