Từ góc nhìn thể chế, việc cho phép luật sư - những người có năng lực pháp lý thực tiễn, kỹ năng tranh tụng, và kinh nghiệm điều hành - tham gia trực tiếp vào hoạt động công vụ, đặc biệt ở cấp lãnh đạo, có thể bổ sung một nguồn lực đáng giá cho bộ máy nhà nước. Khi được lựa chọn kỹ lưỡng, những luật sư như vậy sẽ mang theo tư duy độc lập, phản biện mạnh mẽ, sự mẫn cảm với rủi ro pháp lý, cũng như khả năng tiếp cận và xử lý vấn đề bằng công cụ pháp quyền.
Ảnh minh hoạ. Nguồn: Internet.
Tuy nhiên, điều đáng nói là cơ hội này không nên nhìn nhận một cách hời hợt như một “sự mở cửa toàn diện”. Càng không thể đơn giản hóa thành câu chuyện “luật sư sẽ làm quan”. Giữa tinh thần cải cách và những giới hạn khách quan, cần nhận diện rõ ba yếu tố then chốt để chủ trương này phát huy đúng hướng.
“Luật sư giỏi” là ai – và ai sẽ đánh giá họ giỏi?
Đây là vấn đề mang tính nguyên tắc. Việc bổ nhiệm công chức không qua thi tuyển đòi hỏi những tiêu chí minh bạch, công khai và có cơ chế giám sát xã hội phù hợp. Danh tiếng nghề nghiệp, uy tín học thuật, thành tích bào chữa, đóng góp xây dựng chính sách… đều có thể là cơ sở tham khảo, nhưng không thể thay thế một hệ tiêu chuẩn rõ ràng. Nếu không có quy trình đánh giá khách quan, chính sách dễ rơi vào chủ quan hoặc bị hiểu nhầm là “tạo lối đi tắt cho một số cá nhân”.
Phân biệt rạch ròi giữa vai trò “người hành nghề độc lập” và “công chức trong bộ máy quyền lực”
Luật sư - với bản chất là người đại diện quyền lợi, người đứng ngoài Nhà nước - thường phát triển mạnh mẽ nhờ sự độc lập, tính phản biện và khả năng đối thoại không ràng buộc trong hệ thống hành chính. Khi bước vào vị trí công chức, nhất là lãnh đạo quản lý, luật sư không thể tiếp tục đóng vai phản biện bên ngoài mà phải hành xử như một thành phần của bộ máy. Sự thay đổi này đòi hỏi điều chỉnh về cả tâm thế và phương pháp hành động – điều không dễ dàng với mọi cá nhân, kể cả người giỏi.
Luật sư bước vào công quyền là việc “thêm người tài”, nhưng là thách thức về thể chế tiếp nhận
Làm sao để người từng đứng ở vị trí ngoài Nhà nước có thể hòa nhập vào môi trường công vụ vốn nhiều tầng nấc, quy tắc hành chính và tính tuân thủ cao? Làm sao để họ phát huy sở trường, thay vì bị cuốn theo bộ máy? Những câu hỏi này cần được đặt ra nghiêm túc, bởi nếu không có môi trường phù hợp, chính những luật sư “giỏi” được kỳ vọng cũng có thể bị bào mòn năng lực và tinh thần cải cách.
Tóm lại, đề xuất tiếp nhận luật sư vào công chức lãnh đạo là một cánh cửa mở về thể chế - thể hiện tư duy cải cách táo bạo và hiện đại. Nhưng đi qua cánh cửa ấy như thế nào, để không tạo ra những lệch pha giữa chính sách và thực tiễn, lại là một bài toán đòi hỏi sự tỉnh táo.
Chúng ta nên nhìn nhận rằng: Không phải mọi luật sư đều phù hợp với vai trò công chức, cũng như không phải công chức nào cũng cần chất “luật sư”. Nhưng nếu lựa chọn đúng người - đúng vị trí - đúng cơ chế, thì luật sư hoàn toàn có thể trở thành những “tế bào đặc biệt” trong bộ máy quản lý, góp phần kiến tạo một nền hành chính biết lắng nghe, hiểu luật và hành động vì công lý.
Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, là cây viết thường xuyên của chuyên mục Góc nhìn trên Tạp chí Luật sư Việt Nam. Với nhiều năm kinh nghiệm hành nghề và nghiên cứu pháp lý - chính sách, ông mang đến những phân tích sâu sắc, độc lập và có tính xây dựng cao, góp phần thúc đẩy cải cách thể chế, hoàn thiện pháp luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.
