Ngày 29/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận ở Hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.
Việc khởi kiện sẽ trở nên hiệu quả và khả thi hơn
Tham gia góp ý kiến, Đại biểu Quốc hội Trần Công Phàn (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Dương) bày tỏ sự đồng tình cao với việc ban hành Nghị quyết theo nội dung của tờ trình. Theo Đại biểu, sự cần thiết này đã được thể hiện rõ qua các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn.
Đại biểu Trần Công Phàn cũng cho biết, trên thực tế, Viện Kiểm sát đã từng thực hiện việc này, trước đây, không gọi là khởi kiện mà là khởi tố vụ án dân sự, áp dụng đối với những vụ việc quan trọng nhằm bảo vệ người yếu thế và lợi ích công. Việc này cũng phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân trong bối cảnh hiện nay.
Từ đó, theo Đại biểu, đối với những người yếu thế mà các quyền dân sự của họ bị xâm phạm nhưng không có điều kiện tự bảo vệ, thì cần có cơ chế để người khác như Viện Kiểm sát, đứng ra bảo vệ thay. Tương tự, khi lợi ích công bị xâm phạm, gây thiệt hại, cũng cần có cơ quan có trách nhiệm đứng ra bảo vệ.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp. Ảnh: Đại biểu Nhân dân.
Việc giao cho Viện Kiểm sát khởi kiện dân sự trong những trường hợp trên là hoàn toàn phù hợp. Bởi vì, Viện Kiểm sát làm nhiệm vụ kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ việc, vụ án dân sự thì Viện Kiểm sát có điều kiện thuận lợi để phát hiện các vi phạm. Từ đó, việc khởi kiện sẽ trở nên hiệu quả và khả thi hơn.
Tuy nhiên, theo Đại biểu Trần Công Phàn, khi Viện Kiểm sát khởi kiện tức là phát sinh một vụ án dân sự. Trong khi đó, Viện Kiểm sát vốn là cơ quan tiến hành tố tụng, có vai trò kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự. Việc bổ sung thêm vai trò khởi kiện vụ án dân sự khiến Viện Kiểm sát trở thành một chủ thể đặc biệt trong tố tụng.
"Như vậy, chúng ta giải quyết các vụ án dân sự có một chủ thể đặc biệt là Viện Kiểm sát với tư cách là người khởi kiện. Do đó, tôi đề nghị rà soát kỹ", Đại biểu Trần Công Phàn cho hay.
Theo Đại biểu, như vậy sẽ giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục giải quyết các vụ án như quy định hiện nay. Điều gì chưa có thì phải được quy định trong Nghị quyết này.
Ngoài ra, đối với nhóm yếu thế, Viện Kiểm sát khởi kiện thì đại biểu cho rằng dứt khoát phải có sự đồng ý của họ. Hoặc có những người bản thân họ không đủ điều kiện để đồng ý hay không đồng ý thì phải có người đại diện pháp luật.
Về nhóm liên quan đến vấn đề lợi ích công, đại biểu cho rằng khi giải quyết vụ án dân sự cần xem xét nhóm liên quan đến vấn đề lợi ích công họ tham gia trách nhiệm, nghĩa vụ như thế nào? Viện Kiểm sát tham gia như thế nào?
Đại biểu cũng cho rằng, về lâu dài cần xây dựng một cơ chế tố tụng riêng để giải quyết những vụ việc liên quan đến lợi ích công. Cụ thể, nhóm yếu thế nhiều khi không biết quyền của mình bị vi phạm để chủ động khởi kiện. Do đó, cần có sự hướng dẫn, hỗ trợ để họ có thể đứng ra làm nguyên đơn. Trường hợp không đủ điều kiện để khởi kiện thì Viện Kiểm sát có thể khởi kiện thay và cần yêu cầu nhóm này tham gia phiên tòa, tham gia quá trình giải quyết vụ án dân sự nhằm đảm bảo quyền lợi của họ. Đây là việc làm rất cần thiết.
Từ những phân tích trên, Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo rà soát, còn Tòa án, Viện Kiểm sát có thể có Thông tư ban hành kèm theo Nghị quyết này.
Tăng cường bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp trong quan hệ dân sự
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình) dẫn tờ trình của Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao đã nêu, từ ngày 01/01/2005 đến 30/12/2023, số vụ việc mà cơ quan, tổ chức khởi kiện để bảo vệ lợi ích công và nhóm người dễ bị tổn thương chỉ là 86 vụ trên hơn 5,5 triệu vụ việc, tức chỉ chiếm 0,0016%, đây là một tỉ lệ rất thấp.
Đại biểu đánh giá, vấn đề thu hồi tài sản, bồi thường thiệt hại dân sự trong các vụ án hình sự liên quan đến các tội phạm về tài chính, ngân hàng, đất đai, tài nguyên môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm, y tế… cũng chưa được chú trọng đúng mức.
Vì vậy, những trường hợp liên quan đến lợi ích công và nhóm người yếu thế rất cần có một cơ chế bảo vệ độc lập, song song với cơ chế hiện hành, nhằm tăng cường khả năng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trong quan hệ dân sự.
Theo đó, việc giao thí điểm cho Viện Kiểm sát nhân dân đảm nhiệm vai trò khởi kiện là phù hợp và cần thiết.
Cũng quan tâm đến tư cách của Viện Kiểm sát trong vụ án dân sự, Đại biểu Quốc hội Trần Nhật Minh (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An) đề nghị, cần làm rõ quy định “người tiến hành tố tụng thuộc Viện Kiểm sát nhân dân thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn để khởi kiện vụ án dân sự công ích” có phù hợp với vai trò của người tiến hành tố tụng không? Bởi, khi Viện Kiểm sát khởi kiện có nghĩa là Viện Kiểm sát tham gia trong vụ án dân sự với vai trò của nguyên đơn, với tư cách là người tham gia tố tụng.
Trong khi đó, theo khoản 2 Điều 21 Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành, hầu hết các trường hợp nêu tại Điều 3 dự thảo Nghị quyết phải tham gia sơ thẩm để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự.
“Vậy trong các trường hợp cụ thể này, Viện Kiểm sát đóng vai trò là người tiến hành tố tụng hay người tham gia tố tụng thì cũng cần quy định rạch ròi vì còn liên quan đến quá trình hỏi và tranh tụng tại phiên tòa”, Đại biểu Trần Nhật Minh nêu câu hỏi.
Đại biểu Quốc hội Phan Thị Mỹ Dung (Long An) đề nghị bổ sung vào dự thảo Nghị quyết quy định "Viện Kiểm sát trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện, có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự" đồng thời với những cơ chế khác về vai trò tham gia tố tụng của Viện Kiểm sát như trong dự thảo nghị quyết đã nêu.
Cùng với đó, đề nghị bổ sung trong các vụ án do Viện Kiểm sát khởi kiện thì viện kiểm sát cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng. Về lâu dài, sau khi thực hiện Nghị quyết thí điểm này thì cũng cần hướng đến xác định xây dựng một cơ chế đặc biệt như mô hình của một số quốc gia, nơi công tố có quyền khởi kiện để bảo vệ lợi ích công, nhưng không đồng thời làm chức năng giám sát tố tụng.
Kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định ghi nhận ý kiến phát biểu tâm huyết, cụ thể và trách nhiệm cao của các Đại biểu Quốc hội.
Các ý kiến tập trung vào các nội dung trọng tâm của dự thảo Nghị quyết như: Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng; thẩm quyền của Viện Kiểm sát nhân dân trong khởi kiện và trách nhiệm của các cơ quan có liên quan; tư cách tố tụng của Viện Kiểm sát nhân dân trong khởi kiện; các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ; việc đình chỉ việc kiểm tra, xác minh, về nguyên tắc tiến hành hòa giải... Trong đó, các ý kiến đặt ra yêu cầu cần khẩn trương có các quy định về chi tiết, hướng dẫn thi hành và tổ chức thực hiện có hiệu quả ngay sau khi Nghị quyết được Quốc hội thông qua và có hiệu lực.
Các Đại biểu Quốc hội cũng cơ bản nhất trí với nhiều nội dung của dự thảo Nghị quyết, đồng thời phân tích, đánh giá làm sâu sắc thêm và có ý kiến về nhiều vấn đề cụ thể, thiết thực; có những gợi ý, đề xuất gợi mở để tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các điều, khoản của dự thảo Nghị quyết bảo đảm tính khả thi. Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã có phát biểu tiếp thu, giải trình rất cụ thể về các vấn đề lớn mà Đại biểu Quốc hội quan tâm.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, các cơ quan liên quan khẩn trương nghiên cứu, tiếp thu, giải trình đầy đủ, chi tiết ý kiến của Đại biểu Quốc hội thảo luận tại Hội trường và thảo luận tại tổ để chỉnh lý dự thảo Nghị quyết; báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến trước khi trình Quốc hội xem xét thông qua vào cuối Kỳ họp này.
