Ảnh minh họa.
Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã bổ sung quy định quyền của người bị buộc tội (người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo) được nhận đầy đủ các lệnh, quyết định tố tụng bao gồm: quyết định khởi tố bị can; quyết định thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố bị can; quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; bản kết luận điều tra; quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ điều tra; quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án; bản cáo trạng, quyết định truy tố và các quyết định tố tụng khác theo quy định của Bộ luật này.
Quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội bên cạnh quyền trình bày lời khai, trình bày ý kiến như trước đây; đưa ra chứng cứ bên cạnh việc đưa ra tài liệu, đồ vật, yêu cầu như trước đây; trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá (các Điều 58, 59, 60, 61). Bộ luật bổ sung cho bị can quyền đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc bản sao tài liệu khác liên quan đến việc bào chữa kể từ khi kết thúc điều tra khi có yêu cầu; đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật (Điều 60).
Bộ luật bổ sung cho bị cáo quyền đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật; đề nghị triệu tập người làm chứng, bị hại, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người giám định, người định giá tài sản, người tham gia tố tụng khác và người có thẩm quyền tiến hành tố tụng tham gia phiên tòa; đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi hoặc tự mình hỏi người tham gia phiên tòa nếu được chủ tọa đồng ý (Điều 61).
Các quy định mới bổ sung nhằm bảo vệ đầy đủ các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội. Tuy nhiên, trong thực tiễn thi hành vẫn chưa đảm bảo quyền của người buộc tội, vẫn còn tình trạng người bị buộc tội phải khiếu nại, kiến nghị hoặc phải “xin” được nhận quyết định tố tụng mà lẽ ra cơ quan tiến hành tố tụng phải chủ động giao cho họ để đảm bảo việc minh bạch trong tố tụng, đảm bảo các quyền và nghĩa vụ của công dân trong tố tụng hình sự.
Đơn cử như việc xảy ra tại thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa đã được Tạp chí Luật sư Việt Nam phản ánh qua các tin bài: "Phải giao ngay Quyết định hủy bỏ Quyết định khởi tố cho người bị khởi tố oan”; Chuyện lạ trong tố tụng: Vẫn là bị can khi Quyết định khởi tố đã bị hủy. Cho đến nay bà L. vẫn chưa được nhận Quyết hủy bỏ quyết định khởi tố bị can của Cơ quan CSĐT - Công an thị xã Ninh Hòa. Do đó bà L. tiếp tục khiếu nại yêu cầu Cơ quan CSĐT giao quyết định tố tụng cho bà.
Kiến nghị khắc phục sai phạm
Đầu tháng 11/2021, Viện Kiểm sát nhân dân thị xã Ninh Hòa tiếp tục có thông báo chỉ dẫn cho bà L. về việc này, với nội dung: “Theo quy định pháp luật thì Cơ quan CSĐT Công an thị xã Ninh Hòa có trách nhiệm giao Quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố bị can và Viện Kiểm sát nhân dân thị xã đã kiến nghị Cơ quan CSĐT Công an thị xã Ninh Hòa khắc phục vi phạm đối với việc không giao quyết định trên cho bà”.
Như vậy, ngoài việc Viện Kiểm sát đã thông báo cho bà L. biết từ tháng 7/2021 đã có quyết định của Viện Kiểm sát hủy quyết định khởi tố bị can đối với bà, nhưng cho đến nay bà L. vẫn chưa được nhận?! Mới đây bà L. tiếp tục khiếu nại đề nghị được giao nhận quyết định tố tụng như nội dung Viện Kiểm sát đã kiến nghị khắc phục vi phạm về việc giao quyết định tố tụng.
Tương tự, mới đây, Cơ quan CSĐT Công an thị xã Đông Hòa (tỉnh Phú Yên) đã giao cho anh Nguyễn Như Lịch (SN 1995, trú tại xã Hòa Tân Tây, huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên) quyết định của Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an thị xã này ban hành ngày 23/10/2021 về việc hủy bỏ quyết định của Phó Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an thị xã Đông Hòa khởi tố bị can cách đây đúng 1 năm đối với anh Lịch về tội “Cướp giật tài sản” theo khoản 2 Điều 171 Bộ luật Hình sự để điều tra về hành vi “Sử dụng xe mô tô cướp giật tài sản của người khác vào ngày 21/10/2020” (có khung hình phạt tù từ 3 năm đến 10 năm).
Hết thời hạn điều tra ngày 23/10/2021, Thủ trưởng Cơ quan CSĐT – Công an thị xã Đông Hòa đã ban hành Quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố bị can của Phó Thủ trưởng cơ điều tra nêu trên, tuy nhiên Cơ quan điều tra chỉ giao cho anh Lịch 02 thông báo về việc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can đối với anh Lịch và thông báo tạm đình chỉ điều tra vụ án “Cướp giật tài sản với lý do chưa xác định được bị can nhưng đã hết thời hạn điều tra vụ án”. Trong khi đó theo luật bị can có quyền nhận quyết định này. Do đó, anh Lịch có đơn khiếu nại và kiến nghị yêu cầu được nhận quyết định này
Chiều ngày 06/12/2021, Công an thị xã Đông Hòa mới chính thức giao cho anh Lịch quyết định của Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an thị xã Đông Hòa về việc hủy bỏ quyết định của Phó Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an thị xã Đông Hòa với nội dung “Căn cứ tài liệu điều tra thu thập được có tại hồ sơ vụ án hiện tại chưa đủ cơ sở để ra quyết định khởi tố bị can đối với Nguyễn Như Lịch. Như vậy, Thủ trưởng Cơ quan CSĐT - Công an thị xã Đông Hòa đã giải quyết đảm bảo quyền được nhận quyết định “xóa” tư cách tham gia tố tụng người bị buộc tội đối với anh Lịch hơn 12 tháng qua.
Để hạn chế án oan – sai trong tố tụng hình sự, điều trước tiên các cơ quan tiến hành và những người tiến hành tố tụng là phải tôn trọng và nghiêm chỉnh thực hiện đúng luật đảm bảo đầy đủ các quyền của người bị buộc tội trong quá trình giải quyết vụ án.
Luật sư HỒNG HÀ
Phải giao ngay Quyết định hủy bỏ Quyết định khởi tố cho người bị khởi tố oan
Chuyện lạ trong tố tụng: Vẫn là bị can khi Quyết định khởi tố đã bị hủy
