Để hướng dẫn Luật Hóa chất 2025, Chính phủ cũng đã trình Dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hóa chất về phát triển công nghiệp hóa chất và an toàn, an ninh hóa chất (sau đây gọi tắt là “Dự thảo Nghị định”) nhằm hướng dẫn, làm rõ Luật, đồng thời định hướng phát triển công nghiệp hóa chất theo hướng hiện đại, an toàn và bền vững.
Bộ “Nguyên tắc hóa học xanh” và hướng dẫn áp dụng đối dự án hóa chất
Nguyên tắc hóa học xanh là khái niệm mới, lần đầu được đề cập ở Luật Hóa chất 2025. Theo khoản 1 Điều 3 Dự thảo Nghị định và điểm d khoản 2 Điều 5 Luật Hóa chất 2025, bộ nguyên tắc này định hình các điều kiện cần thiết trong quá trình thiết kế, lựa chọn thiết bị công nghệ, quy trình sản xuất hoặc các quyết định liên quan đến hóa chất nhằm giảm thiểu hoặc loại bỏ việc sử dụng và tạo ra hóa chất nguy hiểm. Để cụ hóa nội dung mới nêu trên, Điều 13 Dự thảo Nghị định đã quy định 04 nghĩa vụ của chủ đầu tư, tư vấn thiết kế dự án hóa chất cần tuân thủ khi đầu tư như sau: (i) Ngăn ngừa chất thải; (ii) Tăng hiệu quả sử dụng năng lượng; (iii) Quan trắc và phân tích theo thời gian thực; (iv) Giảm thiểu tối đa khả năng gây ra tai nạn. Trước những nghĩa vụ trên, doanh nghiệp cần ứng dụng các công nghệ sản xuất, nguyên liệu đầu vào tiên tiến và ưu tiên chọn lựa các quy trình sử dụng ít năng lượng nhằm phát triển tối ưu quy trình sản xuất không tạo ra chất thải. Thêm vào đó, cần tăng cường quan trắc và phân tích theo thời gian thực giúp doanh nghiệp kịp thời phát hiện, kiểm soát và xử lý các rủi ro phát sinh trong quá trình sản xuất hóa chất.
Ngoài ra, Dự thảo Nghị định cũng đưa ra các nguyên tắc khuyến khích khác, không bắt buộc áp dụng dựa theo điều kiện và khả năng cho phép của doanh nghiệp nhằm nâng cao việc triển khai nguyên tắc hóa học xanh gồm: (i) Tối đa hoá việc tiết kiệm nguyên tử; (ii) Phát triển các quá trình tổng hợp hóa học ít độc hại hơn; (iii) Phát triển các sản phẩm và hóa chất an toàn hơn; (iv) Sử dụng dung môi và điều kiện phản ứng an toàn hơn; (v) Sử dụng nguyên liệu tái tạo; (vi) Hạn chế dẫn xuất hóa; (vii) Chất xúc tác để tăng hiệu suất phản ứng; (viii) Sử dụng hóa chất và sản phẩm có thể phân hủy. Việc áp dụng những nguyên tắc này trên thực tiễn sẽ được Bộ Công thương triển khai và hướng dẫn chi tiết hơn trong thời gian tới.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Điều kiện được hưởng ưu đãi và hỗ trợ đầu tư đặc biệt đối với các lĩnh vực công nghiệp hóa chất trọng điểm
Lĩnh vực công nghiệp hóa chất trọng điểm được xem là một bước đi chiến lược mới trong tư duy cải cách lập pháp của Việt Nam, thể hiện tầm nhìn mới khi ưu tiên phát triển những lĩnh vực quan trọng, phù hợp với xu thế quốc tế và đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước. Tuy nhiên, không phải dự án thuộc lĩnh vực công nghiệp hóa chất trọng điểm nào cũng được hưởng ưu đãi hoặc hỗ trợ đầu tư đặc biệt. Theo Điều 16 Dự thảo Nghị định, chỉ khi dự án đáp ứng đủ 02 tiêu chí như sau thì mới được hưởng ưu đãi và hỗ trợ đầu tư đặc biệt.
Tiêu chí thứ nhất, những dự án thuộc lĩnh vực công nghiệp trọng điểm này được quy định tại điểm a, b và c khoản 1 Điều 6 của Luật Hóa chất 2025 và thực hiện giải ngân tối thiểu 1/3 trong thời hạn 03 năm kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư/ Chấp thuận chủ trương đầu tư/ Quyết định chủ trương đầu tư.
Tiêu chí thứ hai, các dự án nêu trên phải đáp ứng các điều kiện tại khoản 2 Điều 16 Dự Thảo Nghị định, trong đó các dự án phải thuộc một trong các trường hợp sau:
Thứ nhất, dự án hóa chất là dự án sản xuất sản phẩm hóa dược là nguyên liệu làm thuốc có tổng mức đầu tư thuộc dự án hạng B theo tiêu chí phân loại dự án thuộc pháp luật đầu tư công. Căn cứ khoản 2 Điều 10 Luật Đầu tư Công 2024, dự án trong trường hợp này phải có tổng mức đầu tư từ 160 tỉ đến dưới 3.000 tỉ đồng.
Thứ hai, dự án hóa chất là dự án hóa chất cơ bản thuộc lĩnh vực công nghiệp hóa chất trọng điểm; sản phẩm hóa dầu; sản phẩm hóa dược là nguyên liệu làm thực phẩm bảo vệ sức khỏe; hydro, amoniac được sản xuất bằng nguồn năng lượng tái tạo có tổng mức đầu tư được phân loại là dự án Hạng A theo tiêu chí phân loại dự án thuộc pháp luật đầu tư công. Theo khoản 2 Điều 9 Luật Đầu tư Công 2024, dự án trong trường hợp trên phải có tổng mức đầu tư từ 4.600 tỉ trở lên.
Thứ ba, dự án sản xuất sản phẩm cao su có quy mô vốn từ 10.000 tỉ đồng, trừ sản phẩm săm, lốp, sản xuất phân bón hàm lượng cao; đầu tư khu công nghiệp chuyên ngành hóa chất; đầu tư tổ hợp công trình hóa chất với mục tiêu chính là sản xuất hóa chất và sản phẩm của ngày công nghiệp hóa chất.
Việc đưa ra tiêu chuẩn cao đối với các dự án đầu tư song hành cùng các hình thức hỗ trợ, ưu đãi thể hiện rằng Việt Nam luôn sẵn sàng hỗ trợ các dự án thông qua nhiều hình thức khác nhau nếu doanh nghiệp có sự cam kết đầu tư nghiêm túc và có tính khả thi cao đối dự án khi thực hiện. Điều này không chỉ phản ánh định hướng chọn lọc nhà đầu tư có năng lực, mà còn góp phần nâng cao chất lượng dòng vốn đầu tư, đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội bền vững. Việc duy trì tiêu chuẩn cao tránh được các dự án có nguy cơ ô nhiễm, sử dụng công nghệ lỗi thời và không mang lại nhiều giá trị cho nền kinh tế.
Trách nhiệm trong bảo đảm an toàn, an ninh trong hoạt động hóa chất ngành hóa chất
Trong khuôn khổ Dự thảo Nghị định, các chế định về bảo đảm an toàn, an ninh trong hoạt động hóa chất là quy định được bổ sung mới hoàn toàn, tập trung vào vấn đề đảm bảo an toàn khi hoạt động hóa chất. Trong đó, các bên liên quan trong hoạt động hóa chất phải đáp ứng 04 yêu cầu bao gồm: (i) Yêu cầu về cơ sở vật chất - kỹ thuật; (ii) Bảo đảm an toàn trong vận chuyển hóa chất; (iii) Yêu cầu về trình độ chuyên môn trong hoạt động hóa chất; (iv) Khoảng cách an toàn. Đây được xem là những yêu cầu cơ bản trong xuyên suốt hoạt động từ khâu sản xuất, vận chuyển đến khâu thương mại hóa các sản phẩm hóa chất.
Đối với yêu cầu về cơ sở vật chất - kỹ thuật, doanh nghiệp được yêu cầu đáp ứng thêm nghĩa vụ về phương tiện bảo hộ cá nhân, trang thiết bị ứng phó sự cố hóa chất đã được ban hành tại cơ sở hóa chất. Ngoài ra, bao bì, nhãn hóa chất phải được ghi thông tin rõ ràng như độ bền chịu được tác động của các yếu tố thời tiết, vận chuyển,...
Bên cạnh đó, tổ chức, cá nhân sản xuất hóa chất cũng phải được đảm bảo bởi người chịu trách nhiệm chuyên môn do doanh nghiệp phân công. Theo Điều 29 Luật Hóa chất 2025, yêu cầu chuyên môn về an toàn hóa chất của từng doanh nghiệp sẽ có sự khác nhau tùy thuộc vào từng chức năng của doanh nghiệp đó. Ví dụ tổ chức, cá nhân hoạt động sản xuất phải phân công người chịu trách nhiệm chuyên môn về an toàn hóa chất có trình độ từ bậc đại học trở lên. Tuy nhiên đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh, quy định pháp luật chỉ yêu cầu người chịu trách nhiệm chuyên môn có trình độ từ trung cấp trở lên. Sự khác nhau về tiêu chuẩn trình độ chuyên môn được cân nhắc và đưa ra dựa trên mức độ phức tạp của từng loại hình doanh nghiệp hóa chất.
Cuối cùng, điều kiện về khoảng cách an toàn được đề cập chi tiết nhằm hướng dẫn Điều 35 Luật Hóa chất 2025. Khoảng cách an toàn được quy định nhằm xác định trách nhiệm thực hiện thiết lập khoảng cách của doanh nghiệp đối với các khu dân cư, công trình công cộng, và các công trình khác lân cận nhằm tránh các tác động tiêu cực từ hoạt động hóa chất gây ra. Điểm tích cực trong quy định mới là việc mở rộng đối tượng quản lý khi đòi hỏi có sự tham gia của các cơ quan quản lý địa phương như Ủy ban nhân dân cấp tỉnh để phù hợp với tính chất đa ngành.
Có thể thấy, Dự thảo Nghị định hướng dẫn Luật Hóa chất 2025 không chỉ đóng vai trò cụ thể hóa các quy định mới của Luật, mà còn thể hiện bước chuyển mình mạnh mẽ trong tư duy quản lý đối với ngành công nghiệp hóa chất. Những điểm tích cực về hóa học xanh, ưu đãi đầu tư có chọn lọc, và chú trọng bảo đảm an toàn, an ninh cho thấy định hướng rõ trong việc xây dựng nền công nghiệp hóa chất hiện đại, an toàn và phát triển bền vững.
Luật sư NGUYỄN NHẬT DƯƠNG
NGUYỄN VIỆT HÙNG
Công ty Luật TNHH HM&P
