Trong bối cảnh hiện nay, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân (Nhà nước pháp quyền) là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo một nền quản trị minh bạch, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế và bảo vệ quyền con người. Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự đổi mới liên tục để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Trong đó, việc xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số đóng vai trò quan trọng trong quá trình hiện đại hóa nền hành chính công và thực hiện nguyên tắc công khai, minh bạch, hiệu quả của Nhà nước pháp quyền. Trong thực tiễn tại Việt Nam, quá trình này đã đem lại nhiều hiệu quả tích cực, cụ thể như sau:
Thứ nhất, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền giúp tăng cường công khai, minh bạch trong quản lý nhà nước. Hiệu quả này thể hiện qua việc giảm bớt tình trạng thủ tục hành chính rườm rà. Mặt khác, thông qua hệ thống Cổng dịch vụ công quốc gia giúp người dân, doanh nghiệp dễ dàng tra cứu thông tin, hạn chế tiêu cực, đồng thời, tăng khả năng giám sát, phản biện chính sách của người dân đối với chính quyền.
Thứ hai, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Khi xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số sẽ giúp tự động hóa quy trình xử lý hồ sơ, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính. Qua đó, giảm tải áp lực cho cán bộ công chức, viên chức, người lao động. Ngoài ra, việc áp dụng chính quyền điện tử, chuyển đổi số sẽ giúp hạn chế những sai sót do yếu tố con người gây ra, từ đó sẽ giúp nâng cao độ chính xác trong quản lý.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Thứ ba, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền giúp nâng cao chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp. Khi xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số thì sẽ phát triển ứng dụng dịch vụ công trực tuyến. Thông qua hình thức này giúp người dân, doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí khi thực hiện thủ tục hành chính. Việc ứng dụng công nghệ số trong cấp giấy tờ, đăng ký kinh doanh, thuế, bảo hiểm… giúp giảm bớt phiền hà cho người dân và doanh nghiệp. Mặt khác, sẽ hỗ trợ tốt hơn cho vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện tiếp cận dịch vụ công còn khó khăn.
Thứ tư, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền giúp kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực hiệu quả hơn. Điều này được thể hiện qua việc chính quyền điện tử giúp giảm tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong các cơ quan nhà nước với người dân, doanh nghiệp, do đó sẽ hạn chế tiêu cực, tình trạng tham nhũng vặt. Đồng thời, hệ thống giám sát, kiểm tra hoạt động công vụ của chính quyền điện tử giúp phát hiện và xử lý sai phạm nhanh chóng. Việc công khai tài chính, đấu thầu qua mạng khi áp dụng chính quyền điện tử, chuyển đổi số giúp tăng cường tính minh bạch trong sử dụng ngân sách nhà nước.
Thứ năm, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền góp phần hiện đại hóa nền tư pháp. Nền tư pháp Việt Nam có vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị và pháp luật của đất nước giúp bảo vệ công lý, quyền con người và quyền công dân; đảm bảo mọi cá nhân, tổ chức được bảo vệ theo pháp luật; ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật; giải quyết tranh chấp và xét xử các vụ án… Việc xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số sẽ số hóa hệ thống hồ sơ, dữ liệu pháp lý giúp xử lý các vụ án nhanh chóng, minh bạch hơn; hỗ trợ tra cứu thông tin pháp lý dễ dàng, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của công dân. Đồng thời, Tòa án điện tử, xét xử trực tuyến giúp giảm tải công việc cho hệ thống tư pháp.
Thứ sáu, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền góp phần thúc đẩy hội nhập quốc tế và phát triển bền vững. Chính quyền điện tử và chuyển đổi số không chỉ giúp Việt Nam hiện đại hóa nền hành chính công, mà còn góp phần thúc đẩy hội nhập quốc tế và phát triển bền vững. Trong đó, giúp Việt Nam tiếp cận và áp dụng chuẩn mực quốc tế về quản trị công; tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, thúc đẩy đầu tư nước ngoài; đảm bảo phát triển kinh tế gắn với quản lý hiệu quả, bảo vệ quyền con người. Đây là xu hướng tất yếu, đòi hỏi sự quyết tâm của Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội.
Mặc dù đã đạt nhiều kết quả tích cực bước đầu đồng thời tạo ra nhiều triển vọng phát triển lâu dài và bền vững về sau nhưng bên cạnh đó, việc chuyển đổi số trong xây dựng Nhà nước pháp quyền vẫn còn gặp phải một số khó khăn, thách thức:
Một là, hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ. Hạ tầng công nghệ đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi số, xây dựng chính quyền điện tử và phát triển kinh tế số. Tuy nhiên, ở Việt Nam, hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ vẫn là một rào cản lớn. Trong đó, mạng lưới viễn thông và internet chưa phủ rộng hoàn toàn; các đô thị lớn có hạ tầng mạng phát triển, nhưng vùng sâu, vùng xa vẫn chưa được tiếp cận đầy đủ; chất lượng đường truyền ở một số khu vực còn chậm, thiếu ổn định; cơ sở dữ liệu chưa được liên thông; hệ thống dữ liệu của các bộ, ngành, địa phương còn rời rạc, gây khó khăn trong việc chia sẻ và khai thác thông tin; các nền tảng số của cơ quan nhà nước chưa có sự kết nối chặt chẽ, dẫn đến trùng lặp và thiếu hiệu quả…
Hai là, chất lượng nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu, cần đào tạo cán bộ về công nghệ thông tin. Nhân lực là yếu tố cốt lõi trong quá trình xây dựng chính quyền điện tử và chuyển đổi số ở Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chất lượng nhân lực vẫn chưa đáp ứng yêu cầu, gây khó khăn cho việc triển khai các dịch vụ công trực tuyến, số hóa dữ liệu và ứng dụng công nghệ vào quản lý nhà nước.
Ba là, bảo mật dữ liệu, an toàn thông tin còn nhiều nguy cơ tiềm ẩn. Chính quyền điện tử và chuyển đổi số mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra nguy cơ lớn về bảo mật dữ liệu và an toàn thông tin. Nếu không có biện pháp bảo vệ hiệu quả, hệ thống có thể bị tấn công, gây rò rỉ thông tin cá nhân, dữ liệu quốc gia và làm gián đoạn hoạt động của Chính phủ. Trong đó bao gồm: nguy cơ tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu; nguy cơ rò rỉ dữ liệu cá nhân và thông tin mật; hệ thống bảo mật chưa đồng bộ, thiếu tiêu chuẩn cao; nhận thức về an toàn thông tin chưa cao…
Bốn là, mức độ tương tác giữa người dân với chính quyền điện tử chưa cao, do một bộ phận người dân chưa quen với công nghệ. Nhiều người dân, đặc biệt là người lớn tuổi hoặc ở khu vực nông thôn, chưa quen với việc sử dụng các dịch vụ trực tuyến; thiếu kiến thức về quyền lợi và cách thức sử dụng chính quyền điện tử; giao diện và quy trình sử dụng của các nền tảng chính quyền điện tử có thể phức tạp, khó tiếp cận…
Chính quyền điện tử, chuyển đổi số là một trong những giải pháp quan trọng giúp hiện đại hóa bộ máy nhà nước, nâng cao hiệu quả quản lý, phục vụ tốt hơn cho người dân và doanh nghiệp. Để tiếp tục phát huy hiệu quả, cần đầu tư hạ tầng công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, hoàn thiện khung pháp lý và đảm bảo an ninh mạng, qua đó góp phần thúc đẩy mạnh mẽ quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.
Thạc sĩ. NCS NGUYỄN THỊ VÂN ANH
Đại học Luật Huế
