Luật sư và tổ chức luật sư
Ở Liên bang Nga, luật sư với ý nghĩa là những người thường xuyên cung cấp dịch vụ pháp lý cho công chúng, bao gồm luật sư bào chữa và luật sư tư vấn.
Luật sư bào chữa là người có “quy chế luật sư bào chữa" theo trình tự thủ tục quy định và có quyền tham gia vào hoạt động bào chữa. Theo Luật về hoạt động luật sư bào chữa năm 2002, luật sư bào chữa có thể hành nghề dưới các hình thức được gọi là "các tổ chức hành nghề luật sư" gồm: Văn phòng luật sư cá nhân, văn phòng luật sư trách nhiệm hữu hạn, văn phòng luật sư hợp danh và văn phòng tư vấn luật.
Một luật sư muốn hành nghề với tư cách cá nhân thì thành lập văn phòng luật sư cá nhân có thể làm việc tại nhà. Hai luật sư trở lên có thể thành lập văn phòng luật sư trách nhiệm hữu hạn hoặc thành lập văn phòng luật sư hợp danh. Văn phòng tư vấn luật của luật sư bào chữa được Đoàn Luật sư thành lập tại một chủ thể thuộc Liên bang Nga theo đề nghị của cơ quan quyền lực hành pháp của chủ thể đó. Văn phòng tư vấn luật là tổ chức phi thương mại, chịu sự điều chỉnh của Bộ luật Dân sự và Luật Liên bang về các tổ chức phi thương mại. Điều kiện hoạt động của văn phòng do pháp luật của chủ thể nơi văn phòng đó được thành lập quy định.
Ảnh minh hoạ.
Luật Liên bang cho phép luật sư bào chữa: (1) Tư vấn và cung cấp bản ghi nhớ về các vấn đề pháp lý bằng lời nói và văn bản; (2) soạn thảo đơn, kháng cáo, kiến nghị và các giấy tờ, tài liệu khác có tính chất pháp lý; (3) đại diện cho lợi ích của khách hàng trong hoạt động tố tụng trước Tòa án hiến pháp; (4) tham gia với tư cách người đại diện hoặc người bào chữa của khách hàng trong tố tụng hình sự, dân sự, hành chính hoặc thương mại; (5) tham gia với tư cách người đại diện của khách hàng tại trọng tài thương mại quốc tế và các cơ quan giải quyết tranh chấp khác; (6) đại diện cho quyền lợi của khách hàng tại các cơ quan quyền lực nhà nước, cơ quan của các hiệp hội xã hội, các hiệp hội xã hội và các tổ chức khác tòa án, cơ quan quyền lực nhà nước và cơ quan thi hành pháp luật của nước ngoài và các cơ quan phi chính phủ nước ngoài; (7) đại diện khách hàng trong quá trình thi hành án và trong các quan hệ về thuế; (8) cung cấp sự trợ giúp pháp lý khác không bị Luật Liên bang cấm.
Luật sư bào chữa không bị hạn chế hoạt động chính trị, được tự do gia nhập bất kỳ đảng phái chính trị nào.
Về tổ chức, Đoàn Luật sư Liên bang Nga là tổ chức phi chính phủ toàn Nga, hoạt động phi thương mại với thành viên bắt buộc là các Đoàn Luật sư được thành lập ở 83 chủ thể thuộc Liên bang Nga *. Đoàn Luật sư Liên bang đại diện và bảo vệ lợi ích của luật sư bào chữa trước các cơ quan quyền lực nhà nước và các cơ quan tự quản địa phương và giúp cung cấp sự hỗ trợ pháp lý cho khách hàng. Đoàn Luật sư Liên bang có quyền đại diện cho lợi ích của luật sư và các Đoàn Luật sư trong quan hệ với cơ quan quyền lực nhà nước liên bang khi vấn đề đang được giải quyết ảnh hưởng đến lợi ích của cộng đồng luật sư, bao gồm cả vấn đề cấp kinh phí từ ngân sách liên bang để trả phí luật sư trong những trường hợp luật sư tham gia bào chữa các vụ án hình sự theo yêu cầu của các cơ quan điều tra ban đầu, điều tra dự thẩm hoặc tòa án.
Đoàn Luật sư Liên bang là pháp nhân được Đại hội Luật sư bào chữa toàn Nga lập ra. Đoàn Luật sư Liên bang hoạt động theo Hiến chương do Đại hội Luật sư bào chữa toàn Nga thông qua. Các quyết định của Đoàn Luật sư Liên bang có hiệu lực bắt buộc thi hành đối với tất cả các Đoàn Luật sư của các chủ thể thuộc Liên bang và đối với từng luật sư. Theo thông lệ, Đại hội Luật sư bào chữa toàn Nga họp hai năm một lần và có vai trò là cơ quan tối cao của toàn bộ giới luật sư bào chữa. Đại hội thông qua Hiến chương, Bộ quy tắc đạo đức luật sư, thành lập Hội đồng Đoàn Luật sư Liên bang, quyết định mức đóng góp của các Đoàn Luật sư để phục vụ nhu cầu chung của Đoàn Luật sư Liên bang, bầu Ủy ban kiểm toán nội bộ, phê chuẩn Điều lệ Đại hội, biên chế và thực hiện các chức năng khác theo quy định của Hiến chương. Giữa các kỳ đại hội, công việc của Đoàn Luật sư Liên bang do Hội đồng Đoàn Luật sư Liên bang thực hiện. Hội đồng bầu Chủ nhiệm Đoàn Luật sư Liên bang với nhiệm kỳ 4 năm và bầu 3 Phó chủ nhiệm theo đề nghị của Chủ nhiệm với nhiệm kỳ 2 năm.
Các Đoàn Luật sư được thành lập ở từng chủ thể trong 83 chủ thể thuộc Liên bang Nga. Luật sư bắt buộc phải là thành viên của một Đoàn Luật sư. Đoàn Luật sư do hội nghị luật sư thành lập. Mỗi Đoàn Luật sư là một pháp nhân, chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ của mình bằng chính tài sản của nó. Mỗi Đoàn Luật sư đều phải đăng ký hoạt động theo thủ tục quy định đối với đăng ký pháp nhân. Mỗi chủ thể thuộc Liên bang Nga chỉ có một Đoàn Luật sư, các đoàn này không được thành lập các chi nhánh, cơ quan đại diện hoặc phòng, ban trên lãnh thổ của chủ thể khác cũng như không được thành lập các tổ chức liên khu vực hoặc liên lãnh thổ.
Luật sư tư vấn là người làm công ăn lương tại tổ chức, đơn vị mà họ làm việc. Họ chiếm số đông và là bộ phận cấu thành lớn nhất của giới hành nghề luật ở Nga. Luật sư tư vấn không chịu sự điều chỉnh của nhà nước như đối với luật sư bào chữa. Từng bộ và doanh nghiệp nhà nước ban hành văn bản của mình để điều chỉnh chức năng, hoạt động, nhiệm vụ và quyền hạn của cán bộ tư vấn pháp luật nội bộ hoặc các phòng pháp chế. Trong khu vực tư, luật sư tư vấn hoạt động với tư cách cố vấn pháp lý cho pháp nhân. Mặc dù chiếm số đông trong giới hành nghề luật ở Nga nhưng luật sư tư vấn không có tổ chức riêng của mình.
Vai trò của luật sư bào chữa trong các vụ án hình sự và các vụ án dân sự
Về hình sự: Điều 15 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2001 quy định: “(1) Hoạt động tố tụng hình sự được tiến hành dựa trên cơ sở tranh tụng giữa các bên. (2) Các chức năng buộc tội, gỡ tội và giải quyết vụ án hình sự (phán quyết) là độc lập với nhau và không thể giao cho cùng một cơ quan hoặc một người có thẩm quyền thực hiện. (3) Tòa án không phải là cơ quan truy tố hình sự, không thuộc bên buộc tội hoặc bên gỡ tội. Tòa án tạo điều kiện cần thiết để các bên thực hiện các nghĩa vụ tố tụng của mình và thực hiện các quyền được giao cho họ. (4) Bên buộc tội và bên gỡ tội bình đẳng trước Tòa án”. Theo quy định này, luật sư bào chữa được coi ngang hàng với kiểm sát viên trong tố tụng tại tòa án.
Theo quy định tại điều 49 BLTTHS, luật sư bào chữa được tham gia vào vụ án kể từ thời điểm ban hành quyết định khởi tố bị can, trừ một số ít trường hợp được quy định cụ thể trong luật.
Nếu người bị tình nghi phạm tội bị tạm giam hoặc bị giám quản trước khi cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can thì luật sư có thể tham gia từ thời điểm có quyết định tạm giam hoặc giám quản. Ngoại lệ được áp dụng đối với người chưa thành niên, người bị mù, điếc hoặc câm hoặc người không biết ngôn ngữ thì bắt buộc phải có sự tham gia của luật sư ngay từ thời điểm tạm giam hoặc giám quản. Khi đã có bản cáo trạng, luật sư có quyền yêu cầu điều tra bổ sung. Yêu cầu này phải được chấp nhận nếu từ chối thì phải nêu rõ lý do.
Sự có mặt của kiểm sát viên và luật sư bào chữa là bắt buộc không chỉ trong giai đoan xét xử, mà luật sư bào chữa còn phải có mặt khi hoạt động điều tra dự thẩm kết thúc và hồ sơ vụ án được gửi cho bị can** và trong thời gian xét xử sơ bộ***. Nếu có nhiều bị can/bị cáo thì từng người phải có luật sư bào chữa riêng của mình bất kể bị can/bị cáo đó bị buộc tội theo điều luật nào của Bộ luật Hình sự (BLHS). Nếu bị can/bị cáo từ chối quyền có luật sư thì kể từ thời điểm đó không có giá trị bắt buộc đối với dự thẩm viên, kiểm sát viên hoặc tòa án và việc không có luật sư bào chữa bị coi là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng hình sự.
Luật sư bào chữa cũng tự mình thu thập chứng cứ hoặc tài liệu khác để chuyển cho dự thẩm viên hoặc tòa án, hoặc có thể thuê một thám tử tư để làm việc đó. Luật sư bào chữa có quyền đại diện cho quyền lợi của khách hàng tại tất cả các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội, như tòa án, viện kiểm sát, Bộ Nội vụ, Cục An ninh liên bang và các cơ quan khác, họ được phép tiếp cận thông tin bí mật của nhà nước. Tòa án Hiến pháp Liên bang Nga đã tuyên bố Điều 21 Luật Bí mật nhà nước không áp dụng đối với luật sư bào chữa tham gia tố tụng với tư cách người bào chữa trong quá trình xét xử vụ án hình sự.
Theo Hiến pháp Liên bang Nga, quyền có luật sư bào chữa trong tố tụng hình sự được bảo đảm. Nếu người bị điều tra không thể thuê luật sư bào chữa vì lý do tài chính thì dự thẩm viên,điều tra viên ban đầu hoặc tòa án sẽ yêu cầu chỉ định luật sư bào chữa cho họ. Yêu cầu này có hiệu lực bắt buộc thi hành đối với tổ chức hành nghề luật sư liên quan.
Về dân sự: Luật sư bào chữa thực hiện một lượng đáng kể công việc đại diện trong các vụ án dân sự nhưng không phải là đa số. Ở Nga, nhiều đương sự thích tự mình bảo vệ hoặc nhờ bạn bè, hàng xóm hoặc người khác làm đại diện bảo vệ quyền lợi cho mình.
Đào tạo nghề và kỷ luật luật sư
Người có bằng đại học luật hoặc có bằng về một chuyên ngành luật và có hai năm kinh nghiệm làm việc về một lĩnh vực chuyên ngành luật hoặc trải qua thời gian tập sự, không có tiền án, tiền sự có thể trở thành luật sư bào chữa. Ứng viên phải qua kỳ kiểm tra sát hạch chuyên môn để được Ủy ban Tiêu chuẩn chuyên môn bên cạnh Đoàn Luật sư của chủ thể có liên quan ra quyết định công nhận luật sư bào chữa.
Đối với luật sư tư vấn, do không có quy định chung nào điều chỉnh hoạt động của luật sư tư vấn nên việc tuyển dụng luật sư làm việc với tư cách này do chính tổ chức thuê luật sư tư vấn quy định.
Về kỷ kỷ luật: Luật sư bào chữa phải tuân thủ Bộ quy tắc đạo đức hành nghề luật sư bào chữa và thực hiện các quyết định của các cơ quan của Đoàn Luật sư và Đoàn Luật sư Liên bang. Luật sư sẽ bị tước tư cách luật sư nếu phạm tội do cố ý, có thể bị khai trừ khỏi Đoàn Luật sư nếu không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các nghĩa vụ chuyên môn trước khách hàng hoặc có hành vi vi phạm Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp và một số trường hợp đặc biệt do pháp luật về luật sư quy định.
Luật sư tư vấn không chịu sự ràng buộc của bất kỳ quy tắc đạo đức nghề nghiệp hoặc chế độ kỷ luật nào.
Chú thích
(*) Theo Hiến pháp năm 1993,Liên bang Nga bao gồm 89 chủ thể. Sau đó, một số chủ thể đã được hợp nhất nên hiện tại còn 83 chủ thể, bao gồm : 21 nước cộng hòa, 46 tỉnh, 09 vùng lãnh thổ, 01 tỉnh tự trị, 04 khu tự trị, 02 thành phố trực thuộc TW : Mat-xcơ-va và Xanh-pê-téc-bua.
(**) Theo quy định tại Điều 109 BLTTHS, sau khi kết thúc điều tra, phải giao tài liệu của vụ án cho bị can và người bào chữa của họ trong thời hạn 30 ngày trước khi hết hạn tạm giam để họ nghiên cứu hồ sơ, nếu thời hạn này không đủ thì được gia hạn thêm.
(***) Theo Mục 34 Chương IX BLTTHS, phiên tòa sơ bộ được tiến hành trước khi đưa vụ án ra xét xử. Đây là một phiên tòa kín do một Thẩm phán tiến hành với sự có mặt của các bên trong vụ án. Tại phiên tòa, luật sư bào chữa và kiểm sát viên sẽ cùng thông báo danh mục chứng cứ mà mình sẽ đưa ra phiên xét xử. Khi xem xét, các bên có quyền đưa ra yêu cầu loại trừ bất kỳ chứng cứ nào trong danh mục những chứng cứ mà bên kia đưa ra nhưng phải nêu rõ căn cứ. Phiên tòa cũng xem xét yêu cầu của luật sư bào chữa về việc triệu tập bổ sung người làm chứng, bổ sung chứng cứ hoặc đồ vật…Kết thúc phiên tòa sơ bộ, thẩm phán ra một trong những quyết định sau : (i) chuyển vụ án theo thẩm quyền;(ii) trả hồ sơ cho kiểm sát viên; (iii) tạm đình chỉ giải quyết vụ án (iv) đình chỉ vụ án;(v)đưa vụ án ra xét xử. Nếu thẩm phán chấp nhận yêu cầu loại trừ chứng cứ và quyết định đưa vụ án ra xét xử thì quyết định phải nêu rõ chứng cứ nào bị loại trừ và tài liệu nào trong hồ sơ dùng làm căn cứ để loại trừ chứng cứ đó.
NGÔ CƯỜNG
