Mới đây, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) đã tổng kết thực trạng đáng lo ngại trên trong đề xuất sửa đổi Luật BHXH năm 2014 trình Chính phủ xem xét. Dự kiến, Quốc hội sẽ xem xét, cho ý kiến và thông qua dự thảo sửa đổi Luật BHXH năm 2014 vào các năm 2022 và 2023. Thời gian Luật có hiệu lực dự kiến từ ngày 01/01/2024.
Gần 32 triệu người chưa tham gia BHXH
Bộ LĐ-TB&XH cho biết, Luật BHXH năm 2014 đã khắc phục được nhiều hạn chế của Luật BHXH năm 2006. Tuy nhiên, sau một thời gian áp dụng trong thực tiễn vẫn còn nhiều tồn tại những bất cập cần được chỉnh sửa. Một trong những hạn chế của chính sách là tình trạng quy mô tham gia BHXH còn thấp. Tính đến năm 2020, cả nước mới chỉ có gần 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH. Chính sách BHXH bắt buộc hiện còn bỏ sót một số nhóm đối tượng có nhu cầu và có khả năng nhưng chưa được luật hóa để tham gia như chủ hộ kinh doanh cá thể; người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt. Như vậy vẫn còn tới gần 32 triệu người độ tuổi lao động (khoảng 66,5%) chưa tham gia BHXH.
Trong khi đó, mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm của Ban chấp hành Trung ương khóa XII là một thách thức rất lớn nếu không có những giải pháp căn bản về cả chính sách và công tác tổ chức thực hiện chính sách.
Theo Bộ LĐ-TB&XH, đến cuối năm 2020, theo thống kê về đối tượng hưởng lương hưu Việt Nam có khoảng 14,1 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu. Trong số đó, chỉ có gần 5 triệu người đang được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội. Thực tế trên cho thấy vẫn khoảng 9,2 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu (chiếm 65%) chưa thuộc diện bao phủ của hệ thống BHXH hoặc tầng an sinh xã hội nào khác.
Cũng theo Bộ LĐ-TB&XH, quỹ hưu trí và tử tuất đang khó được đảm bảo cân đối trong dài hạn. Khi mở rộng ra các khu vực kinh tế khác, chính sách chưa được sửa đổi, bổ sung kịp thời, chưa phù hợp với sự thay đổi về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số.
Nhiều lao động rút sớm khỏi hệ thống BHXH
Trong nhiều năm qua, số lao động rút khỏi hệ thống BHXH trước tuổi nghỉ hưu đang ngày càng tăng, nguyên nhân do quy định điều kiện về thời gian tối thiểu được hưởng lương hưu quá chặt chẽ. Theo cảnh báo của BHXH Việt Nam, trong quý 1/2021, số lượng người lao động nhận BHXH một lần tiếp tục tăng nhanh, cụ thể: Cả nước có 226.503 người hưởng BHXH một lần, tăng hơn 20,5% so với cùng kỳ năm 2020.
Một số địa phương trên cả nước bị ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 có số người hưởng BHXH một lần tăng cao như: Khánh Hòa, Quảng Nam, Đà Nẵng...
Về thời gian được hưởng lương hưu, theo quy định của Luật BHXH, điều kiện thời gian tối thiểu tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí đủ 20 năm. Điều này dẫn đến nhiều người không tích lũy đủ số năm đóng BHXH để được hưởng lương hưu.
Trên thế giới, nhiều quốc gia đã quy định thời gian tham gia BHXH trong 10 năm là đã đủ điều kiện hưởng lương hưu. Mặc dù mức lương hưu có thể thấp nhưng vẫn tốt hơn là chuyển sang hưởng trợ cấp tuổi già hay lương hưu xã hội do ngân sách nhà nước đảm bảo.
Trong khi đó, tại Việt Nam điều kiện hưởng BHXH một lần còn khá dễ dàng. Theo đó, sau một năm không làm việc, không tham gia BHXH là người lao động có thể hưởng BHXH một lần với mức hưởng bằng 1,5 tháng lương cho mỗi năm tham gia BHXH trước năm 2014 và 2 tháng lương cho mỗi năm tham gia sau đó.
Với mức đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất 8% tiền lương từ phía người lao động, một năm đóng 0,96 tháng lương thì việc hưởng 2 tháng lương khi nhận BHXH một lần được xem như là có lãi.
Do đó, thay vì việc phải chờ đợi quá lâu để hưởng hưu trí, thì người lao động mong muốn được nhận BHXH một lần để đáp ứng các nhu cầu trước mắt.
VŨ THỦY
