Liên quan đến vấn đề này, Luật sư Diệp Năng Bình, Đoàn Luật sư TP. HCM cho biết:
Về điều kiện về hình thức di chúc
Theo quy định tại Điều 638 Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015, người Việt Nam đang sinh sống ở nước ngoài hoàn toàn có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình tại Việt Nam. Tuy nhiên, di chúc này phải được chứng nhận hợp pháp bởi cơ quan lãnh sự hoặc cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam tại quốc gia sở tại. Cụ thể, khoản 5 Điều 638 BLDS quy định: "Di chúc bằng văn bản được lập ở nước ngoài có giá trị pháp lý nếu được cơ quan lãnh sự hoặc cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam tại nước sở tại chứng nhận".
Ảnh minh họa.
Một điểm đáng lưu ý là không chỉ việc chứng nhận di chúc tại cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài là đủ để di chúc có hiệu lực tại Việt Nam. Điều 638 BLDS quy định rõ, di chúc phải đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về hình thức. Điều này bao gồm việc di chúc phải được lập dưới dạng văn bản và không có các yếu tố như sửa chữa, tẩy xóa mà không có sự chứng kiến của người làm chứng. Việc tuân thủ hình thức này là rất quan trọng, vì nếu di chúc không được lập đúng cách theo các quy định của pháp luật Việt Nam, nó có thể bị coi là vô hiệu, dù được chứng nhận tại cơ quan lãnh sự.
Điều 681 của BLDS 2015 quy định về năng lực và hình thức di chúc đối với người lập di chúc có yếu tố nước ngoài như sau:
- Năng lực lập di chúc: Năng lực của người lập di chúc được xác định theo pháp luật của quốc gia mà người đó có quốc tịch tại thời điểm lập, thay đổi hoặc hủy bỏ di chúc. Điều này có nghĩa là người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài vẫn có quyền lập di chúc, miễn là tuân thủ quy định của quốc gia nơi họ có quốc tịch.
- Hình thức di chúc: Hình thức di chúc được xác định theo pháp luật của nước nơi di chúc được lập, nhưng Việt Nam công nhận di chúc nếu hình thức đó phù hợp với pháp luật của quốc gia nơi người lập di chúc cư trú, quốc tịch hoặc nơi có bất động sản.
Điều 681 làm rõ việc tôn trọng ý chí của người lập di chúc bằng cách yêu cầu tuân thủ quy định của quốc gia liên quan (quốc tịch, cư trú hoặc tài sản) và bảo vệ ý chí của họ trong việc phân chia tài sản khi có sự liên quan đến pháp luật Việt Nam. Mặc dù điều này không trực tiếp nhắc đến “ý chí di chúc,” nhưng bảo vệ ý chí của người lập di chúc là yếu tố quan trọng trong việc công nhận di chúc hợp pháp, đặc biệt khi có yếu tố quốc tế.
Nội dung di chúc không vi phạm pháp luật Việt Nam
Ngoài vấn đề về hình thức, một yếu tố quan trọng nữa là nội dung của di chúc phải hoàn toàn không vi phạm các quy định pháp luật Việt Nam và không trái với đạo đức xã hội (Điều 630 BLDS 2015). Đây là một điểm quan trọng mà bài viết có thể nhấn mạnh thêm. Chẳng hạn, nếu di chúc có điều khoản phân chia tài sản trái với các quy định pháp luật Việt Nam về quyền lợi thừa kế, hoặc đi ngược lại các chuẩn mực đạo đức xã hội, di chúc đó có thể không được công nhận. Điều này có thể là một vấn đề cần được xem xét kỹ lưỡng trong những tranh chấp thừa kế tài sản, nhất là khi tài sản liên quan đến bất động sản tại Việt Nam.
Ngoài ra, di chúc phải được chứng nhận tại cơ quan lãnh sự của Việt Nam tại quốc gia nơi di chúc được lập. Chức năng, nhiệm vụ của cơ quan đại diện ngoại giao trong công chứng có yếu tố nước ngoài. Cụ thể, theo Điều 8 Luật Cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam thực hiện công chứng chứng thực phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế; tiếp nhận, bảo quản giấy tờ, tài liệu và đồ vật có giá trị của công dân, pháp nhân Việt Nam khi có yêu cầu phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam và không trái với pháp luật của quốc gia tiếp nhận như vậy các văn bản, hợp đồng, trong đó có cả di chúc, nếu di chúc đó được lập ở nước ngoài và có yếu tố liên quan đến Việt Nam. Di chúc này sẽ được công nhận tại Việt Nam nếu được công chứng tại cơ quan đại diện ngoại giao, phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam.
