Ảnh minh họa.
Khoản 3, Điều 77, Luật BVMT nhấn mạnh, cơ sở thu gom, vận chuyển CTRSH có trách nhiệm phối hợp với UBND cấp xã, cộng đồng dân cư, đại diện khu dân cư trong việc xác định thời gian, địa điểm, tần suất và tuyến thu gom CTRSH và công bố rộng rãi. Đồng thời có quyền từ chối thu gom, vận chuyển CTRSH của hộ gia đình, cá nhân không phân loại, không sử dụng bao bì đúng quy định và thông báo cho cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, xử lý theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp hộ gia đình, cá nhân sử dụng bao bì của CTRSH khác theo quy định.
Theo quy định tại khoản 7, Điều 79, Luật BVMT, chậm nhất là ngày 31/12/2024 hộ gia đình, cá nhân phải thực hiện phân loại CTRSH tại nguồn theo khoản 1, Điều 75, Luật BVMT và thực hiện giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH theo quy định tại khoản 1, Điều 79, Luật BVMT. Như vậy từ nay đến 31/12/2024 là khoảng thời gian giúp cho người dân nhận thức được tầm quan trọng của việc phân loại CTRSH, làm quen với việc phân loại CTRSH hàng ngày; hiểu và xem việc phân loại CTRSH như một tập quán trong đời sống hàng ngày, xem CTRSH như một nguồn tài nguyên, có lợi cho chính họ và cộng đồng xã hội.
Bắt đầu từ ngày 01/01/2025, hộ gia đình không thực hiện phân loại CTRSH theo quy định sẽ bị xử phạt và chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý theo quy định. Mức xử phạt không phân loại CTRSH như sau: phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi hộ gia đình, cá nhân không phân loại CTRSH theo quy định; không sử dụng bao bì chứa CTRSH theo quy định[1].
Ngoài ra, Điều 25, Nghị định số 45/2022/NĐ-CP còn quy định một số mức phạt khác liên quan đến hành vi thu gom, thải rác trái quy định về BVMT, gồm: Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 150.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ đầu, mẩu, tàn thuốc lá không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng; phạt tiền từ 150.000 đồng đến 250.000 đồng đối với hành vi vệ sinh cá nhân (tiểu tiện, đại tiện) không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng; phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải, đổ nước thải không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng; phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải trên vỉa hè, lòng đường hoặc vào hệ thống thoát nước thải đô thị hoặc hệ thống thoát nước mặt; đổ nước thải không đúng quy định trên vỉa hè, lòng đường phố; thải bỏ chất thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt vào ao hồ, kênh rạch, sông, suối, biển. Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 4.000.000 đồng đối với hành vi vận chuyển nguyên liệu, vật liệu không che chắn hoặc để rơi vãi ra môi trường trong khi tham gia giao thông. Phạt tiền từ 2.500.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với hành vi đốt ngoài trời phụ phẩm từ cây trồng cạnh khu vực dân cư, sân bay, các tuyến giao thông chính.
Cùng với việc xử phạt trực tiếp, pháp luật cũng cho phép phạt nguội với các hành vi trên. Thay vì bắt quả tang để xử phạt, hệ thống camera sẽ ghi lại hành vi vứt rác, tiểu tiện không đúng nơi quy định để xử phạt nguội. Mức phạt tiền được quy định tại khoản 2, Điều 6, Nghị định số 45/2022/NĐ-CP là mức phạt áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính do cá nhân thực hiện. Đối với tổ chức có cùng hành vi vi phạm, mức phạt tiền gấp 02 lần đối với cá nhân. Đây là nội dung liên quan đến từng cá nhân, hộ gia đình trên cả nước nên cần có lộ trình rõ ràng và giải pháp thực hiện hiệu quả để đưa chính sách vào cuộc sống.
Vì vậy, để thực hiện việc phân loại CTRSH tại nguồn theo Luật BVMT và quy định về xử phạt vi phạm hành chính khi không thực hiện phân loại CTRSH tại nguồn được thực thi hiệu quả, điều quan trọng nhất có thể thấy rất rõ, đó là ý thức của con người, yếu tố quyết định và vai trò quan trọng của giáo dục trong thay đổi nhận thức, hành vi phân loại CTRSH tại nguồn. Phân loại CTRSH tại nguồn không khó, vướng mắc lớn nhất hiện nay, không gì khác, chính là vấn đề nhận thức và tư duy của cộng đồng; mà để nhận thức trở nên bền vững và hành vi được duy trì thường xuyên trong bất kỳ điều kiện, hoàn cảnh nào, đòi hỏi phải xây dựng, bồi đắp nhận thức trong phân loại CTRSH đến thay đổi hành vi và nâng ý thức lên trở thành ý thức hệ phân loại CTRSH tại nguồn; đa dạng các hình thức tuyên truyền để mọi người nắm được tác dụng của phân loại CTRSH tại nguồn, nâng cao nhận thức và ý thức của người dân trong việc tuân thủ nghiêm pháp luật việc phân loại rác tại nguồn ngay từ bây giờ sẽ không chỉ giúp họ thay đổi thói quen, đỡ bỡ ngỡ khi quy định thực hiện xử phạt có hiệu lực, mà còn giúp mỗi người thấy rõ lợi ích của việc phân loại CTRSH tại nguồn, từ đó thực hiện tốt các quy định của pháp luật về BVMT nói chung, phân loại CTRSH tại nguồn nói riêng..
Tuyên truyền, hướng dẫn, thay đổi nhận thức và tư duy của người dân như thế nào? Có rất nhiều cách thức, một trong những cách thức đó là thực hiện lồng ghép phổ biến giáo dục pháp luật về phân loại CTRSH tại nguồn vào hoạt động tư vấn pháp luật của hội luật gia các cấp. Khi lồng ghép phổ biến, giáo dục pháp luật về BVMT nói chung, về phân loại CTRSH tại nguồn nói riêng vào hoạt động tư vấn pháp luật sẽ góp phần tăng thêm hiệu quả, ý nghĩa xã hội của hoạt động tư vấn pháp luật của hội luật gia các cấp. Bởi vì, khi đó tư vấn pháp luật không chỉ phục vụ một người mà là phục vụ nhiều người cùng lúc. Kết quả là một lời khuyên đúng đắn không chỉ được áp dụng trong một trường hợp mà được nhân lên nhiều trường hợp, được sử dụng nhiều lần thay vì một lần. Hơn nữa, đây cũng là một cách thức hữu hiệu để thúc đẩy công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về BVMT phát triển, đa dạng hóa các kênh tuyên truyền pháp luật về BVMT. Hiệu quả là như vậy, song cần lồng ghép như thế nào để phù hợp và hiệu quả? Căn cứ vào các mô hình tổ chức hội luật gia các cấp, hoạt động tư vấn lồng ghép phổ biến, giáo dục pháp luật về phân loại CTRSH tại nguồn trên thực tế có thể thông qua hoạt động tư vấn pháp luật của hội luật gia các cấp theo các phương thức sau:
Thứ nhất, lồng ghép thông qua quá trình xây dựng kế hoạch, tổ chức triển khai kế hoạch và cơ chế phối hợp, hỗ trợ thực hiện.
Cần lập kế hoạch hàng năm hoặc dài hạn tùy theo điều kiện của từng địa phương và hệ thống tổ chức, trong đó cụ thể hóa về hoạt động, tổ chức thực hiện, kinh phí và các điều kiện cần thiết khác. Khi xác định rõ ràng mục đích và có kế hoạch thực hiện việc lồng ghép cụ thể thì quá trình tư vấn pháp luật kết hợp tuyên truyền pháp luật về phân loại CTRSH mới có tính định hướng, đem lại kết quả như mong muốn. Cần nhấn mạnh vai trò của các sở tư pháp - đầu mối trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật ở địa phương sẽ là cầu nối với hội luật gia các cấp để xây dựng và triển khai kế hoạch phối hợp và sở tư pháp có trách nhiệm hướng dẫn nghiệp vụ khi cần thiết.
Có sự phối hợp, hỗ trợ giữa các cơ quan, tổ chức có chức năng, nhiệm vụ phổ biến giáo dục pháp luật về BVMT, phân loại CTRSH tại nguồn đối với các tổ chức thực hiện tư vấn pháp luật trên cơ sở kế hoạch chung được hoạch định hoặc phối hợp theo từng hoạt động (hỗ trợ nhân lực, kinh phí thực hiện, tài liệu…).
Thứ hai, lồng ghép thông qua các hoạt động tư vấn pháp luật trực tiếp của các trung tâm tư vấn pháp luật, của đoàn Luật sư và Luật sư, tổ tư vấn pháp luật, cán bộ đoàn thể.
Tăng cường và khuyến khích các cuộc tư vấn pháp luật lưu động kết hợp tuyên truyền pháp luật về phân loại CTRSH tại nguồn tại trụ sở của tổ chức, doanh nghiệp, tại gia đình, trường học… Như vậy, khả năng lồng ghép phổ biến, giáo dục pháp luật về phân loại CTRSH tại nguồn thông qua tư vấn pháp luật có thể thực hiện đối với các trung tâm tư vấn pháp luật và chi nhánh của trung tâm tại các tỉnh, thành phố, các văn phòng Luật sư trong cả nước. Ngoài ra, rất nhiều hình thức hoạt động khác có thể lồng ghép phổ biến, giáo dục pháp luật về phân loại CTRSH tại nguồn thông qua văn phòng tư vấn pháp luật, tổ tư vấn pháp luật, các trung tâm hỗ trợ phụ nữ, nông dân, các câu lạc bộ pháp luật…
Thứ ba, tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng về kỹ năng, nghiệp vụ phổ biến, giáo dục pháp luật về BVMT, phân loại CTRSH tại nguồn cho đội ngũ Luật sư, cán bộ tư vấn pháp luật.
Đây là điểm còn thiếu và yếu cần được quan tâm bồi dưỡng, để đội ngũ nói trên tham gia tích cực, tự nguyện và có trách nhiệm đối với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về BVMT, phân loại CTRSH tại nguồn trong thời gian tới.
Thứ tư, biên soạn và phát hành các ấn phẩm tuyên truyền về BVMT, phân loại CTRSH tại nguồn mang tính phổ thông, kết hợp hỏi đáp về những vấn đề pháp luật cụ thể gắn liền với đời sống hàng ngày (tờ rơi, tờ gấp, sách bỏ túi…). Các ấn phẩm, tài liệu tuyên truyền về BVMT, phân loại CTRSH tại nguồn được cung cấp miễn phí và cần gửi đến các trung tâm tư vấn pháp luật, các đoàn Luật sư, văn phòng Luật sư để người thực hiện tư vấn có thể phát tận tay đối tượng cần tìm hiểu.
[1] Khoản 1 Điều 26 Nghị định số 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT, chính thức áp dụng kể từ ngày 01/01/2025. |
Tiến sĩ HOÀNG QUỐC LÂM
Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường
Bộ Tài nguyên và Môi trường
