Ngày 17/02/2025, phát biểu giải trình làm rõ một số vấn đề tại thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu, cơ quan soạn thảo đề xuất tên gọi mới là: Nghị quyết về thí điểm một số chính sách, cơ chế đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Theo Bộ trưởng, Nghị quyết thí điểm không có tham vọng tháo gỡ mọi điểm nghẽn, nhất là khi nghị quyết được chuẩn bị trong một thời gian ngắn mà tập trung vào thí điểm một số ít chính sách, cơ chế đặc biệt thuộc thẩm quyền của Quốc hội về cơ bản đã rõ và có thể thực thi ngay, đánh trúng vào các điểm nghẽn kéo dài, đánh trúng vào các vấn đề cấp bách để tạo ra sự phát triển đột phá, thực hiện được ngay Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị.
Ảnh minh họa.
Dự kiến tại kỳ họp tới, Quốc hội sẽ thông qua Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp công nghệ số và tiếp theo sẽ là các luật liên quan khác. Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng “đây sẽ là cơ hội để tiếp tục giải quyết căn cơ hơn các vấn đề thể chế, chính sách và cơ chế cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”.
Ngoài ra, tiếp thu ý kiến của các Đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ TT&TT cho biết, sẽ nghiên cứu đưa ra khỏi nghị quyết một số chính sách cần thêm thời gian để nghiên cứu và đánh giá toàn diện các mặt tác động, ví dụ như chính sách về cơ chế tự chủ của tổ chức khoa học, công nghệ.
Về cải cách cơ chế quản lý tài chính trong việc thực hiện nghiên cứu khoa học, công nghệ, giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu, về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu, là những nội dung có nhiều vướng mắc kéo dài. Gốc của vấn đề là Nhà nước muốn tránh rủi ro nên đề ra nhiều thủ tục phức tạp, dồn rất nhiều trách nhiệm lên các tổ chức nghiên cứu và kết quả là các cơ sở nghiên cứu không dám nhận những nghiên cứu lớn, có rủi ro cao như các nghiên cứu cơ bản.
Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng, nghiên cứu là có bản chất rủi ro, là một loại đầu tư có rủi ro cao. Nghị quyết lần này thí điểm cơ chế khoán chi đối với hầu hết các nghiên cứu mà không phải cam kết quả cuối cùng. Nhà nước sẽ quản lý thông qua đánh giá các giai đoạn nghiên cứu để tiếp tục cấp kinh phí, đánh giá các cơ sở nghiên cứu có kết quả để giao thực hiện tiếp các đề tài.
Nghị quyết cho phép Nhà nước cấp tiền cho nghiên cứu thông qua cơ chế quỹ. Nghị quyết cũng quy định về việc miễn trách nhiệm dân sự và không phải hoàn trả lại kinh phí nếu nghiên cứu không đi đến kết quả như dự kiến.
Từ đó, Bộ trưởng Bộ TT&TT hy vọng với những chính sách, cơ chế đặc biệt này, với việc phân biệt nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng để có chính sách, cơ chế quản lý khác nhau, tạo thông thoáng cho cả hai thì chi ngân sách nhà nước cho khoa học, công nghệ đang là 01% sẽ tăng nên tối thiểu 02% như quy định của Luật khoa học, công nghệ và có hiệu quả.
Về thương mại hóa các kết quả nghiên cứu cũng đang là điểm nghẽn lớn và kéo dài. Kết quả nghiên cứu phải được thương mại hóa mới góp phần cho phát triển kinh tế- xã hội. Nghị quyết thí điểm việc cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu để chủ động việc thương mại hóa ngay sau khi kết thúc nghiên cứu. Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia lập và điều hành doanh nghiệp.
Theo Bộ trưởng Bộ TT&TT, đây là những chính sách rất mạnh mẽ để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, kể cả các kết quả nghiên cứu của những năm trước, tạo ra ích nước lợi nhà, vì kết quả nghiên cứu được thương mại hóa thì nhà nước sẽ thu được thuế, tạo ra công ăn việc làm, đất nước có trình độ khoa học, công nghệ cao hơn. Đây là cách thu hồi gián tiếp của Nhà nước đối với các khoản chi khoa học, công nghệ.
Phát biểu thảo luận, các Đại biểu Quốc hội đều đồng tình ủng hộ thí điểm chính sách này.
Bộ trưởng Bộ TT&TT cũng chia sẻ thêm, hiện nay, chi cho nghiên cứu phát triển của Việt Nam đang là 0,5% GDP, mới được 1/4 so với mục tiêu 2%. Trong 02% GDP này, chi của doanh nghiệp phải chiếm 70-80%, nhưng hiện nay doanh nghiệp mới chi khoảng 20.000 tỉ đồng/năm, mới đạt được 1/6 so với mục tiêu. Doanh nghiệp tập trung vào nghiên cứu ứng dụng phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới có tác động ngay đến phát triển kinh tế-xã hội, nên rất cần chính sách, cơ chế đột phá để kích thích.
Do đó, Nghị quyết thí điểm cho phép doanh nghiệp chi cho khoa học, công nghệ ngoài Quỹ khoa học, công nghệ và được tính là chi phí hợp lệ, được khấu trừ khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Tức là doanh nghiệp có thể chi cho khoa học, công nghệ nhiều hơn 10% lợi nhuận trước thuế và không bị ràng buộc bởi các quy định quá chặt chẽ của quỹ. Việc giới hạn chi khoa học, công nghệ được hưởng ưu đãi thuế chỉ trong phạm vi Quỹ khoa học, công nghệ đã làm cho các doanh nghiệp. Việt Nam chi cho nghiên cứu phát triển ít hơn các nước tới 10 lần.
Một số Đại biểu Quốc hội có ý kiến về chính sách giải phóng mạnh mẽ hơn nữa Quỹ khoa học, công nghệ của doanh nghiệp, chính sách khấu trừ thuế cho các khoản chi khoa học, công nghệ, giống như Nhà nước chung tay với doanh nghiệp để đầu tư cho khoa học, công nghệ, để khuyến khích doanh nghiệp chi cho khoa học, công nghệ.
Về hạ tầng viễn thông cần nhất là nhanh, là đầu tư trước. Nghị quyết 57 có chủ trương Nhà nước phải tham gia đầu tư hạ tầng số, 5G phải nhanh, cáp quang biển phải nhanh để tạo hạ tầng đi trước phát triển đất nước. Nghị quyết đề xuất việc hỗ trợ nhà mạng đầu tư 5G để phủ sóng nhanh toàn quốc.
Về chuyển đổi số cũng rất cần nhanh, nhất là cho 02 năm 2025-2026 để tạo nhanh các nền tảng và động lực cho chuyển đổi số quốc gia trong những năm sau. Nghị quyết cho phép cơ chế chỉ định thầu một số loại dự án chuyển đổi số. Tiếp thu ý kiến các đại biểu, cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục giới hạn rõ hơn những trường hợp được chỉ định thầu để tránh bị lạm dụng cũng như bổ sung các quy định về kiểm toán và hậu kiểm.
Về công nghiệp bán dẫn, Bộ trưởng Bộ TT&TT nhấn mạnh, đây là ngành công nghiệp chiến lược. Việt Nam đặt mục tiêu phát triển đầy đủ tất cả các công đoạn của ngành công nghiệp này, trong đó khó nhất là nhà máy sản xuất, nhất là nhà máy sản xuất đầu tiên rất quan trọng cho nghiên cứu, cho chế thử các chip được thiết kế tại Việt Nam, rất quan trọng cho sản xuất các chip chuyên dùng của Việt Nam, nhất là quốc phòng, an ninh và rất quan trọng cho đào tạo nhân lực.
Theo Bộ trưởng Bộ TT&TT, nhà máy quy mô nhỏ này khoảng dưới 01 tỉ USD giống như 01 phòng Lab - một phòng thí nghiệm hơn là 01 nhà máy, đáng lẽ nhà nước nên đầu tư toàn bộ, nhưng để thu hút doanh nghiệp tham gia đầu tư vào vận hành, Nghị quyết đề xuất hỗ trợ 30% tổng giá trị đầu tư…
