Chuyện bắt đầu năm 2018. Khi ấy, bà Mạnh Vãn Châu - Giám đốc tài chính của Tập đoàn Huawei hàng đầu của Trung Quốc, bị phía Canada bắt giữ khi đi quá cảnh qua nước này. Phía Canada nêu lý do bắt giữ bà Mạnh Vãn Châu là theo đề nghị của Mỹ. Mỹ truy bắt người phụ nữ này vì cho rằng thời phụ trách những công ty con của tập đoàn Huawei, bà Mạnh Vãn Châu đã tiếp tục làm ăn với Iran sau khi Mỹ áp dụng những biện pháp được định nghĩa là trừng phạt thứ cấp đối với Iran, tức là trừng phạt cả những công ty và đối tác nước ngoài làm ăn với Iran.
Mỹ coi hợp tác của bên ngoài với Iran cũng là vi phạm Luật pháp quốc gia của Mỹ. Chỉ riêng cách tiếp cận này thôi cũng đã cho thấy Luật quốc gia được sử dụng trong cuộc chơi quan hệ quốc tế. Phía Canada bắt giữ bà Mạnh Vãn Châu theo viện dẫn về Luật quốc gia của Canada, không thể tiến hành dẫn độ người phụ nữ này sang Mỹ ngay theo yêu cầu của Mỹ mà trước hết để cho tòa án ở Canada quyết định xem việc dẫn độ bà Mạnh Vãn Châu sang Mỹ có phù hợp với luật pháp hiện hành của Canada hay không.
Mỹ và Canada là đồng minh chiến lược truyền thống của nhau và cùng tần số ý thức hệ với nhau nên việc hợp tác tư pháp chặt chẽ chẳng khác gì được mặc định sẵn. Việc chính phủ không quyết mà để cho tòa án quyết trong thực chất chỉ để giúp chính phủ tránh khó xử về đối ngoại, cụ thể trong trường hợp này là tránh bị khó xử với Trung Quốc. Cả ở đây cũng thấy luật pháp và tư pháp quốc gia phục vụ cho phía hành pháp xử lý quan hệ quốc tế.
Chỉ có điều phía Canada biết cách sử dụng luật pháp quốc gia trong cuộc chơi quan hệ quốc tế thì phía Trung Quốc cũng vậy. Ngay sau khi bà Mạnh Vãn Châu bị phía Canada bắt giữ, phía Trung Quốc bắt 02 công dân đang làm việc ở Trung Quốc với cáo buộc họ hoạt động gián điệp. Trung Quốc viện dẫn luật quốc gia để bắt giữ 02 người này. Trên danh nghĩa chính thức, phía Trung Quốc ứng xử như phía Canada.
Phía Canada không đề cập gì đến yêu cầu của phía Mỹ về giúp bắt giữ và dẫn độ bà Mạnh Vãn Châu thì phía Trung Quốc cũng không hề nói việc bắt giữ 02 công dân của Canada ở Trung Quốc có liên quan đến việc phía Canada bắt giữ bà Mạnh Vãn Châu và càng không nói Trung Quốc phản ứng trả đũa Canada như thế.
Trong thực chất, cái lệ ở đây là “ăn miếng trả miếng” và “người sao ta vậy” trong ngoại giao giữa các quốc gia với nhau. Cũng vì có tương tác giữa luật quốc gia và lệ chơi quốc tế này mà thiên hạ ngay từ năm 2018 đã biết rằng số phận của 02 công dân Canada kia ở Trung Quốc phụ thuộc vào quyết định của phía Canada - của Toà án Canada thay cho chính phủ Canada - có dẫn độ hay không dẫn độ bà Mạnh Vãn Chu sang Mỹ và rồi có trả lại tự do cho người phụ nữ này hay không.
Những diễn biến tiếp theo trong chuyện này cũng minh chứng cho việc luật quốc gia được sử dụng phục vụ lệ chơi quốc tế như thế nào. Phía Canada tạm giam và rồi giam lỏng tại nhà bà Mạnh Vãn Châu thì hai công dân kia của Canada cứ tiếp tục nghỉ trong nhà giam ở Trung Quốc. Mỗi khi toà án đưa bà Mạnh Vãn Châu ra xét xử thì phía Trung Quốc cũng đưa hai người kia ra xét xử.
Hiện tại đang là tình huống đúng như thế. Sau khi toà án ở Canada đưa ra phán quyết cuối cùng thì toà án ở Trung Quốc cũng sẽ đưa ra lời tuyên án cuối cùng. Lệ chơi quốc tế này cương toả Luật quốc gia trong chuyện cụ thể này.
HẠ NHAM/PLVN
