Ngày 11/11, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi).
Không miễn trừ trách nhiệm pháp lý tuyệt đối, mà miễn trừ có điều kiện đối với người giám định tư pháp
Theo đó, để bảo vệ người giám định, vừa đảm bảo quyền và nguyên tắc khách quan, trung thực và trách nhiệm nghề nghiệp trong giám định tư pháp, dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) đã bổ sung quy định về miễn trừ trách nhiệm pháp lý đối với người giám định tư pháp trong quá trình thực hiện hoạt động giám định tại điểm i khoản 1 Điều 24. Cho ý kiến về nội dung này, Đại biểu Quốc hội Hoàng Quốc Khánh (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lai Châu) đề nghị cân nhắc kỹ lưỡng quy định này, bởi hoạt động giám định tư pháp là lĩnh vực đặc thù, phức tạp, có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả giải quyết các vụ án hình sự, vụ việc dân sự, hành chính.
Toàn cảnh Phiên họp. Nguồn: Quochoi.vn.
Theo Đại biểu, thực tế, nhiều người giám định e ngại tham gia giám định do lo sợ bị khiếu kiện, bị xử lý hình sự, kỷ luật khi kết luận giám định không được các bên chấp nhận (mặc dù đã làm đúng quy trình, đúng chuyên môn). Điều này sẽ gây khó khăn cho hoạt động giám định, đặc biệt là trong lĩnh vực chuyên sâu như tài chính, ngân hàng, công nghệ thông tin và môi trường... Do đó, việc thiết lập cơ chế bảo vệ hợp lý cho người giám định tư pháp là cần thiết, nhằm khuyến khích người giám định tư pháp yên tâm cống hiến, thực hiện đúng chức năng chuyên môn.
Tuy nhiên, dự thảo luật cũng cần quy định rõ và chặt chẽ hơn để tránh lạm dụng miễn trừ. Nếu không được thiết kế rõ ràng, việc miễn trừ trách nhiệm một cách quá rộng sẽ dẫn tới làm giảm trách nhiệm cá nhân của người giám định, làm suy yếu cơ chế kiểm soát và giám sát tính trung thực của kết luận giám định. Đặc biệt là ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân, nếu kết luận sai nhưng không có cơ chế ràng buộc về trách nhiệm.
Do đó, Đại biểu đề nghị xác định ranh giới rõ ràng hơn nữa giữa miễn trách nhiệm pháp lý và trách nhiệm nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp. Việc miễn trừ không có nghĩa là người giám định được quyền sai sót, thiếu trung thực, mà chỉ áp dụng khi họ thực hiện đúng pháp luật, đúng quy trình chuyên môn, không có lỗi cố ý, không vụ lợi, không cố ý làm sai lệch kết luận giám định.
Vì vậy, Đại biểu Hoàng Quốc Khánh kiến nghị Ban soạn thảo xem xét, chỉnh lý rõ hơn theo hướng: không miễn trừ tuyệt đối mà miễn trừ có điều kiện, chỉ áp dụng khi người giám định tuân thủ quy trình, tiêu chuẩn chuyên môn, không có lỗi cố ý hoặc vi phạm đạo đức nghề nghiệp, có kết luận khách quan, trung thực, được tập trung lập đúng thẩm quyền. Bên cạnh đó cũng cần bổ sung việc xác định rõ phạm vi miễn trừ, chỉ áp dụng cho trách nhiệm dân sự, không bao gồm hành vi vi phạm pháp luật hình sự hoặc hành vi cố ý làm sai kết luận giám định. Đồng thời, bổ sung cơ chế giám sát nghề nghiệp rõ ràng hơn, như quy định về cơ quan độc lập trong đánh giá, xem xét kết luận giám định khi có dấu hiệu sai phạm, đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm nghề nghiệp.
Mở rộng phạm vi điều chỉnh giám định tư pháp đối với lĩnh vực ADN và tài liệu kỹ thuật số điện tử
Về phạm vi điều chỉnh, dự thảo Luật đã sửa đổi, mở rộng phạm vi chuyên ngành so với luật hiện hành, bao gồm các lĩnh vực như ADN, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân, tài nguyên; Đồng thời, quy định hạn chế nghiêm ngặt việc thực hiện giám định trong một số trong tố tụng hình sự và đối với các chuyên ngành mới, trừ trường hợp đặc biệt.
Theo Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp), việc mở rộng phạm vi điều chỉnh giám định tư pháp đối với lĩnh vực ADN và tài liệu kỹ thuật số điện tử và dấu vết đường vân nên giao cơ quan kỹ thuật hình sự của cơ quan Công an tổ chức thực hiện. Bởi, các nội dung này liên quan đến quyền con người; nếu giao văn phòng giám định pháp ý tư nhân thực hiện sẽ không đảm bảo khách quan.
Cho ý kiến về nội dung này, Đại biểu Quốc hội Lã Thanh Tân (Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Hải Phòng) cho biết, báo cáo tổng kết và Tờ trình của Chính phủ mới chỉ đánh giá, việc xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp theo quy định của luật hiện hành chưa hiệu quả, nhưng chưa phân tích được các nguyên nhân dẫn đến hạn chễ. Do đó, đại biểu đề nghị đánh giá chi tiết, sâu sắc hơn để xác định nguyên nhân dẫn đến hạn chế do phạm vi lĩnh vực xã hội hóa hay do khuôn khổ pháp lý cho hoạt động của các văn phòng giám định còn điểm nghẽn.
Khẳng định chủ trương xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp là rất cần thiết, Đại biểu Lã Thanh Tân đề nghị quan tâm hơn về phạm vi và lộ trình xã hội hóa. Dự thảo quy định các lĩnh vực mở rộng bao gồm cổ vật, di vật và quyền tác giả, ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân, tài chính, ngân hàng, xây dựng, tài nguyên. Tuy nhiên, còn một số lĩnh vực tiềm năng khác như môi trường, an toàn thực phẩm, dược phẩm, công nghệ thông tin, truyền thông, động vật nguy cấp, quý hiếm chưa được quy định rõ.
Theo đại biểu, có thể nhu cầu thực tế hiện nay ít, nhưng xu hướng phát triển thời gian tới sẽ gia tăng. Do đó, việc hoàn thiện đồng bộ các quy định về phạm vi, lộ trình, điều kiện thành lập, quyền và nghĩa vụ, cơ chế kiểm soát chất lượng và phối hợp để vừa phát huy chủ trương xã hội hóa, vừa đảm bảo chất lượng, hiệu quả, minh bạch và khả thi trong thực tiễn; đồng thời tạo thuận lợi để các văn phòng giám định tư pháp ngoài công lập tham gia thực hiện giám định, góp phần giảm tải cho cơ quan công lập và đáp ứng nhu cầu xã hội.
Đại biểu Lã Thanh Tân cũng cho biết, bên cạnh phạm vi lĩnh vực, hiện nay chưa có đầy đủ các quy định tạo thuận lợi cho hoạt động giám định của các tổ chức ngoài công lập, bao gồm: cơ chế thành lập và đăng ký, điều kiện trang thiết bị, nhân lực, tiêu chuẩn chất lượng, cơ chế phối hợp với cơ quan công lập, cũng như cơ chế bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, cơ sở vật chất phục vụ giám định. Điều này dẫn đến khó khăn trong triển khai, làm giảm hiệu quả, chất lượng và tính khả thi của xã hội hóa.
Vì vậy, Đại biểu đề nghị hoàn thiện quy định này trong dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) theo hướng, ngoài việc mở rộng lộ trình, phạm vi xã hội hóa theo yêu cầu thực tế và xu hướng phát triển của từng lĩnh vực, cần bổ sung các quy định thuận lợi, thực sự cởi trói cho hoạt động của các văn phòng giám định tư pháp, bao gồm cơ chế đăng ký, tiêu chuẩn nhân lực, trang thiết bị, điều kiện cơ sở vật chất, quy trình phối hợp với cơ quan công lập, xây dựng cơ chế kiểm soát chất lượng, giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả, minh bạch; Đồng thời bảo vệ quyền lợi của người trưng cầu giám định và đáp ứng yêu cầu tố tụng. Những quy định này sẽ vừa phát huy được chủ trương xã hội hóa, vừa đảm bảo được chất lượng, hiệu quả và khả thi trong thực tiễn.
Cho ý kiến về điều kiện thành lập và hoạt động của văn phòng giám định tư pháp, một số Đại biểu cho rằng, Điều 20 dự thảo luật đã quy định các điều kiện thành lập, nhưng cần làm rõ hơn các điều kiện nhân lực, trang thiết bị, cơ sở vật chất, cơ chế phối hợp với cơ quan công lập và quyền tiếp cận thông tin phục vụ giám định theo hướng: Ngoài các điều kiện chung, còn yêu cầu gì về tiêu chuẩn nhân lực, yêu cầu trang thiết bị tối thiểu theo từng chuyên ngành và bổ sung quy định về cơ chế phối hợp với các cơ quan công lập trong trường hợp cần thiết.
Đại biểu Quốc hội đề nghị điều chỉnh quy định về người đứng đầu chịu trách nhiệm trước pháp luật và quản lý điều hành của văn phòng giám định tư pháp, để thống nhất với quy định về chức vụ của người đại diện theo pháp luật về quản lý, điều hành doanh nghiệp tại Luật Doanh nghiệp năm 2020. Có thể sử dụng cụm từ “người đứng đầu” thay thế cho từ “trưởng” trong “Trưởng Văn phòng giám định tư pháp”.
Ngoài ra, tại điểm a khoản 6 Điều 20 dự thảo Luật quy định "Trưởng Văn phòng giám định tư pháp là giám định viên tư pháp có từ đủ 03 năm trở lên trong lĩnh vực đề nghị thành lập văn phòng". Theo một số Đại biểu, quy định về điều kiện này chưa phù hợp với thực tiễn khi thành lập doanh nghiệp đầu tư xã hội hóa và hoạt động giám định tư pháp. Đồng nghĩa với việc, một văn phòng giám định tư pháp chỉ được thành lập và hoạt động trong một lĩnh vực, hoặc một chuyên ngành. Điều kiện này không tháo gỡ những điểm nghẽn, nút thắt về thể chế để khơi thông nguồn lực xã hội hóa và hoạt động giám định tư pháp.
Đại biểu đề nghị sửa đổi quy định về điều kiện thành lập văn phòng giám định tư pháp theo hướng: "Người đứng đầu văn phòng giám định tư pháp là giám định viên tư pháp có từ đủ 3 năm kinh nghiệm trở lên trong lĩnh vực được bổ nhiệm". Quy định rõ quyền và nghĩa vụ của văn phòng giám định tư pháp theo hướng có cơ chế giám sát, kiểm soát chất lượng, đánh giá định kỳ để bảo đảm văn phòng giám định tư pháp hoạt động đúng quy trình, tiêu chuẩn chuyên môn và có trách nhiệm giải trình với cơ quan nhà nước. Đồng thời, bổ sung quy định cho phép văn phòng giám định tư pháp được tiếp cận dữ liệu, hồ sơ, được hỗ trợ về pháp lý khi thực hiện giám định ngoài tố tụng; quy định rõ cơ chế bảo vệ quyền lợi của người trưng cầu giám định.
Giải trình vấn đề Đại biểu nêu liên quan đến mở rộng phạm vi hoạt động của văn phòng giám định tư pháp, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, việc mở rộng phạm vi trong dự thảo luật phù hợp với chủ trương theo Nghị quyết 27 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới. Trong đó, nêu rõ tiếp tục hoàn thiện cơ chế huy động nguồn lực để xã hội hóa công tác giám định tư pháp và nghiên cứu, xem xét mở rộng phạm vi giám định tư pháp theo hướng cho phép thành lập văn phòng giám định tư pháp ở một số lĩnh vực chuyên ngành giám định thực sự có nhu cầu lớn, thường xuyên, bảo đảm phù hợp với yêu cầu thực tế của công tác giám định hiện nay.
Theo đó, dự thảo Luật đã quy định mở rộng hơn so với luật hiện hành, theo đó, văn phòng giám định tư pháp được hoạt động trong các chuyên ngành cổ vật, di vật, bản quyền tác giả, ADN, tài liệu kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân và các lĩnh vực như tài chính, ngân hàng, xây dựng, tài nguyên.
Cũng theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp, việc mở rộng xã hội hóa luôn phải đảm bảo hai nguyên tắc: Tạo điều kiện thuận lợi cho các khu vực tư nhân tham gia hoạt động giám định tư pháp mà khu vực tư nhân có thể đảm nhiệm; Bảo đảm công tác quản lý nhà nước và tránh lạm dụng.
