Mô hình cơ quan chuyên trách chống tham nhũng ở Việt Nam - Một số kiến nghị, đề xuất

Sự cần thiết thành lập cơ quan, đơn vị chuyên trách chống tham nhũng ở Việt Nam

Nhận thức sâu sắc về tác hại của tham nhũng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã thông qua nhiều Nghị quyết, trong đó xác định những chủ trương, chính sách, giải pháp đấu tranh phòng, chống tệ nạn này. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2007 và 2012) và được ban hành mới năm 2018 tạo cơ sở pháp lý nền tảng cho công tác phòng, chống tham nhũng. Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng, trong đó xác định các mục tiêu căn bản, lâu dài, đề ra những giải pháp toàn diện, đồng bộ với một kế hoạch thực hiện cụ thể, đồng thời xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị trong cuộc chiến chống tham nhũng. Trên phương diện quốc tế, Nhà nước Việt Nam đã tích cực tham gia các cơ chế, sáng kiến quốc tế và khu vực, trong đó bao gồm Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng. Những nỗ lực đó đã mang lại những kết quả bước đầu quan trọng trong đấu tranh chống tham nhũng, được quần chúng nhân dân ủng hộ, bạn bè quốc tế đánh giá cao.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII nhận định: “Tham nhũng trên một số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn nghiêm trọng, phức tạp, với biểu hiện ngày càng tinh vi; tình trạng nhũng nhiễu người dân, doanh nghiệp vẫn còn khá phổ biến, gây bức xúc trong xã hội. Công tác phòng, chống lãng phí chưa được chú trọng đúng mức; quy định và chế tài xử lý đối với tổ chức, cá nhân khi để xảy ra lãng phí chưa đầy đủ, đồng bộ. Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ” [3, tr. 213].

Tham nhũng là hiện tượng xã hội, luôn được nhìn nhận như một tệ nạn, hiện diện trong tất cả các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội của mọi quốc gia mà không có sự phân biệt chế độ chính trị - xã hội, trình độ phát triển. Tham nhũng, tiêu cực đã mang tính toàn cầu. Các nước đều cho rằng tham nhũng là một trong những hiểm họa của quốc gia, là kẻ thù của quá trình phát triển và lên án mạnh mẽ tham nhũng, tiêu cực, cũng như đề ra các giải pháp phòng, chống tham nhũng của nước mình. Liên hợp Quốc đã có Công ước về chống tham nhũng quy định cụ thể về các biện pháp phòng ngừa, chính sách và các hành động chống tham nhũng.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã thành công trong việc đẩy lùi tham nhũng bằng những biện pháp và phương thức khác nhau. Có nước thành lập cơ quan chuyên trách về chống tham nhũng, có nước thành lập các tổ chức đặc biệt có chức năng chống tham nhũng, có nước không thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng, nhưng lại có các thiết chế khác hỗ trợ cho công tác chống tham nhũng.

Singapore là quốc gia đầu tiên thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng vào năm 1952, Malaysia năm 1967 và Hồng Kông năm1974. Sau đó, cơ quan chuyên trách chống tham nhũng tiếp tục được thành lập ở một số nước phát triển như Úc và nhiều quốc gia châu Âu khác. Dù vậy, xét tổng thể, cơ quan chuyên trách chống tham nhũng chủ yếu được thành lập ở những nền dân chủ mới, nơi các cơ chế kiểm soát quyền lực chưa được vận hành hiệu quả, đòi hỏi phải có những thiết chế bổ sung để tăng cường khả năng kiềm chế tham nhũng.

Các quốc gia có những nhìn nhận khác nhau về vị trí, vai trò của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Tuy nhiên, đa phần học giả và các nhà hoạt động thực tiễn trên thế giới đều nhất trí rằng, việc thành lập thiết chế này là cần thiết, đặc biệt ở những quốc gia mà tham nhũng đã trở nên phổ biến và có hệ thống, vì các lý do sau đây:

Thứ nhất, nạn tham nhũng tràn lan và có hệ thống thường không chỉ bắt nguồn từ những hạn chế trong hệ thống pháp luật mà còn phản ánh thất bại của các thiết chế công và quản trị nhà nước. Vì vậy, thay vì phải nỗ lực để cùng lúc giải quyết đồng thời quá nhiều bất cập, trì trệ cả về thể chế, pháp luật và con người tồn tại trong một thời gian dài, pháp luật về phòng, chống tham nhũng cần được thực thi và giám sát bởi một cơ quan chuyên trách về phòng, chống tham nhũng với thẩm quyền đủ mạnh, được đảm bảo đầy đủ về nguồn nhân lực, tài chính và cơ sở vật chất.

Thứ hai, khi phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm “tập thể”, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thường chỉ ưu tiên tập trung nguồn lực để thực hiện chức năng, nhiệm vụ chính của mình, phòng, chống tham nhũng chỉ là một nhiệm vụ được thực hiện “kiêm nhiệm”, dẫn đến tình trạng “cha chung không ai khóc”, rất khó quy trách nhiệm. Việc xây dựng một cơ quan chuyên trách chống tham nhũng sẽ là cơ sở để xác định một chủ thể chịu trách nhiệm chính, theo dõi, đánh giá và điều phối những nỗ lực chung về phòng, chống tham nhũng giữa các cơ quan có liên quan.

Thứ ba, mặc dù việc thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng sẽ đặt ra những thách thức nhất định, ví dụ, đòi hỏi nguồn lực lớn, nhưng việc giải quyết những thách thức tồn tại trong một cơ quan duy nhất vẫn ít phức tạp và khả thi hơn việc phải giải quyết những thách thức tồn tại trong cùng lúc nhiều cơ quan cùng chịu trách nhiệm về phòng, chống tham nhũng và cơ chế phối kết hợp giữa những cơ quan này.

2. Một số mô hình cơ quan, đơn vị chuyên trách chống tham nhũng trên thế giới

Công ước của Liên hiệp quốc về chống tham nhũng được thông qua năm 2003, là điều ước quốc tế đầu tiên có hiệu lực ràng buộc toàn cầu về phòng, chống tham nhũng đã khẳng định, việc thiết lập cơ quan chống tham nhũng sẽ góp phần thúc đẩy và tăng cường hiệu quả của các chính sách và hoạt động phòng, chống tham nhũng.

Mặc dù Công ước của Liên hiệp quốc về chống tham nhũng bỏ ngỏ khuyến nghị về việc thành lập một mô hình cơ quan phòng, chống tham nhũng cụ thể, song Điều 6 của Công ước yêu cầu:

Thứ nhất, mỗi quốc gia thành viên của Công ước, trên cơ sở phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp nước mình, đảm bảo sự tồn tại, khi thích hợp, một cơ quan hoặc một số cơ quan phòng ngừa tham nhũng.

Thứ hai, mỗi quốc gia thành viên của Công ước dành cho các cơ quan nói tại khoản 1 Điều này sự độc lập cần thiết trên cơ sở phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp nước mình nhằm giúp cho các cơ quan này để có thể thực hiện chức năng của mình một cách hiệu quả và không chịu bất kỳ sự ảnh hưởng trái pháp luật nào. Cần phải cung cấp phương tiện vật chất và đội ngũ cán bộ chuyên trách cũng như đào tạo đội ngũ cán bộ này để họ có thể thực hiện tốt nhiệm vụ của mình.

Thứ ba, mỗi quốc gia thành viên của Công ước thông báo cho Tổng thư ký Liên hợp quốc tên và địa chỉ của một hoặc nhiều cơ quan có thẩm quyền có thể hỗ trợ các quốc gia thành viên khác trong việc phát triển và thi hành các biện pháp cụ thể phòng ngừa tham nhũng.

Có nhiều quan điểm khác nhau về cách chia các cơ quan chuyên trách chống tham nhũng trên thế giới. Theo chúng tôi có 03 mô hình như sau:

Thứ nhất là mô hình cơ quan chống tham nhũng trực thuộc Chính phủ, chịu trách nhiệm trực tiếp trước Chính phủ, được giao thực hiện các chức năng cơ bản như phòng ngừa, giáo dục tăng cường nhận thức và điều tra tham nhũng. Mô hình này thường được thành lập ở những quốc gia mà cơ quan hành pháp có sức mạnh vượt trội hơn các nhánh quyền lực khác. Điển hình là Cục điều tra tham nhũng của Singapore (CPIB) được nhiều quốc gia ở châu Phi và Đông Âu áp dụng. Cục điều tra tham nhũng của Singapore (CPIB) được đặt trong Văn phòng Thủ tướng, tuy nhiên, điều đó không ảnh hưởng đến tỉnh độc lập của cơ quan này vì giám đốc cơ quan này được bổ nhiệm bởi Tổng thống. Bên cạnh đó Hiến pháp Singapore quy định giám đốc cơ quan này có thể tiếp tục điều tra bất kỳ bộ trưởng hay viên chức cao cấp nào ngay cả khi không có sự đồng ý của Thủ tướng, miễn là giám đốc cơ quan này có sự bảo đảm của Tổng thống để làm như vậy (Điều 22G).

Trong hầu hết các trường hợp, chức năng truy tố được trao cho một cơ quan khác ngoài Cơ quan chống tham nhũng. Tuy nhiên, Cơ quan chống tham nhũng của Hồng Kông (ICAC), Ủy ban Diệt trừ tham nhũng của Indonesia (KPK) và một số nước châu Âu như Na Uy, Romania, Bỉ... mặc dù đi theo mô hình này nhưng vẫn trao thêm thẩm quyền truy tố cho Cơ quan chống tham nhũng.

Thứ hai là mô hình nghị viện trong đó cơ quan chuyên trách chống tham nhũng trực thuộc nhánh lập pháp, độc lập với cơ quan hành pháp và tư pháp, được nghị viện thành lập và chịu trách nhiệm trước nghị viện. Điển hình cho mô hình này là Cơ quan chống tham nhũng độc lập của bang New South Wales, Úc (ICAC). Cơ quan này được trao quyền điều tra những cáo buộc tham nhũng liên quan đến các chủ thể thuộc khu vực công. Cơ quan này không được trao quyền truy tố nhưng được phép đề nghị cơ quan công tố cân nhắc việc truy tố các cá nhân được cho là phạm tội. Mô hình này thường vận hành hiệu quả khi cơ quan lập pháp độc lập và đủ mạnh để kiềm chế và đối trọng quyền lực với hành pháp.

Thứ ba là mô hình đa cơ quan. Mô hình này phổ biến ở những quốc gia phát triển và đang chuyển đổi, nơi mà tình trạng tham nhũng thường nghiêm trọng. Với mô hình này, Nhà nước có thể sử dụng các cơ quan thanh tra, giám sát, kiểm toán làm lực lượng nòng cốt trong phát hiện tham nhũng. Khi có dấu hiệu hình sự, hồ sơ vụ việc được chuyển cơ quan điều tra và công tố. Ở Mỹ, phòng chống tham nhũng là trách nhiệm của 03 cơ quan nòng cốt bao gồm Cục Quản lý đạo đức công chức, Bộ Tư pháp và Cơ quan Cảnh sát Liên bang.

Một vài quốc gia thay vì thành lập một cơ quan chuyên trách chống tham nhũng đã xây dựng cho mình một hệ thống cơ quan có vai trò và trách nhiệm trong công tác phòng chống tham nhũng, nhưng đặt trọng tâm vào một đơn vị chống tham nhũng đặc biệt thuộc cơ quan công tố, ví dụ như Thụy Điển có Đơn vị chống tham nhũng quốc gia (NACU) do Tổng công tố thành lập năm 2003 với chức năng truy tố tội phạm về tham nhũng với nhân sự chỉ gồm năm công tố viên và một nhà kinh tế học chụi trách nhiệm theo dõi và truy tố trong phạm vi cả nước. Ngoài ra, có thể kể đến Đơn vị điều tra đặc biệt thuộc Cơ quan công tố Mông Cổ, Đơn vị điều tra và cố vấn thuộc Cơ quan công tố Nicanagua, Đơn vị điều tra trung ương thuộc Cơ quan công tố Mozambique, các đơn vị tương tự thuộc Cơ quan công tố ở Nhật Bản, Colombia…

Bên cạnh những quốc gia thiết lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng theo một trong ba mô hình nêu trên, ở những quốc gia phát triển như Đức, Pháp.... nơi tham nhũng có xảy ra nhưng không nghiêm trọng, Nhà nước không thành lập cơ quan chuyên trách về phòng chống tham nhũng. Điều này dựa trên quan điểm cho rằng, cũng như các tội phạm khác, tham nhũng có thể được phòng ngừa khi hiệu quả quản trị công được tăng cường. Thêm vào đó, ở những nước đã nêu, các cơ quan chống tội phạm kinh tế hoặc điều tra hình sự đã có đủ thẩm quyền và hoạt động hiệu quả tức là có đủ năng lực để chống tham nhũng nên Nhà nước thấy không cần thiết phải xây dựng một cơ quan chuyên trách xử lý loại tội phạm này.

Cũng cần lưu ý rằng, việc phân chia mô hình các cơ quan chuyên trách chống tham nhũng như trên chỉ mang tính tương đối, vì có những cơ quan chuyên trách chống tham nhũng khó có thể xếp vào một mô hình nào, ví dụ, Cơ quan giám sát quốc gia của Trung Quốc. Cơ quan này được Hiến pháp Trung Quốc ghi nhận là cơ quan giám sát tối cao của cả nước (Điều 125), chịu sự giám sát trực tiếp của Quốc hội và được đảm bảo tính độc lập do được trao thẩm quyền đặc biệt trong điều tra tham nhũng. Cơ quan giám sát quốc gia của Trung Quốc dường như thuộc nhánh quyền lực thứ tư trong hệ thống chính trị Trung Quốc, bên cạnh lập pháp, hành pháp và tư pháp.

3. Những yếu tố bảo đảm hiệu quả và thành công cho hoạt động của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng

Trong những năm gần đây, do tính chất phức tạp và mức độ nghiêm trọng của tình hình tham nhũng, nhiều quốc gia trên thế giới đã nghiên cứu và thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Những yếu tố bảo đảm hiệu quả và thành công cho hoạt động của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng là:

Thứ nhất, cần một căn cứ chính trị - pháp lý khẳng định vị trí, vai trò, chức năng, quyền hạn của cơ quan này. Hoạt động của các cơ quan chuyên trách chống tham nhũng động chạm trực tiếp và quyết liệt đến các cá nhân và nhóm lợi ích đầy quyền lực, vì vậy, việc thành lập và hoạt động của các cơ quan này cần đến quyết tâm chính trị ở cấp cao nhất. Quyết tâm chính trị cần được cụ thể hoá bằng cam kết thể chế hoá vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Một số quốc gia đã luật hóa chức năng, quyền hạn của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Cơ quan chuyên trách chống tham nhũng có toàn quyền xử lý các vụ việc tham nhũng theo quy định của pháp luật. Nhân viên của cơ quan này trong quá trình xử lý các vụ việc tham nhũng chỉ tuân theo pháp luật và đạo đức công vụ.

Thứ hai, tính độc lập của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Tính độc lập là thuộc tính không thể thiếu của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Tuy nhiên, tính độc lập của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng cần được hiểu là sự độc lập tương đối, theo nghĩa cơ quan này chỉ hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, vì lợi ích chung của Nhà nước và xã hội mà không chịu sự chi phối của bất cứ nhánh quyền lực nào.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, tính chất độc lập của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng bao hàm trong đó sự độc lập về cơ cấu tổ chức, quy trình tuyển dụng, bổ nhiệm nhân sự, thẩm quyền điều tra và ngân sách hoạt động. Các nước thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng rất coi trọng tính độc lập (độc lập với cơ quan nhà nước khác; độc lập giữa các bộ phận trong chính cơ cấu của nó và độc lập của từng nhân viên thi hành công vụ). Việc thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng, nhưng không làm giảm vai trò của các cơ quan khác trong phòng, chống tham nhũng.

Thứ ba, thẩm quyền của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Một cơ quan chuyên trách chống tham nhũng không được trao thẩm quyền tương xứng với chức năng, nhiệm vụ của mình thì cũng giống như hổ không răng. Các cơ quan chuyên trách chống tham nhũng cần được trao nhiều thẩm quyền hơn cả các cơ quan thực thi pháp luật. Thực tế cho thấy cơ quan chuyên trách chống tham nhũng thành công là nhờ cơ quan này có thẩm quyền và sức mạnh.

Một nghiên cứu chỉ ra rằng “trên thế giới, một cơ quan chống tham nhũng không có quyền ghi âm bí mật, điều tra hồ sơ tài chính, phong tỏa tài sản và bắt những người tình nghi sẽ là thiết chế thiếu hiệu quả. Một cơ quan chống tham nhũng cần có khả năng thực hiện theo dõi chuyên sâu, theo dấu vết dòng tiền, xây dựng hoạt động đặc tình và đưa ra lệnh bắt những người bỏ trốn. Với những quyền năng điều tra cơ bản như vậy, một cơ quan chống tham nhũng có thể tập hợp những bằng chứng cần thiết để đảm bảo việc truy tố hiệu quả” [1].

Thứ tư, trách nhiệm giải trình của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng. Trách nhiệm giải trình của cơ quan chuyên trách chống tham nhũng bao gồm trách nhiệm giải trình trực tiếp với cơ quan mà nó trực thuộc và một (số) uỷ ban giám sát của nghị viện và/hoặc một uỷ ban bao gồm cả những đại diện liên ngành và tổ chức xã hội.

Thứ năm, nhân tố quan trọng đóng góp vào thành công của các cơ quan chống tham nhũng là thành phần và năng lực của đội ngũ nhân viên. Việc tuyển chọn các cán bộ có chất lượng tốt, ưu tiên tuyển chọn cán bộ có kinh nghiệm từ các cơ quan thực thi pháp luật như cơ quan điều tra, cơ quan công tố và tòa án. Xây dựng chính sách đãi ngộ đặc biệt đối với những người làm việc trong cơ quan chống tham nhũng và trao cho cơ quan này các quyền tự quyết về nhân sự, tài chính, chuyên môn. Bên cạnh đó cho phép những người đứng đầu cơ quan này được hưởng quyền miễn trừ trách nhiệm trong những trường hợp thực thi công vụ.

Thứ sáu, phối hợp hoạt động là yếu tố không thể thiếu được trong hệ thống các cơ quan phòng, chống tham nhũng. Mặc dù tính độc lập của cơ quan chống tham nhũng là cần thiết, nhưng chỉ mang tính tương đối. Vì vậy, việc lựa chọn một mô hình nào, hợp tác hiệu quả và trách nhiệm giữa các cơ quan có trách nhiệm quyết định sự thành công của công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Tăng cường sự hợp tác giữa các cơ quan thực thi pháp luật là ưu tiên của nhiều quốc gia.

Thứ bảy, công tác giáo dục và nâng cao nhận thức về chống tham nhũng có vai trò trọng yếu trong chiến lược chống tham nhũng, lấy phòng hơn chống. Nếu thực sự chú trọng công tác này, thì vừa giảm bớt nguy cơ tham nhũng vừa tranh thủ được sự ủng hộ của công chúng trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

4. Các cơ quan chống tham nhũng ở Việt Nam

Xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới và với mong muốn, quyết tâm tạo bước chuyển mới, mạnh mẽ, rõ rệt hơn nưa trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng Hội nghị Trung ương 5 khóa XI (tháng 5/2012) đã quyết định chủ trương thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham trực thuộc Bộ Chính trị do Tổng Bí thư làm Trưởng Ban để chỉ đạo toàn diện công tác phòng, chống tham nhũng trên phạm vi cả nước.

Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định:

Trong Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao có đơn vị chuyên trách về chống tham nhũng. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy định tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của đơn vị chuyên trách về chống tham nhũng trong Viện kiểm sát nhân dân tối cao trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê chuẩn. Tổng thanh tra Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công an quy định tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của đơn vị chuyên trách về chống tham nhũng trong Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an (Điều 83).

Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về công tác phòng, chống tham nhũng trong phạm vi cả nước. Thanh tra Chính phủ là cơ quan đầu mối giúp Chính phủ quản lý nhà nước về công tác phòng, chống tham nhũng. Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm tổ chức hoạt động điều tra tội phạm tham nhũng. Bộ, cơ quan ngang Bộ, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm phối hợp với Thanh tra Chính phủ quản lý nhà nước về công tác phòng, chống tham nhũng (Điều 84).

Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm kiểm toán nhằm phòng ngừa, phát hiện tham nhũng, kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo quy định của pháp luật (Điều 87).

Trách nhiệm phối hợp của Cơ quan thanh tra, Kiểm toán Nhà nước, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân và cơ quan, tổ chức, đơn vị khác (Điều 88).

Tổng kết 10 năm công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nguyên Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, bên cạnh những kết quả đạt được, “Công tác phòng, chống tham nhũng vẫn còn những hạn chế, tồn tại như trong Báo cáo đã nêu. Đó là: Một số bộ, ngành, địa phương chưa có quyết tâm cao, chưa có sự chuyển biến mạnh. Việc phát hiện, xử lý tham nhũng còn hạn chế; tỉ lệ thu hồi tài sản tham nhũng, thất thoát còn thấp; việc tự kiểm tra và xử lý tham nhũng trong nội bộ, cơ quan, đơn vị còn là khâu yếu”, đồng thời cũng chỉ ra nguyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế, trong đó “Tổ chức, bộ máy, nhiệm vụ, quyền hạn, phương tiện, điều kiện làm việc của các cơ quan, đơn vị chức năng phòng, chống tham nhũng vẫn còn hạn chế bất cập; năng lực, trình độ của một bộ phận cán bộ, công chức chưa đáp ứng yêu cầu” [2].

5. Kiến nghị, đề xuất

Kinh nghiệm về cơ quan chống tham nhũng của các nước trên thế giới cho thấy sự đa dạng về hình thức tổ chức và phương thức hoạt động. Tuy nhiên, để bảo đảm sự thành công và hiệu quả hoạt động của cơ quan này đều cần đến một số điều kiện như sau: i) Một cơ sở pháp lý vững chắc; ii) Một cơ quan với tính độc lập, chuyên nghiệp, thẩm quyền mạnh và sự phối hợp hoạt động đồng bộ; iii) Một đội ngũ cán bộ được tuyển chọn kỹ lưỡng có phẩm chất, năng lực và bản lĩnh; iv) Một chế độ tài chính tự chủ; v) Một cơ chế kiểm tra và giám sát tích cực. Những nội dung đó cần thể hiện trong Luật Phòng, chống tham nhũng và các luật khác có liên quan, trong trường hợp cần thiết có thể được ghi nhận trong Hiến pháp.

Trên cơ sở đó, chúng tôi mạnh dạn đưa ra mô hình cơ quan chuyên trách chống tham nhũng như sau:

- Về địa vị pháp lý: Cơ quan do Quốc hội thành lập và người đứng đầu là Chủ tịch nước.

- Về chức năng, thẩm quyền: Có chức năng điều tra, truy tố các tội phạm tham nhũng.

- Về mối quan hệ: chụi sự chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng. Chụi trách nhiệm và báo cáo trước Quốc hội. Phối hợp với các cơ quan thực thi pháp luật trong phòng ngừa tham nhũng.

Tài liệu tham khảo

[1] TS. Đào Lệ Thu, Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới về cơ quan chuyên trách chống tham nhũng và khả năng áp dụng tại Việt Nam, Hội thảo “Những định hướng lớn sửa đổi toàn diện dự án Luật Phòng, chống tham nhũng”, Quảng Ninh, ngày 25-26 tháng 8 năm 2016.

[2] Phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị tổng quốc tổng kết 10 năm công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngày 30/6/2022.

[3] Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Tập II, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội - 2021.

TS. NGUYỄN VĂN TUÂN

Trường Đại học Thành Đông

Ths, NCS LƯƠNG PHI HỔ

Trường Đại học Luật, Đại học quốc gia Hà Nội