Theo Luật sư Hà Thị Khuyên, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, hành vi buôn lậu, theo pháp luật hiện hành, được hiểu là việc vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới Việt Nam hoặc giữa các khu vực có chế độ hải quan riêng biệt nhằm trốn tránh sự kiểm soát của cơ quan nhà nước và thu lợi bất chính.
Xăng dầu không chỉ là hàng hóa thông thường mà còn là mặt hàng chiến lược, thiết yếu, thuộc diện kinh doanh có điều kiện, chịu sự điều chỉnh đặc biệt của nhiều văn bản pháp luật: Luật Thương mại 2005; Luật Giá 2012; Nghị định 83/2014/NĐ-CP và sau đó là Nghị định 95/2021/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu; Nghị định 98/2020/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 17/2022/NĐ-CP) về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại, bảo vệ người tiêu dùng... Theo đó, những cá nhân, tổ chức tham gia vận chuyển, mua bán, nhập lậu xăng dầu không phép có thể bị xử phạt hành chính ở mức rất cao: lên đến 100 triệu đồng đối với cá nhân và 200 triệu đồng đối với tổ chức, thậm chí bị tịch thu phương tiện, giấy phép kinh doanh.
Ảnh minh họa.
Theo quy định tại Điều 188 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), hành vi buôn lậu bị xử lý hình sự như sau: Người nào không có giấy phép hoặc không làm thủ tục hải quan theo quy định của pháp luật mà vận chuyển qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại hàng hóa, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý có giá trị từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng, hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị kết án chưa được xóa án tích về tội này... thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
Trường hợp phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm: Vật phạm pháp trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên; Thu lợi bất chính 500.000.000 đồng trở lên. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm, hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản. Tại khoản 3 và 4 Điều 188 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) cũng quy định, mức thu lợi bất chính là căn cứ để định khung hình phạt: Thu lợi từ 100 triệu đến dưới 500 triệu đồng: phạt tù từ 10 đến 15 năm; Thu lợi từ 500 triệu đồng trở lên: phạt tù từ 15 đến 20 năm.
Việc "thu lợi bất chính" trong luật không chỉ bao gồm tiền mặt thu được mà còn bao gồm các khoản giá trị hàng hóa quy ra tiền, khoản trốn thuế, khoản chênh lệch giá do không khai báo hoặc gian lận. Trong trường hợp buôn lậu xăng dầu, do giá chênh lệch giữa trong nước và nước ngoài, các đối tượng có thể kiếm lời hàng trăm tỉ đồng.
Luật sư cũng cho hay, theo thông tin mới nhất từ Bộ Tư pháp và Ban soạn thảo dự thảo Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự (dự kiến 2025), hành vi buôn lậu xăng dầu là một trong các nhóm tội được đề xuất điều chỉnh theo hướng tăng nặng hình phạt, cụ thể:
- Bổ sung tình tiết tăng nặng đối với hành vi buôn lậu mặt hàng thiết yếu, có ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia (như xăng dầu, điện, khí đốt);
- Tăng mức phạt tù tối đa đối với hành vi thu lợi đặc biệt lớn (trên 10 tỉ đồng) từ 20 năm hiện tại lên tù chung thân;
- Truy cứu trách nhiệm pháp nhân thương mại tham gia buôn lậu có tổ chức (hiện nay Bộ luật Hình sự 2015 chưa quy định cụ thể đối với tội buôn lậu áp dụng với pháp nhân).
Nếu được thông qua, điều này cho thấy xu hướng tăng cường đấu tranh với tội phạm buôn lậu xăng dầu, đồng thời định lượng rõ hơn yếu tố “gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế” trong định khung hình phạt.
Gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, ảnh hưởng đến giá xăng dầu trong nước sẽ bị xử lý thế nào?
Việc buôn lậu xăng dầu không chỉ là hành vi vi phạm hình sự mà còn gây tác động dây chuyền nghiêm trọng như: Làm méo mó thị trường, tạo sự bất bình đẳng giữa doanh nghiệp chân chính và doanh nghiệp lậu; Gây thất thu ngân sách do trốn thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt; Làm giá xăng dầu trong nước biến động bất thường, ảnh hưởng đến người dân, doanh nghiệp. Ngoài ra, trong một số trường hợp, còn gây mất an ninh trật tự (vận chuyển ban đêm, qua biển, bằng tàu không đăng ký...). Tuy nhiên, pháp luật hiện hành chưa có quy định tội danh riêng cho hành vi “làm ảnh hưởng đến giá xăng dầu trong nước”. Do đó, cần kiến nghị bổ sung hoặc sửa đổi Điều 188, Điều 232 Bộ luật Hình sự để xác định rõ hậu quả “gây biến động thị trường, ảnh hưởng an ninh năng lượng” như một tình tiết tăng nặng định khung.
Từ thực tiễn xét xử và điều tra các vụ án buôn lậu xăng dầu thời gian qua, Luật sư cho rằng, khung hình phạt hiện tại là tương đối nghiêm khắc, đặc biệt ở khoản 4 Điều 188, đủ sức răn đe nếu được áp dụng nghiêm minh. Tuy nhiên, cần sửa đổi, bổ sung để phù hợp với thực tiễn, ví dụ: Bổ sung quy định về pháp nhân thương mại phạm tội buôn lậu xăng dầu; Làm rõ “thiệt hại kinh tế đặc biệt lớn” trong các tình huống ảnh hưởng đến thị trường; Cho phép tịch thu toàn bộ tài sản liên quan nếu chứng minh là từ nguồn thu bất chính. Tăng cường phối hợp liên ngành hải quan – công an – biên phòng – quản lý thị trường – tài chính để sớm phát hiện, truy vết các đường dây xăng dầu lậu.
"Buôn lậu xăng dầu là hành vi nguy hiểm, có tổ chức, gây hậu quả lớn về kinh tế và xã hội. Pháp luật hiện hành đã có chế tài tương đối đầy đủ, nhưng để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, cần tiếp tục hoàn thiện theo hướng chặt chẽ, nghiêm khắc hơn, đồng thời tăng cường xử lý các tổ chức, cá nhân tiếp tay hoặc làm ngơ cho hành vi này", Luật sư cho hay.
