Bộ Công an đang xây dựng dự thảo Nghị quyết về bỏ thủ tục công chứng, xác định tình trạng hôn nhân trong các giao dịch mua bán đất, phương tiện giao thông với các trường hợp đã số hóa, làm sạch dữ liệu. Cụ thể, dự thảo quy định việc không yêu cầu nộp giấy xác nhận tình trạng hôn nhân, không bắt buộc công chứng hợp đồng và không cần xuất trình bản sao giấy tờ cá nhân nếu đã có đầy đủ dữ liệu định danh, xác thực trong các cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành. Khi thực hiện các giao dịch này, cá nhân có nhu cầu và cơ quan nhà nước sẽ dựa vào các dữ liệu đã được thu thập, số hóa, chuẩn hóa, xác thực và lưu trữ trên các hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia để trích xuất, đối chiếu.
Đề xuất này nhận được sự ủng hộ vì góp phần thúc đẩy chuyển đổi số, cắt giảm thủ tục hành chính khi thực hiện các giao dịch dân sự cho người dân. Tuy nhiên cũng có những ý kiến cho rằng việc bỏ thủ tục công chứng khi mua bán tài sản, nhất là tài sản có giá trị lớn như nhà đất liệu có đảm bảo an toàn.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Liên quan đến vấn đề này, Luật sư Lê Thu Hằng, Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú cho rằng công chứng hiện nay đang đóng vai trò rất quan trọng. Theo Luật Đất đai 2024 hiện hành, các giao dịch chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất đều phải công chứng hoặc chứng thực. Đối với phương tiện cơ giới, hợp đồng mua bán không bắt buộc công chứng nhưng phải có xác nhận tại cơ quan công an khi sang tên.
Công chứng viên sẽ giúp sàng lọc, kiểm tra tính hợp pháp của giao dịch. Đồng thời có trách nhiệm xem xét quyền sở hữu tài sản, tình trạng pháp lý của nhà đất, phát hiện tranh chấp hoặc hạn chế quyền để cảnh báo cho người dân trước khi ký kết. Khi hệ thống dữ liệu điện tử chưa hoàn thiện, người mua sẽ phải cẩn trọng trước những rủi ro pháp lý có thể phát sinh khi bỏ công chứng bởi rất khó kiểm tra được tài sản có đang thế chấp, bị kê biên hay thuộc quyền sở hữu của ai. Đây là nguy cơ dẫn đến những tranh chấp kéo dài.
Bên cạnh đó, theo Luật sư, việc xác nhận tình trạng hôn nhân trong giao dịch nhà đất cũng là một lớp bảo vệ quan trọng. Nhiều trường hợp, một bên tự ý bán tài sản chung mà không có sự đồng ý của vợ hoặc chồng. Khi tranh chấp xảy ra, tòa án thường tuyên hợp đồng vô hiệu. Nếu bỏ bước xác nhận này mà chưa có cơ sở dữ liệu liên thông, người mua không thể biết tài sản là riêng hay chung, dẫn đến rủi ro lớn.
Hiện, một số quốc gia đã bỏ hoặc hạn chế công chứng trong giao dịch bất động sản, nhưng họ có hệ thống đăng ký quyền sở hữu công khai, dữ liệu công khai minh bạch và định danh điện tử mạnh mẽ. Giao dịch đều được xác thực qua nền tảng số, kiểm tra quyền sở hữu, tình trạng tài sản và tình trạng hôn nhân chỉ trong vài phút, và có cơ chế bồi thường nhà nước khi thông tin sai lệch. Trong khi đó, tại Việt Nam, hệ thống đăng ký đất đai và dữ liệu tình trạng hôn nhân chưa liên thông đồng bộ, chưa đủ để thay thế vai trò của công chứng viên. Do đó, việc bỏ công chứng và xác nhận tình trạng hôn nhân chỉ nên được thực hiện khi đã có cơ chế thay thế tương đương hoặc cao hơn về mức độ bảo vệ quyền lợi các bên.
Về giải pháp, Luật sư Hằng cho rằng cơ quan có thẩm quyền cần từng bước số hóa toàn bộ quá trình giao dịch dân sự; xây dựng hệ thống đăng ký tài sản điện tử thống nhất, cho phép người dân tra cứu tình trạng pháp lý, quyền sở hữu, thế chấp, kê biên của tài sản. Đồng thời, phải phát triển cơ chế xác thực bằng định danh điện tử, chữ ký số có giá trị pháp lý tương đương công chứng, và quy định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý nếu để xảy ra sai sót dữ liệu.
Ngoài ra, Luật sư cũng khuyến cáo người dân cần hiểu biết pháp luật và thận trọng, không bỏ qua bước kiểm tra pháp lý. Bên cạnh đó, nên giữ đầy đủ bằng chứng giao dịch điện tử như hợp đồng ký số, chứng từ thanh toán, thư điện tử trao đổi… để cung cấp các tài liệu này khi cần thiết cho cơ quan có thẩm quyền.
