Thừa kế và quà tặng có thực sự là “thu nhập”?
Theo lý thuyết thuế, thu nhập chịu thuế thường bao gồm các khoản thu nhập từ lao động, đầu tư, kinh doanh, tức là những khoản thu nhập mà người nhận tạo ra thông qua công sức, trí tuệ hoặc vốn đầu tư. Thừa kế và quà tặng, về bản chất, không nằm trong nhóm này mà là sự chuyển giao tài sản giữa các thế hệ hoặc giữa các cá nhân.
Ở Việt Nam, pháp luật thuế thu nhập cá nhân hiện nay không miễn thuế hoàn toàn đối với thừa kế và quà tặng. Theo quy định hiện hành, nếu cá nhân nhận quà tặng là bất động sản, cổ phần, phần vốn góp từ những người không có quan hệ huyết thống trực tiếp, họ phải nộp thuế suất 10% trên giá trị tài sản nhận được. Điều này có nghĩa là một phần thu nhập từ thừa kế, quà tặng đã chịu thuế, chứ không phải là “vùng trắng” như nhiều người lầm tưởng.
Vấn đề đặt ra là nếu mở rộng thuế đối với cả thừa kế và quà tặng trong phạm vi gia đình trực tiếp (cha mẹ - con cái, ông bà - cháu), điều này liệu có hợp lý hay không? Đối với nhiều người, tài sản để lại từ cha mẹ không phải là một khoản thu nhập ngẫu nhiên mà là sự tích lũy qua nhiều năm lao động vất vả, với mục đích để con cái có cuộc sống ổn định hơn. Việc đánh thuế lên số tài sản này có thể tạo cảm giác bất công, nhất là khi người dân đã chịu rất nhiều loại thuế khác trong suốt quá trình sở hữu và giao dịch tài sản.
Ảnh minh họa.
Gánh nặng thuế và phí ở Việt Nam đã khá lớn
Một trong những vấn đề đáng lo ngại là hệ thống thuế và phí ở Việt Nam hiện nay đã tương đối nhiều. Người dân và doanh nghiệp phải đóng góp qua nhiều sắc thuế khác nhau, bao gồm:
- Thuế thu nhập cá nhân (TNCN): Với mức lũy tiến từ 5% đến 35%, áp dụng cho thu nhập từ tiền lương, đầu tư, kinh doanh.
- Thuế giá trị gia tăng (VAT): 8-10% trên hầu hết các hàng hóa và dịch vụ.
- Thuế thu nhập doanh nghiệp: Đánh vào lợi nhuận của doanh nghiệp, tác động gián tiếp đến giá cả và thu nhập của người lao động.
- Thuế đất, thuế trước bạ, phí bảo trì đường bộ, phí đăng ký xe, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế,…
Nếu xét thêm thuế thừa kế, điều này đồng nghĩa với việc tài sản có thể bị đánh thuế hai hoặc ba lần trong suốt vòng đời của nó. Chẳng hạn, một căn nhà khi mua đã phải đóng thuế VAT, phí trước bạ, rồi trong quá trình sử dụng tiếp tục chịu thuế đất hàng năm. Khi bán lại, có thể bị đánh thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng. Nếu sau đó căn nhà này được thừa kế, lại tiếp tục chịu thuế lần nữa.
Trong bối cảnh nền kinh tế chưa thực sự ổn định, việc mở rộng thuế thừa kế có thể làm tăng áp lực tài chính cho người dân, nhất là những gia đình có tài sản nhưng không có nhiều tiền mặt để nộp thuế. Điều này có thể dẫn đến tình trạng buộc phải bán tài sản để chi trả thuế, gây ra những hệ lụy ngoài mong muốn.
Kinh nghiệm quốc tế: Thuế thừa kế đi kèm với phúc lợi toàn diện
Ở nhiều quốc gia phát triển như Pháp, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, thuế thừa kế được áp dụng nhằm đảm bảo sự phân phối lại tài sản trong xã hội. Tuy nhiên, điều quan trọng là các quốc gia này có hệ thống phúc lợi toàn diện để bù đắp cho nghĩa vụ thuế mà người dân phải chịu.
- Giáo dục miễn phí: Hầu hết các nước châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc đều miễn học phí từ tiểu học đến đại học.
- Y tế công chất lượng cao: Người dân có thể vào bệnh viện mà không cần lo chi phí điều trị, vì bảo hiểm y tế chi trả gần như toàn bộ.
- Trợ cấp thất nghiệp, hưu trí, thai sản: Hệ thống an sinh xã hội đảm bảo người lao động không bị rơi vào khủng hoảng tài chính khi mất việc, nghỉ thai sản hoặc đến tuổi nghỉ hưu.
Ở Việt Nam, dù đã có bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, quỹ hỗ trợ thất nghiệp, nhưng trên thực tế, người dân vẫn phải tự chi trả một phần lớn các chi phí y tế, giáo dục, đời sống. Không ai đến bệnh viện mà “tay không”, không ai đưa con đến trường mà không phải nộp học phí hoặc các khoản đóng góp. Khi hệ thống phúc lợi chưa hoàn chỉnh, việc đánh thuế thừa kế có thể tạo thêm cảm giác bất công thay vì đảm bảo công bằng xã hội.
Tác động tiêu cực: Người giàu sẽ chuyển tài sản ra nước ngoài
Một nguy cơ khác khi áp dụng thuế thừa kế là xu hướng chuyển dịch tài sản ra nước ngoài để né thuế. Ở nhiều quốc gia có thuế thừa kế cao, người giàu thường tìm cách thành lập quỹ tín thác, chuyển tài sản vào các thiên đường thuế hoặc thậm chí đổi quốc tịch để giảm nghĩa vụ thuế.
Nếu không có chính sách phù hợp, Việt Nam có thể đối mặt với hiện tượng tương tự, khi những cá nhân có tài sản lớn tìm cách di chuyển tài sản ra nước ngoài thay vì để lại trong nước. Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả thu thuế mà còn có thể ảnh hưởng đến nguồn vốn trong nước, gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế.
Cần một chính sách thuế hợp lý hơn
Thay vì áp dụng cứng nhắc thuế thừa kế trên diện rộng, có thể xem xét một số giải pháp linh hoạt hơn như: Miễn thuế đối với thừa kế trong phạm vi gia đình trực tiếp (cha mẹ - con cái, ông bà - cháu). Chỉ áp dụng thuế đối với tài sản có giá trị rất lớn, chẳng hạn trên 10 tỷ đồng. Áp dụng mức thuế suất linh hoạt, tránh đánh đồng mọi loại tài sản. Tăng cường kiểm soát các giao dịch tặng cho có dấu hiệu trốn thuế, thay vì đánh thuế tất cả các khoản thừa kế, quà tặng.
Một hệ thống thuế hiệu quả không chỉ đơn thuần là công cụ thu ngân sách, mà còn phải đảm bảo sự công bằng, tính khuyến khích phát triển và tạo động lực tích lũy tài sản hợp pháp. Khi hệ thống phúc lợi chưa đủ mạnh và gánh nặng thuế phí vẫn còn lớn, việc áp dụng thuế thừa kế chưa chắc đã là bước đi đúng đắn vào thời điểm này.
