Ảnh minh họa.
Cho vay là một giao dịch dân sự phổ biến trong đời sống xã hội, tuy nhiên nếu cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật Dân sự nhằm thu lợi bất chính, người cho vay phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật hình sự.
Tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” quy định tại Điều 201 BLHS năm 2015 là một tội danh độc lập, được quy định trong chương các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (Chương XVIII – Mục 2 BLHS năm 2015). Quy định này ra đời nhằm kịp thời đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo đảm an ninh xã hội, đồng thời phù hợp với các quy định mới của Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015 và các văn bản pháp luật khác có liên quan.
Song quy định tại Điều 201 BLHS năm 2015 trong thực tế áp dụng vẫn còn nhiều vướng mắc, bất cập dẫn đến các quan điểm và cách áp dụng pháp luật giữa các Cơ quan tiến hành tố tụng còn chưa được thống nhất. Để góp phần tháo gỡ những khó khăn đó, TAND Tối cao đã có Công văn số 212/TANDTC–PC ngày 13/09/2019 thông báo kết quả giải đáp nghiệp vụ, trong đó vướng mắc về tội "Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự" đã được giải đáp tại Điều 1, Mục 1 của Công văn.
Nhưng trên thực tế tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” vẫn chưa được áp dụng nhiều để xử lý các đối tượng phạm tội và vẫn còn những vướng mắc nhất định của các cơ quan tiến hành tố tụng trong áp dụng pháp luật, dẫn đến hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm chưa cao. Chính vì thế, TAND Tối cao đã ban hành Nghị quyết số 01/2021/NQ-HĐTP hướng dẫn về hoạt động áp dụng quy định tại Điều 201 Bộ luật Hình sự về tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự”.
Nghị quyết này phần nào đã giải quyết được những tồn tại trong thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự liên quan đến hoạt động “tín dụng đen” theo Điều 201 Bộ luật Hình sự như giải thích được các thuật ngữ, khái niệm, cách tính số tiền thu lợi bất chính, đề cập chi tiết nhiều trường hợp bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi có hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự…
Tuy nhiên, trong thực tiễn hoạt động cho vay nặng lãi rất tinh vi và phức tạp. Nguyên nhân hoạt động “tín dụng đen” hoành hành thực tế xuất phát từ nhu cầu vay dân sự là rất lớn, nhiều người trẻ, người lao động thường rơi vào hoàn cảnh khó khăn, rất khó có thể vay mượn được người thân và không có tài sản để tham gia hoạt động vay có thế chấp từ các tổ chức tín dụng nên đã tìm đến các đối tượng tín dụng đen cả trên mạng và trong đời sống. Các đối tượng thường cho vay và cắt lãi suất ngay từ đầu, trong giấy tờ thỏa thuận vay mượn không ghi lãi suất. Thậm chí người vay cũng thường không giữ giấy tờ gì, các đối tượng thường che giấu các hình thức nhận tiền lãi, việc trả lãi không có chứng cứ dẫn đến khó khăn trong việc phát hiện, xử lý.
Kèm theo những hoạt động cho vay nặng là những hoạt động tội phạm khác nhằm mục đích thu hồi nợ của người vay như hành hung, gây thương tích, cưỡng đoạt tài sản, gây rối trật tự công cộng, thậm chí giết người nếu người vay không trả được nợ... Người đi vay thường bị đe dọa, sợ hãi nên không dám tố cáo. Chỉ có những vụ việc nào mà đối tượng đánh đập người bị hại đến mức gây thương tích hoặc thiệt mạng thì vụ việc mới bị phanh phui. Vì thế mà các hoạt động cho vay nặng lãi đang là vấn nạn nhức nhối cho xã hội, ảnh hưởng xấu đến trật tự trị an, an toàn công cộng của người dân.
Ngoài ra, hiện nay số vụ án được phát hiện ngày càng có quy mô lớn, diễn ra trên phạm vi rộng. Hoạt động cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự thường diễn ra trên không gian mạng, nhiều nhóm đối tượng thành lập các “công ty tài chính” trá hình, thậm chí ứng dụng internet, mạng xã hội, ứng dụng công nghệ thông tin để quảng bá và lôi kéo “khách hàng”. Việc thu thập các chứng cứ về hoạt động cho vay này có những đặc thù bởi vậy việc đấu tranh với loại tội phạm này vẫn còn rất nan giải.
Do đó, bên cạnh việc hoàn thiện khung pháp lý thì cơ quan chức năng cần tăng cường lực lượng để phát hiện, triệt phá các đường dây cho vay nặng lãi, kể cả các đường dây cho vay nặng lãi trên không gian mạng để công tác đấu tranh, phòng ngừa loại tội phạm này đạt được hiệu quả như mong đợi.
Luật sư ĐẶNG VĂN CƯỜNG
Trưởng Văn phòng Luật sư Chính pháp
