Kể từ khi mở cửa năm 1869, kênh đào Suez trở thành niềm tự hào của Ai Cập và cũng là tâm điểm xung đột quốc tế. Đây là một trong những “lối tắt” hàng hải nối Biển Đỏ với Địa Trung Hải, giúp tàu thuyền cắt ngắn lộ trình vận tải đông-tây tới hàng ngàn km.
Sự cố mới đây của tàu vận tải đang khiến kênh đào Suez một lần nữa trở thành tâm điểm của dư luận thế giới.
Siêu tàu container có tên Ever Given bị mắc kẹt chắn ngang kênh đào hồi tuần trước. Sự cố khiến giao thương qua tuyến kênh đào – trị giá tới 9 tỉ USD/ngày - bị tắc nghẽn, gây ngắt quãng mạng lưới vận tải toàn cầu vốn đã chịu gánh nặng vì đại dịch Covid-19.
Hiện có tới hàng trăm tàu thuyền chờ đợi để lưu thông qua tuyến kênh đào này. Do phần mũi của tàu Ever Given vẫn bị mắc kẹt ở bờ phía đông, nhiều tàu thuyền đang tính tới lựa chọn hải trình dài hơn qua mũi Hảo vọng ở cực Nam châu Phi.
Gần 19.000 tàu thuyền lưu thông qua kênh đào Suez trong năm 2020, vận chuyển 10% khối lượng thương mại toàn cầu, trong đó có 7% dầu mỏ thế giới.
Trước tai nạn của tàu Ever Given, đã từng có những sự cố khiến kênh đào này bị đóng cửa hoặc đe dọa nút thắt cổ chai này.
“Cuộc khủng hoảng Suez”
Năm 1956, Tổng thống Ai Cập khi đó là Gamal Abdel Nasser đã quốc hữu hóa kênh đào Suez. Sự việc này được người dân Ai Cập chào đón như một lời khẳng định thoát khỏi chủ nghĩa đế quốc Châu Âu, nhưng cũng khiến Anh, Pháp và Israel can thiệp quân sự, chiếm khu vực kênh đào.
Khi xung đột nổ ra, các con tàu bị đánh chìm đã khiến kênh đào bị đóng cửa suốt nhiều tháng. Mỹ và Liên Xô công khai phản đối hành động quân sự và buộc 03 nước phải rút lui.
Khi Ai Cập mở cửa trở lại kênh đào Suez vào tháng 03/1957, sự kiện này được khu vực coi như một chiến thắng cho chủ nghĩa dân tộc Arab.
Chiến tranh Trung Đông 1967
Một thập kỷ sau đó, khi chiến tranh Trung Đông bùng nổ, Ai Cập đóng cửa kênh đào với hoạt động vận tải quốc tế khi các lực lượng Israel một lần nữa tấn công vào khu vực. Lần này, kênh đào Suez đóng cửa tới 08 năm.
Với bom, mìn la liệt cùng những con tàu đắm, kênh đào Suez không khác gì hào công sự trong chiến tranh. Phải đến sau khi các cuộc đàm phán hòa bình với Israel được thực hiện bởi Tổng thống Ai Cập Anwar Sadat - người kế nhiệm của ông Nasser, kênh đào được mở cửa trở lại năm 1975.
Trong suốt thời gian đóng cửa, hơn 12 tàu chở hàng bị mắc kẹt giữa đường qua kênh đào ở khu vực Hồ Great Bitter. Theo một nghiên cứu của Liên Hợp Quốc, việc kênh đào đóng cửa khiến thế giới thiệt hại 1,7 tỉ USD về thương mại, phí vận tải tăng cao. Ai Cập mất 250 triệu USD doanh thu phí hàng năm.
Việc đóng cửa kênh đào Suez cũng buộc các tàu thuyền tới Châu Âu phải đi vòng qua mũi Hảo vọng cực nam Châu Phi. Các hãng vận tải phải tìm kiếm các giải pháp hiệu quả kinh tế nhất, như tăng cường các siêu tàu cỡ lớn. Cũng chính xu hướng này đã dẫn tới việc ngày nay có nhiều con tàu “khổng lồ” lưu thông qua kênh đào Suez và gặp phải sự cố mắc kẹt như Ever Given.
Mục tiêu tấn công của phiến quân
Kênh đào chia tách đại lục Ai Cập với khu vực bán đảo Sinai bất ổn, nơi mà quân đội Ai Cập vẫn đang phải đối phó với các nhóm nổi dậy có liên kết với tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS).
Bạo lực đe dọa làm ngắt quãng thương mại toàn cầu. Mùa hè năm 2013, một nhóm phiến quân ở Sinai có tên là Furqan Brigades đã tấn công 02 tàu vận tải trên kênh đào Suez, nhưng chỉ gây thiệt hại nhẹ. Mặc dù liên tiếp nhằm vào kênh đào Suez, nhưng các phiến quân Ai Cập tới nay vẫn không thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới tuyến giao thông đường thủy này.
Các con tàu bị mắc kẹt
Việc tàu thuyền mắc kẹt ở kênh đào Suez đã từng khiến tuyến đường thủy nhỏ hẹp này bị đóng cửa. Các con tàu rất khó điều hướng trong điều kiện tầm nhìn kém.
Sự việc đầu tiên xảy ra năm 1937, khi mưa lớn và gió giật khiến con tàu chở khách Viceroy of India thuộc sở hữu của Anh va vào bờ và làm cho giao thông đường thủy bị ngắt quãng 1 ngày.
Trong suốt thế kỷ, một vài tàu chở hàng khác gặp nạn cũng khiến kênh đào bị đóng cửa, nhưng chỉ trong vòng 03 ngày, trong đó có sự cố của tàu chở dầu thuộc sở hữu Hy Lạp năm 1954, một tàu chở dầu của Nga năm 2004 và sự cố 01 tàu container năm 2018.
Tuy nhiên, các sự cố kể trên nhanh chóng được giải quyết. Cũng chưa từng xảy ra trường hợp một con tàu chắn ngang toàn bộ kênh đào như Ever Given.
Sự cố siêu tàu container Ever Given
Con tàu Ever Given dài 400 mét, treo cờ Panama thuộc sở hữu của công ty Nhật Bản, vận chuyển hàng hóa trên tuyến Châu Á - Châu Âu, mắc kẹt hôm 23/3 và chắn ngang toàn bộ kênh đào. Những người điều khiển con tàu khẳng định sự cố này là do gió lớn và bão cát, nhưng nguyên nhân mắc kẹt vẫn chưa rõ.
Giới chức Ai Cập ngày 27/3 cho rằng sự cố có thể là do lỗi của con người.
Cho tới ngày 28/3, các tàu kéo và máy xúc vẫn tiếp tục các nỗ lực giải cứu tàu Ever Given. Do tình hình không có tiến triển, giới chức có thể sẽ buộc phải dỡ bớt hàng trên con tàu container. Hoạt động này có thể mất tới vài ngày.
HOÀNG PHẠM/VOV
Phi công Liên Xô thời Thế chiến II vẫn lái máy bay khi chỉ còn một tay
