Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc vừa ký Công điện số 124/CĐ-TTg ngày 30/7/2025 của Thủ tướng Chính phủ gửi các bộ ngành, địa phương về việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.
Công điện số 124/CĐ-TTg nêu rõ, trong thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo quyết liệt, kịp thời, hiệu quả đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, các cơ quan liên quan, các tổ chức tín dụng về thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, trong đó có Quyết định số 1813/QĐ-TTg ngày 28/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2021-2025. Tuy nhiên, vừa qua hoạt động thanh toán bằng tiền mặt có dấu hiệu gia tăng, ảnh hưởng không tốt đến nền kinh tế, gây lãng phí nguồn lực, có thể bị lợi dụng để trốn thuế, rửa tiền và các hoạt động vi phạm pháp luật.
Để tiếp tục phát triển thanh toán không dùng tiền mặt theo đúng các mục tiêu, giải pháp đã đề ra, Phó Thủ tướng yêu cầu các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương theo chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền được giao khẩn trương thực hiện ngay các giải pháp thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn, tuyên truyền để tiếp tục thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, đảm bảo đáp ứng nhu cầu thanh toán của người dân, doanh nghiệp, tiết kiệm nguồn lực, phòng chống thất thu thuế, tội phạm; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Bộ Tài chính theo thẩm quyền chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động thanh toán ngân sách nhà nước, thu, nộp thuế theo quy định, việc tuân thủ các quy định pháp luật về hoá đơn, chứng từ thanh toán mua bán, giao dịch hàng hoá, dịch vụ theo quy định tại Luật Thuế giá trị gia tăng, Nghị định số 181/2025/NĐ-CP ngày 01/7/2025 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật thuế giá trị gia tăng; kịp thời xử lý nghiêm theo quy định các trường hợp vi phạm, nhất là đối với các tổ chức, đơn vị, cá nhân có hành vi cố tình thanh toán bằng tiền mặt để trốn thuế, vi phạm pháp luật.
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo thẩm quyền chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan khẩn trương triển khai các nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết số 03/NQ-CP ngày 09/01/2025 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW; tổ chức tổng kết việc thực hiện Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2021 - 2025 theo đúng quy định của Quyết định số 1813/QĐ-TTg ngày 28/10/2021, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước ngày 01/12/2025, trong đó nêu rõ kết quả thực hiện từng mục tiêu, giải pháp đã đề ra, nhận diện đầy đủ các khó khăn, vướng mắc; kiến nghị, đề xuất phương án, chỉ đạo cụ thể của Thủ tướng Chính phủ đối với các cơ quan liên quan để tiếp tục thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt.
Đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, phòng chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng; kịp thời cảnh báo, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, rửa tiền, thanh toán không đúng quy định. Tiếp tục tăng cường phát triển hạ tầng thanh toán, công nghệ để thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.
Bên cạnh đó, chỉ đạo các tổ chức tín dụng khẩn trương, tiếp tục phát triển cung ứng các sản phẩm, dịch vụ thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; tăng cường đầu tư và áp dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực thanh toán, tạo điều kiện tốt nhất cho khách hàng, người dân, doanh nghiệp thanh toán an toàn, nhanh chóng, thông suốt.
Hành vi cố tình thanh toán bằng tiền mặt để trốn thuế là vi phạm pháp luật
Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, hành vi này cần được xem xét dưới góc độ pháp lý một cách nghiêm túc.
Thứ nhất, đây là hành vi có dấu hiệu trốn tránh nghĩa vụ thuế. Theo quy định của Luật Quản lý thuế 2019 (sửa đổi, bổ sung 2024), các tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm kê khai đầy đủ, trung thực doanh thu phát sinh để làm căn cứ tính thuế. Việc cố tình yêu cầu khách không ghi nội dung hoặc chỉ nhận tiền mặt nhằm che giấu giao dịch thực tế là hình thức gian lận thuế, nếu bị phát hiện, người vi phạm có thể đối mặt với nguy cơ bị xử phạt hành chính, hoặc trong một số trường hợp nghiêm trọng, còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định về tội "Trốn thuế".
Thứ hai, hành vi né tránh thanh toán không dùng tiền mặt đi ngược lại chủ trương hiện đại hóa quản lý thuế và thúc đẩy nền kinh tế số của Nhà nước. Trong bối cảnh cả hệ thống chính trị đang đẩy mạnh chuyển đổi số, sử dụng hóa đơn điện tử và thanh toán không tiền mặt để minh bạch hóa hoạt động kinh doanh, thì việc từ chối chuyển khoản nhằm lẩn tránh sự kiểm soát của cơ quan thuế không chỉ là vi phạm nghĩa vụ công dân, mà còn làm suy yếu hiệu lực quản lý nhà nước, tạo ra môi trường cạnh tranh thiếu công bằng giữa các hộ kinh doanh.
Thứ ba, cũng cần thừa nhận rằng hiện tượng này xuất phát một phần từ tâm lý e ngại và thiếu hiểu biết pháp luật của một bộ phận hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Họ lo ngại rằng khi chuyển sang chế độ thuế theo doanh thu thực tế, mọi giao dịch sẽ bị “soi xét”, trong khi bản thân họ lại chưa được trang bị kỹ năng kế toán – thuế cần thiết, hoặc không có điều kiện đầu tư công nghệ phù hợp. Do đó, để xử lý vấn đề một cách hiệu quả, ngoài việc tăng cường giám sát, chế tài, cơ quan chức năng cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ kỹ thuật và có lộ trình chuyển đổi hợp lý, giúp các hộ kinh doanh thích nghi dần với hệ thống thuế hiện đại, thay vì phản ứng tiêu cực như hiện nay.
Ngoài ra, cũng theo luật sư, việc các hộ kinh doanh từ chối nhận tiền chuyển khoản hoặc yêu cầu khách không ghi nội dung giao dịch phản ánh một sự hiểu sai hoặc hiểu chưa đầy đủ về chính sách thuế hiện hành.
Cụ thể, nhiều người cho rằng nhận tiền qua chuyển khoản sẽ “tự động bị truy thu thuế” hoặc bị cơ quan thuế giám sát toàn bộ tài khoản cá nhân. Đây là quan điểm thiếu cơ sở pháp lý. Hiện nay, cơ quan thuế không tự động thu thuế dựa trên giao dịch chuyển khoản, cũng không theo dõi tài khoản ngân hàng một cách tùy tiện. Việc xác định nghĩa vụ thuế vẫn dựa trên nguyên tắc tự kê khai – tự nộp thuế, kết hợp với hậu kiểm, chứ không phải căn cứ vào từng giao dịch chuyển tiền riêng lẻ. Do đó, lo ngại rằng mọi khoản chuyển tiền đều bị "đánh thuế" là không chính xác.
Bên cạnh đó, một số hộ kinh doanh đang có sự hiểu nhầm rằng chỉ cần thanh toán bằng tiền mặt thì sẽ không bị quản lý thuế. Đây là suy nghĩ sai lầm và mang tính đối phó. Bởi, theo lộ trình xóa bỏ thuế khoán, việc áp dụng chế độ thuế theo doanh thu thực tế sẽ đi kèm yêu cầu sử dụng hóa đơn điện tử và ghi chép đầy đủ doanh thu – bất kể hình thức thanh toán là tiền mặt hay chuyển khoản. Cơ quan thuế có thể xác minh thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như dữ liệu hóa đơn, đơn tố giác, thông tin từ ngân hàng, nhà cung cấp dịch vụ điện tử, chứ không chỉ phụ thuộc vào chứng từ ngân hàng. Vì vậy, việc chỉ nhận tiền mặt không đồng nghĩa với việc né tránh được nghĩa vụ thuế.
Cuối cùng là tâm lý “càng lộ doanh thu, càng bị thu thuế cao” cũng là một hiểu lầm phổ biến. Trên thực tế, nếu kê khai trung thực, hợp lý và được hướng dẫn đúng cách, nhiều hộ kinh doanh vẫn có thể được hưởng mức thuế phù hợp, thậm chí được miễn hoặc giảm thuế theo chính sách hỗ trợ hộ nghèo, vùng khó khăn, hoặc trong giai đoạn mới chuyển đổi. Việc công khai doanh thu còn giúp người kinh doanh nâng cao uy tín, dễ tiếp cận tín dụng ngân hàng, mở rộng kinh doanh trong dài hạn.
Tóm lại, chính sự thiếu hiểu biết đầy đủ về cơ chế quản lý thuế và tâm lý e ngại tiếp xúc với cơ quan nhà nước đã khiến nhiều hộ kinh doanh lựa chọn giải pháp đối phó, thay vì chủ động thích nghi. Đây là điều mà các cơ quan chức năng cần quan tâm, để không chỉ tăng cường quản lý, mà còn hướng dẫn, hỗ trợ người dân hiểu và tuân thủ đúng pháp luật.
