Thảo luận tại Tổ 10 (gồm Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình và Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) về dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), đa số ý kiến khẳng định sự cần thiết sửa đổi, xuất phát từ yêu cầu cấp thiết về chính trị, pháp lý và thực tiễn trong bối cảnh báo chí, truyền thông đang chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng số hóa. Đường lối của Đảng qua các Đại hội và nhiều nghị quyết, kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đều khẳng định nhiệm vụ phát triển báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; tăng cường quản lý, sắp xếp hệ thống báo chí tinh gọn, hiệu quả, gắn với đổi mới nội dung, phương thức hoạt động và phát triển cơ quan báo chí chủ lực quốc gia có vai trò định hướng thông tin. Các chủ trương lớn về chuyển đổi số, hội nhập quốc tế, hoàn thiện thể chế, phân cấp quản lý, cũng như các cam kết quốc tế đều đặt báo chí trong vị trí trọng yếu của mặt trận tư tưởng, đồng thời cho phép Nhà nước chủ động điều chỉnh, quản lý lĩnh vực này.
Toàn cảnh thảo luận tại Tổ 10. Nguồn: Quochoi.vn.
Sau hơn 08 năm thi hành, Luật Báo chí 2016 đã bộc lộ nhiều hạn chế, như khái niệm chưa rõ ràng, điều kiện cấp phép chưa chặt chẽ, thiếu cơ chế xử lý sai phạm và quy định thu hồi giấy phép; phân cấp quản lý giữa Trung ương – địa phương chưa rõ; chưa có hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí trên không gian mạng và mô hình tập đoàn báo chí; liên kết báo chí tiềm ẩn nguy cơ tư nhân hóa; cơ chế bảo đảm tài chính và phát triển nguồn nhân lực báo chí còn thiếu. Đặc biệt, chưa có quy định đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, hay phát triển các cơ quan báo chí mạnh, có sức dẫn dắt và định hướng dư luận.
Vì vậy, việc ban hành Luật Báo chí (sửa đổi) là yêu cầu khách quan, nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, thể chế hóa chủ trương của Đảng, đáp ứng thực tiễn phát triển truyền thông hiện đại, bảo đảm báo chí phát huy đúng vai trò là công cụ tư tưởng sắc bén, nền tảng thông tin vững chắc của quốc gia trong kỷ nguyên số.
Cân nhắc quy định công dân có quyền "in, phát hành báo chí in"
Cho ý kiến về quyền tự do báo chí của công dân tại Điều 5 dự thảo luật, Đại biểu Phạm Hùng Thắng (Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình) cho biết, khoản 6, Điều 5 quy định công dân có quyền "In, phát hành báo chí in" là chưa phù hợp. Bởi, báo chí là lĩnh vực đặc biệt liên quan trực tiếp đến thông tin, tư tưởng, định hướng dư luận và an ninh chính trị. Do đó, Nhà nước phải quản lý chặt chẽ, không thể coi là một “quyền công dân thông thường" như quyền in tài liệu cá nhân hay xuất bản sách.
Hơn nữa, công dân đã có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chỉ (Điều 25 Hiến pháp 2013), nhưng quyền này không bao gồm quyền in và phát hành báo chí như một cơ quan báo chí chuyên nghiệp. Nếu quy định công dân có quyền in, phát hành báo chí in dẫn đến bất kỳ công dân nào cũng có thể tự in và phát hành báo, gây mất kiểm soát thông tin, dẫn đến lan truyền thông tin không đúng sự thật, gây khó khăn trong quản lý báo chí và an ninh mạng. Đồng thời việc in, phát hành báo chí phải tuân theo các điều kiện về giấy phép, cơ quan chủ quản, người đứng đầu, nội dung, phạm vi phát hành. Nếu công dân được “quyền in, phát hành", mà không qua cấp phép, thì quy định về quản lý nhà nước sẽ mất hiệu lực thực tế.
Do đó, để bảo đảm quyền của công dân là được tham gia hoạt động báo chí (viết bài, gửi tin, tham gia phản biện xã hội) nhưng vẫn phù hợp với cơ chế quản lý báo chí, đại biểu Phạm Hùng Thắng đề nghị sửa lại quy định này theo hướng: “Công dân có quyền tiếp cận, cung cấp thông tin, tham gia sáng tạo nội dung báo chí theo quy định của pháp luật; việc in, phát hành báo chỉ được thực hiện bởi cơ quan, tổ chức được cấp phép theo quy định của pháp luật“.
Bổ sung quy định riêng về mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện
Đóng góp ý kiến hoàn thiện quy định về mô hình cơ quan báo chí, Đại biểu Hoàng Đức Thắng (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc, bổ sung quy định riêng về mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện, tương tự như các loại hình báo chí hiện có, đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết về tổ chức và hoạt động của mô hình này. Bởi đây là mô hình mới, lần đầu tiên được áp dụng tại Việt Nam, đòi hỏi khung pháp lý rõ ràng để xác định vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ chế hoạt động, nguồn lực và trách nhiệm quản lý. Việc quy định riêng trong Luật sẽ tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng thời bảo đảm tính linh hoạt khi giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết, phù hợp với thực tiễn phát triển nhanh của truyền thông đa nền tảng.
Bên cạnh đó, cần bổ sung quy định về tỉ lệ hợp lý đối với nội dung đấu tranh chống tiêu cực, ngoài tôn chỉ nhằm bảo đảm định hướng thông tin, giữ vững mục tiêu tuyên truyền, tránh khuynh hướng thương mại hóa, giật gân hoặc khai thác quá mức vấn đề tiêu cực. Quy định này vừa khẳng định vai trò giám sát xã hội của báo chí, vừa tăng cường trách nhiệm xã hội và quản lý nhà nước đối với hoạt động báo chí trong giai đoạn hiện nay.
Ngoài ra, Đại biểu Hoàng Đức Thắng cũng đề nghị Ban soạn thảo xem xét quy định rõ hơn về quyền, nghĩa vụ và hoạt động của phóng viên, biên tập viên chưa được cấp thẻ nhà báo. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, việc chưa có quy định cụ thể về nội dung, hình thức, thẩm quyền và thời hạn sử dụng giấy giới thiệu đã dẫn đến tình trạng lạm dụng, cấp khống hoặc sử dụng sai mục đích, thậm chí xuất hiện các “thẻ phóng viên” tự in có hình thức tương tự thẻ nhà báo. Do đó, cần thiết bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm, phạm vi hoạt động, điều kiện hành nghề và quy trình cấp giấy giới thiệu cho đối tượng này, bảo đảm việc tác nghiệp đúng chuẩn mực, có kiểm soát và minh bạch. Đồng thời, giao Chính phủ quy định chi tiết sẽ bảo đảm tính thống nhất, khả thi, đồng thời tạo cơ sở pháp lý đầy đủ để quản lý hiệu quả lực lượng phóng viên, biên tập viên chưa được cấp thẻ nhà báo trong thực tiễn.
Đối với hành vi bị cấm trong dự thảo luật, một số đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét sửa đổi khoản 7 dự thảo Luật theo hướng thay cụm từ “thông tin làm biến dạng, lai căng tiếng Việt dẫn đến hiểu sai nội dung tuyên truyền” bằng “sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt sai chuẩn mực trong sản phẩm báo chí gây hiểu lầm về nội dung thông tin tuyên truyền”.
Bởi cụm từ “làm biến dạng, lai căng tiếng Việt” thiếu tiêu chí pháp lý rõ ràng, mang tính cảm tính, khó xác định hành vi vi phạm và dễ dẫn đến cách hiểu, áp dụng tùy tiện trong thực tiễn. Việc quy định các hành vi bị cấm phải bảo đảm tính minh bạch, xác định được yếu tố vi phạm, có khả năng kiểm chứng và xử lý theo nguyên tắc của pháp luật. Theo đại biểu, cách diễn đạt này vừa phù hợp với yêu cầu pháp lý về tính xác định của quy phạm, vừa thể hiện rõ mục tiêu quản lý nhà nước - ngăn ngừa việc dùng ngôn ngữ sai lệch làm thay đổi nội dung thông tin, gây hiểu lầm cho công chúng, đồng thời không tạo rào cản hay hạn chế quyền tự do ngôn luận, quyền sáng tạo trong hoạt động báo chí được Hiến pháp bảo đảm.
Thiếu quy định cụ thể liên quan đến đầu tư công và cơ chế tự chủ của cơ quan báo chí
Quan tâm đến quy định về kinh tế báo chí, Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) cho biết, dự thảo Luật đã bổ sung và hoàn thiện một số quy định nhằm tạo điều kiện cho cơ quan báo chí có thêm nguồn thu, tháo gỡ khó khăn trong hoạt động như: được Nhà nước hỗ trợ đầu tư, tài chính; mở rộng nguồn thu của cơ quan báo chí; quy định về liên kết, hợp tác… quy định về quảng cáo. Tuy nhiên, các quy định còn chung chung; còn thiếu quy định cụ thể liên quan đến đầu tư công và cơ chế tự chủ (khoản 3 Điều 10). Cần có hướng dẫn cụ thể để tránh lợi dụng hoặc thương mại hoá báo chí như quy định nguồn thu từ hoạt động kinh doanh, dịch vụ, liên kết của cơ quan báo chí, các đơn vị trực thuộc cơ quan báo chí thu từ cung cấp dịch vụ sự nghiệp công do cơ quan có thẩm quyền giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu.
Đồng thời, cần nghiên cứu, bổ sung quy định liên quan đến việc liên kết với các nền tảng xuyên biên giới có khả năng mang lại nguồn thu lớn, đồng thời, bổ sung quy định về phạm vi được liên kết để bảo đảm bản quyền và tính độc lập của báo chí. Trên cơ sở đó giao Chính phủ quy định chi tiết nội dung này để bảo đảm khả thi khi triển khai thực hiện.
Về hoạt động báo chí trên không gian mạng, Đại biểu cho rằng Chương III dự thảo Luật mới chỉ mang tính nguyên tắc về tuân thủ quy định pháp luật về báo chí, về an ninh mạng, quy định về tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí; về trách nhiệm của cơ quan báo chí khi mở kênh nội dung trên không gian mạng như chịu trách nhiệm về nội dung, bản quyền khi đăng, phát thông tin lên kênh nội dung trên không gian mạng, về lưu chiểu báo chí điện tử, về thực hiện thông báo với cơ quan quản lý nhà nước (Điều 30, Điều 31).
Do đó, Đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung các quy định nhằm thúc đẩy hoạt động của báo chí trên không gian mạng như: điều kiện hoạt động, cách thức tổ chức, các biện pháp quản lý của nhà nước đối với hoạt động báo chí trên không gian mạng; trách nhiệm của các nền tảng xuyên biên giới trong việc phối hợp với các cơ quan báo chí ngăn chặn, gỡ bỏ các thông tin xấu, độc; vấn đề đào tạo, bồi dưỡng nhân lực báo chí để thực hiện xuất bản báo chí trên không gian mạng...
