Phóng viên: Thưa Luật sư, trong những năm gần đây, thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam đã và đang phát triển rất nhanh và là một kênh huy động vốn của Doanh nghiệp, Luật sư cho biết các hình thức phát hành trái phiếu Doanh nghiệp hiện nay?
Luật sư Vũ Minh Tiến: Trái phiếu doanh nghiệp bản chất là một sản phẩm chứng khoán có kỳ hạn từ 01 năm trở lên, xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của doanh nghiệp phát hành. Theo đó, doanh nghiệp phát hành xác nhận nghĩa vụ trả nợ gốc, lãi và các nghĩa vụ khác (nếu có) đối với nhà đầu tư sở hữu trái phiếu. Nhà đầu tư trái phiếu sẽ được hưởng lãi suất trong hạn và được doanh nghiệp thanh toán gốc, lãi khi đến hạn.
Việc phát hành trái phiếu có thể thực hiện theo 02 hình thức là chào bán trái phiếu riêng lẻ và chào bán trái phiếu ra công chúng. Tuy nhiên, trên thực tế, do pháp luật hiện hành quy định tương đối chặt chẽ về chào bán trái phiếu ra công chúng (như phải qua nhiều cơ quan kiểm duyệt) vì vậy, các doanh nghiệp thường lựa chọn hình thức phát hành trái phiếu riêng lẻ. Theo báo cáo thị trường trái phiếu năm 2021 của Công ty Chứng khoán VNDIRECT, tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành đạt 623.616 tỉ đồng, trong đó 583.371 tỉ đồng phát hành riêng lẻ (chiếm khoảng 93,5%) và 40.246 tỉ đồng phát hành chào bán ra công chúng (chiếm tỉ lệ khoảng 6,5%). Trong đó các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực tài chính – ngân hàng và bất động sản chiếm tỉ lệ 76,8% tổng giá trị phát hành.
Phóng viên: Trong năm 2021, thị trường trái phiếu Doanh nghiệp đạt mức kỷ lục về tổng khối lượng phát hành (623.616 tỉ đồng tăng 38,8% so với năm 2020) nhưng phần lớn là không có tài sản đảm bảo hoặc là tài sản hình thành trong tương lai, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nhà đầu tư…?
Luật sư Vũ Minh Tiến: Chúng ta cần thẳng thắn nhìn nhận rằng, nếu có tài sản đảm bảo thì chắc chắn doanh nghiệp sẽ ưu tiên sử dụng phương án vay ngân hàng chứ không phát hành trái phiếu, bởi lãi suất vay thường giữ ổn định và thấp hơn lãi suất của trái phiếu. Việc phát hành trái phiếu vì vậy thường được sử dụng trong trường hợp doanh nghiệp phát hành không có hoặc không đủ tài sản đảm bảo hoặc tài sản đảm bảo không đủ điều kiện để làm phương án vay vốn. Nghị định 153/2020/NĐ-CP và Nghị định 65/2022/NĐ-CP không quy định doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ bắt buộc phải có tài sản đảm bảo hoặc được bảo lãnh thanh toán, vì vậy, các doanh nghiệp phát hành trên thực tế thường “mượn hơi” các công ty mẹ hoặc các công ty liên quan có chung nguồn gốc sở hữu hoặc sử dụng các tài sản bảo đảm không đủ điều kiện (chẳng hạn như tài sản hình thành trong tương lai) để tạo niềm tin cho các nhà đầu tư. Nhà đầu tư nếu thực sự không tiếp cận được chi tiết về phương án phát hành và hiểu rõ về doanh nghiệp phát hành, hoặc thậm chí không đọc kỹ hợp đồng mua trái phiếu thì rủi ro khi đầu tư trái phiếu doanh nghiệp là rất cao.
Luật sư Vũ Minh Tiến, Phó Tổng giám đốc Hệ thống dịch vụ pháp lý Luật sư X.
Phóng viên: Là một trong những Luật sư tư vấn về đầu tư cho doanh nghiệp và các nhà đầu tư riêng lẻ, Luật sư cho biết những vấn đề nổi cộm của thị trường trái phiếu Doanh nghiệp trong thời gian qua...?
Luật sư Vũ Minh Tiến: Rõ ràng có rất nhiều vụ lùm xùm, sai phạm liên quan đến việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp trong thời gian vừa qua đã và đang được các cơ quan chức năng điều tra xử lý như Vạn Thịnh Phát, Tân Hoàng Minh, …
Sở dĩ có những sai phạm này bởi vì các doanh nghiệp phát hành muốn tối đa hoá lương trái phiếu phát hành (có thể gấp nhiều lần vốn chủ sở hữu) mà “đi đêm” với các đơn vị tư vấn, phát hành trái phiếu, các đơn vị bảo lãnh trái phiếu, môi giới trái phiếu nhằm huy động vốn phi pháp. Sử dụng tiền huy động không đúng mục đích phát hành trái phiếu như đảo nợ, thanh toán các khoản nợ phải trả trong ngắn hạn, đầu tư các hoạt động kinh doanh khác… Cá biệt, có hiện tượng, doanh nghiệp phát hành, đơn vị tư vấn và đơn vị bảo lãnh lại có mối liên kết, ràng buộc cực kỳ mật thiết về quan hệ sở hữu, mà tôi tin rằng Cơ quan chức năng sẽ sớm “vạch mặt chỉ tên”.
Ông Đỗ Anh Dũng, Chủ tịch Tân Hoàng Minh và con trai bị bắt tạm giam để điều tra về dấu hiệu vi phạm pháp luật liên quan việc phát hành trái phiếu, huy động tiền nhà đầu tư của các công ty thành viên thuộc Công ty TNHH thương mại dịch vụ khách sạn Tân Hoàng Minh.
Phóng viên: Theo Luật sư đâu là những “lỗ hổng” của hành lang pháp lý...?
Luật sư Vũ Minh Tiến: Các quy định pháp luật về trái phiếu vốn đã được hình thành từ lâu, tuy nhiên thực tế việc chào bán, sở hữu trái phiếu mới diễn ra vài năm trở lại đây, thậm chí nhiều người khi tham gia vào hợp đồng mua trái phiếu chỉ quan tâm đến lãi suất, tin tưởng người giới thiệu, môi giới, thậm chí không cần tìm hiểu trái phiếu bản chất là gì, rủi ro thế nào? Các quy định pháp luật về trái phiếu cũng gặp tình trạng tương tự như các quy định pháp luật tại một số lĩnh vực đặc thù khác, đó là việc chạy theo thị trường. Nhà làm luật truyền tải thông điệp quản lý nhà nước về lĩnh vực, nhưng chưa tính được hết khả năng vận động, biến đổi của thị trường. Thủ tục rườm rà đôi khi chỉ là hình thức và “tạo rào” dẫn đến doanh nghiệp không đáp ứng được hoặc không thiết tha thực hiện (như chào bán trái phiếu ra công chúng). Nhưng lại có những quy định mang tính chất mở cửa quá thông thoáng (như chào bán trái phiếu riêng lẻ không có tài sản bảo đảm) dẫn đến nhiều doanh nghiệp tận dụng “lỗ hổng” này để thực hiện các hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của các trái chủ, gây mất niềm tin của người dân đối với thị trường trái phiếu và công tác quản lý Nhà nước trong lĩnh vực này.
Hiện nay, cũng chưa có quy định cụ thể, rõ ràng về tính độc lập của doanh nghiệp phát hành, đơn vị tư vấn thẩm định, đơn vị phát hành, đơn vị bảo lãnh… để tránh “sở hữu chéo” trên thị trường; chế tài xử phạt còn nhẹ, chưa đủ tính răn đe. Bên cạnh đó, cũng chưa có quy định cụ thể về việc xác định thiệt hại của nhà đầu tư và trình tự, thủ tục để nhà đầu tư chủ động thực hiện các biện pháp thu hồi vốn thông qua việc sử dụng, định đoạt các tài sản bảo đảm…
Để minh bạch thị trường trái phiếu Doanh nghiệp, bịt lại các “lỗ hổng” tháng 9/2022 vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 153/2020/NĐ-CP về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp. Tuy nhiên, Nghị định 65 chỉ mới tập trung đưa ra các quy định phục vụ công tác quản lý nhà nước nhằm tối ưu hơn, nhưng lại “vô tình” bóp nghẹt phía cầu, siết chặt các điều kiện đối với nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, dẫn đến thị trường trái phiếu chỉ còn người bán mà không có người mua, thanh khoản ngày càng cạn kiệt, đẩy doanh nghiệp vào tình trạng đứt gãy dòng tiền, khó khăn trong sản xuất kinh doanh, ảnh hưởng đến đến sự phục hồi và phát triển kinh tế của đất nước hậu Covid-19.
Phóng viên: Theo Luật sư, để thị trường trái phiếu Doanh nghiệp phát triển minh bạch trở thành một kênh huy động vốn hiệu quả cho Doanh nghiệp, an toàn cho nhà đầu tư thì cần có những giải pháp gì?
Luật sư Vũ Minh Tiến: Để thị trường trái phiếu doanh nghiệp trở thành “trái ngọt” cho cả Doanh nghiệp và nhà đầu tư, tôi cho rằng cần sự hội tụ của nhiều yếu tố khách quan, chủ quan, đến từ cả cơ quan quản lý Nhà nước, doanh nghiệp phát hành và nhà đầu tư.
Cụ thể,trong ngắn hạn, giải pháp trước tiên là cần giải toả áp lực đáo hạn của các doanh nghiệp phát hành. Cơ quan quản lý Nhà nước cần luật hoá hành lang để các doanh nghiệp và nhà đầu tư có thể đàm phán, thoả thuận về việc mua lại trái phiếu, chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu, hoặc thậm chí là định giá tài sản, định giá doanh nghiệp, bán đấu giá tài sản, tái cấu trúc doanh nghiệp, …
Với nhóm doanh nghiệp gặp vướng mắc trong việc thực hiện dự án, hoặc chuyển nhượng dự án thứ cấp, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, tài chính – ngân hàng thì Chính phủ cũng cần có cơ chế cho các doanh nghiệp này hoàn thiện dự án hoặc chuyển nhượng dự án thứ cấp và tạo dựng dòng tiền.
Về dài hạn, doanh nghiệp cần tái cấu trúc lại mô hình kinh doanh, kéo dài thời gian thanh toán cho đối tác và rút ngắn thời gian vay đối với khách hàng. Các cơ quan quản lý Nhà nước cần giải quyết dứt điểm, nhanh chóng và nghiêm minh đối với những vi phạm trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp trong thời gian qua để lấy lại niềm tin của các nhà đầu tư; sớm ban hành các văn bản hướng dẫn phù hợp với thực tế thị trường để các doanh nghiệp và nhà đầu tư có cơ sở triển khai thực hiện.Cần nhanh chóng cải cách thủ tục, điều kiện, rút gọn thời gian cấp phép phát hành, có chính sách khuyến khích doanh nghiệp phát hành trái phiếu ra công chúng. Thị trường cũng cần có những tổ chức độc lập và uy tín để xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp, công bố các thông tin cập nhật về tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Đối với nhà đầu tư, cần tìm hiểu kỹ lưỡng về quy định pháp luật, về thị trường vốn, thông tin về doanh nghiệp phát hành để nhận diện các rủi ro của thị trường. Đa dạng hoá các lựa chọn đầu tư và cần tham vấn ý kiến của các chuyên gia kinh tế để dự báo về diễn bién của thị trường, tư vấn của các Luật sư về rủi ro có thể xảy ra về mặt pháp lý, phòng ngừa và tránh các hệ luỵ không mong muốn.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Luật sư.
TẢ THANH THIÊN
Ra mắt Trung tâm Truyền thông và Sàn Thương mại điện tử Hội Đông y Hà Nội
