Tại Việt Nam, Luật sư ngày càng chiếm được một vị trí, vai trò quan trọng trong xã hội. Sau khi Luật Luật sư 2006 được sửa đổi bổ sung năm 2012 có hiệu lực, ngày càng có nhiều Luật sư đăng ký hành nghề và tổ chức hành nghề Luật sư được thành lập trong cả nước. Cùng với đó, người dân cũng dần ý thức được sự cần thiết của Luật sư đối với vấn đề pháp lý mà họ gặp phải trong cuộc sống hàng ngày. Họ tìm đến Luật sư thường xuyên hơn, thay vì tự mình giải quyết các vấn đề pháp lý.
Luật sư là một chức danh tư pháp độc lập, chỉ những người có đủ điều kiện hành nghề chuyên nghiệp theo quy định của pháp luật mới được phép hành nghề. Nghề Luật sư không giống như những ngành nghề bình thường khác vì ngoài những yêu cầu về kiến thức và trình độ chuyên môn thì người hành nghề Luật sư còn phải tuân thủ quy chế đạo đức nghề nghiệp.
Có thể ví nghề Luật sư cũng như nghề bác sĩ, chỉ khác ở chỗ bác sĩ là chữa bệnh về sức khỏe còn Luật sư chữa bệnh về pháp lý. Bác sĩ là “nghề thầy thuốc”, Luật sư là “nghề thầy cãi” nhưng ở đây không phải chỉ là “cãi” hiểu theo nghĩa thông thường mà là thực hiện các kỹ năng tranh tụng của Luật sư trong hành nghề, tiêu biểu là các khả năng: trợ giúp, hướng dẫn và phản biện.
Nghề Luật sư đòi hỏi Luật sư ngoài chữ “Tâm” và chữ “Tài” còn phải là người có khối óc thông minh, tấm lòng trong sáng, dũng cảm, bản lĩnh của một “hiệp sĩ” pháp lý, biết lấy pháp luật và đạo đức xã hội làm cơ sở hoạt động, mới xứng đáng với sự tin cậy và tôn vinh của xã hội.
Luật sư Ngô Huỳnh Phương Thảo.
Hiện nay, vai trò của Luật sư trong quá trình tham gia tố tụng đã từng bước được khẳng định. Quan điểm bảo vệ, ý kiến của Luật sư tại phiên tòa đã được cơ quan công tố, hội đồng xét xử quan tâm và coi trọng. Việc tham gia tố tụng của các Luật sư không những bảo đảm tốt hơn quyền bào chữa của bị can, bị cáo, các đương sự khác, mà còn giúp các cơ quan tiến hành tố tụng phát hiện, sửa chữa những thiếu sót, làm rõ sự thật khách quan, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Ngoài việc có tri thức pháp luật đúng đắn, Luật sư cần có trí tuệ để vận dụng tốt các quy định pháp luật nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi hợp pháp cho khách hàng.
Trên thực tế hiện nay đang có một “lỗ hổng” lớn trong ứng xử văn hóa nghề nghiệp Luật sư không chỉ bởi thiếu tính chuyên nghiệp, mà còn do gốc rễ nằm trong quan niệm chưa đúng về chức năng xã hội của Luật sư. Một số Luật sư còn nặng chạy theo dịch vụ, xa rời các chuẩn mực pháp lý, đạo đức và kỷ luật nghề nghiệp... Trong quá trình hành nghề, một số Luật sư nghiên cứu hồ sơ vụ việc chưa thấu đáo, tham gia xét hỏi mang tính chiếu lệ, nên khi tư vấn hoặc phát biểu tranh luận, không đưa ra được những quan điểm và căn cứ pháp lý có tính thuyết phục, lời lẽ tranh luận chủ yếu là phản bác, thái độ thiếu sự tôn trọng đối với các cơ quan và những người tiến hành tố tụng.
Vì vậy, để hội nhập văn hóa tư pháp giai đoạn mới, mỗi Luật sư, tổ chức hành nghề Luật sư cần xây dựng hệ thống các tiêu chí và giá trị văn hóa nghề nghiệp Luật sư, bảo đảm cho các tổ chức hành nghề Luật sư và mỗi Luật sư hoạt động có hiệu quả, phù hợp với chức năng xã hội của Luật sư. Trong mỗi tổ chức hành nghề Luật sư, cần xây dựng và vận hành thống nhất các chuẩn mực cho tổ chức mình, truyền bá tinh thần cộng đồng gánh vác trách nhiệm trong một niềm tin sâu sắc về lý tưởng của nghề Luật sư, với độ tin cậy cao về phẩm giá, đạo đức nghề nghiệp và một chuẩn mực chung về ứng xử văn hóa.
Trong quy chế hoạt động của mỗi tổ chức hành nghề hoặc hợp đồng hợp tác giữa các Luật sư, cần đưa thêm một số nội dung quy định trong Luật Luật sư, Quy tắc Đạo đức và Ứng xử nghề nghiệp Luật sư Việt Nam và một số tiêu chí ứng xử văn hóa, nhất là sự ràng buộc về trách nhiệm bảo đảm uy tín nghề nghiệp, các điều cấm và trách nhiệm về tài sản đối với tổ chức hành nghề Luật sư khi xảy ra việc khách hàng khiếu nại mà tổ chức hành nghề Luật sư đã phải giải quyết với khách hàng (nếu có); nghĩa vụ mua bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp Luật sư và đóng bảo hiểm xã hội cho các thành viên của tổ chức hành nghề Luật sư.
Muốn duy trì sự vận hành nhất quán và thông suốt, tạo ra mặt bằng chung của văn hóa nghề nghiệp, người đứng đầu tổ chức hành nghề Luật sư phải gương mẫu trong việc tuân thủ các chuẩn mực do mình đề ra, tạo không khí sinh hoạt dân chủ nhưng nghiêm khắc trong kỷ luật hành nghề, hạn chế tối đa những rủi ro có thể xảy đến do những vi phạm pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Trên cơ sở sự phân công trách nhiệm, quản trị tốt nguồn thu nhập và phân phối, cần có chính sách phân phối hợp lý như một đòn bẩy tích cực; từng bước xây dựng hệ thống đánh giá một cách công bằng về hiệu quả, chất lượng cung cấp dịch vụ, củng cố uy tín của bản thân Luật sư và tổ chức hành nghề Luật sư, có chế độ kiểm tra định kỳ, chấn chỉnh khuyết điểm, nâng cao mặt tích cực, sáng tạo.
Mỗi tổ chức hành nghề cần tạo các đòn bẩy kích thích lòng say mê nghề nghiệp, ý thức tu dưỡng, rèn luyện; vừa chú trọng khen thưởng về vật chất, vừa khuyến khích khen thưởng về tinh thần thông qua việc bình chọn điển hình tiêu biểu, tham gia các hoạt động xã hội, từ thiện hoặc ứng cử vào các tổ chức dân cử; ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong quản trị tổ chức hành nghề Luật sư; xây dựng chương trình đào tạo tại chỗ, nâng cao trình độ ngoại ngữ, cử Luật sư tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn và dài hạn ở nước ngoài.
Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, toàn cầu hóa, các Luật sư hoạt động trong lĩnh vực tư vấn pháp luật đang phát huy vai trò quan trọng trong việc giúp đỡ các doanh nghiệp đàm phán, ký kết hợp đồng, giải quyết các tranh chấp phát sinh, đặc biệt trong các lĩnh vực mới mẻ như đầu tư nước ngoài, sở hữu trí tuệ, quan hệ thương mại hàng hóa có yếu tố nước ngoài... Ngoài ra, các Luật sư cũng đã tham gia tích cực vào hoạt động trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đối tượng thuộc diện chính sách góp phần tạo lập sự công bằng, lẽ công bằng trong xã hội.
Để góp phần tạo nên một nét văn hóa riêng của nghề Luật sư, mỗi Luật sư phải có nhìn nhận đúng mực về nét văn hóa tư pháp nói chung và phong cách văn hóa nói riêng của nghề Luật sư. Muốn làm được điều này, những người trong nghề Luật sư phải thực sự yêu nghề nghiệp mình đã chọn lựa; thường xuyên trau dồi tri thức, kỹ năng hành nghề, giữ vững “Tim đỏ, Tâm bền, Trí sáng” và nâng cao giá trị đạo đức nghề nghiệp. Mỗi Luật sư ai cũng có trách nhiệm phát huy, duy trì những điểm sáng của nghề, luôn có ý thức giữ gìn đạo đức, phẩm giá của mình, giữ mối quan hệ tốt với mọi người, với đồng nghiệp.
Bên cạnh đó, Nhà nước cần quan tâm hơn nữa đối với nghề Luật sư. Từ đó mới hình thành một đội ngũ Luật sư thời kỳ mới thật sự có đạo đức, văn hóa và tài giỏi, phụng sự công lý, vì công bằng xã hội.
Luật sư NGÔ HUỲNH PHƯƠNG THẢO
Đoàn Luật sư TP. HCM
Nghề Luật sư ở Việt Nam sẽ phát triển mạnh mẽ trong tương lai
