Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm (“Dự thảo”) được Chính phủ trình Quốc hội năm 2025 phản ánh rõ định hướng này: Giảm điều kiện kinh doanh để thúc đẩy đầu tư, phân cấp mạnh mẽ để cải cách thủ tục, và tăng năng lực quản trị rủi ro theo hướng tiệm cận chuẩn quốc tế. Đây không chỉ là hoạt động rà soát kỹ thuật đơn thuần, mà là bước điều chỉnh chiến lược, định hình tương lai ngành bảo hiểm trong 10 năm tới.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
1. Cắt giảm điều kiện đầu tư kinh doanh để thu hút nhà đầu tư
Một trong những trọng tâm lớn nhất của Dự thảo là việc bãi bỏ hoặc đơn giản hóa hàng loạt điều kiện đầu tư kinh doanh, áp dụng với nhiều chủ thể tham gia thị trường bảo hiểm tại Việt Nam. Trong tổng số 25 điều được sửa đổi, có đến 7 điều tập trung vào nhóm chính sách này.
Thứ nhất, bãi bỏ yêu cầu xác nhận “không vi phạm nghiêm trọng” của nước ngoài
Theo quy định hiện hành, tổ chức nước ngoài muốn thành lập doanh nghiệp bảo hiểm tại Việt Nam phải có văn bản xác nhận từ cơ quan có thẩm quyền tại quốc gia sở tại rằng doanh nghiệp không vi phạm nghiêm trọng trong vòng ba năm gần nhất[1]. Quy định này được đánh giá là mang mục tiêu hợp lý, ngăn chặn các tổ chức có rủi ro đạo đức hoặc tiền lệ xấu tham gia thị trường Việt Nam.
Tuy nhiên, về mặt thực tiễn, đây là “điểm nghẽn kỹ thuật” khó đáp ứng, bởi nhiều quốc gia không duy trì cơ chế cấp loại giấy xác nhận như vậy. Hệ quả là không ít nhà đầu tư tiềm năng không thể hoàn thiện hồ sơ, dù họ đáp ứng các tiêu chuẩn tài chính và quản trị.
Việc Dự thảo bãi bỏ yêu cầu này phù hợp với chủ trương của Nghị quyết 198/2025/QH15 về việc gỡ bỏ rào cản tiếp cận thị trường, tăng mức độ cạnh tranh và nâng cao sức hấp dẫn của Việt Nam đối với các tập đoàn bảo hiểm lớn trên thế giới.
Thứ hai, lược bỏ hoàn toàn điều kiện “trước khi chính thức hoạt động”
Một thay đổi quan trọng khác là việc bãi bỏ toàn bộ các điều kiện tiền hoạt động như: Quy chế quản lý nội bộ, yêu cầu ký quỹ, tiêu chuẩn về cơ sở vật chất, điều kiện về nhân sự chuyên môn,… Những điều kiện này từng là rào cản đáng kể đối với doanh nghiệp mới gia nhập thị trường khi họ phải hoàn tất một lượng thủ tục lớn trước khi được phép vận hành.
Thay vì “tiền kiểm”, Dự thảo chuyển sang cơ chế hậu kiểm, tập trung vào kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ, quản trị rủi ro (Mục 3 Chương III) và quy định về ký quỹ (Điều 96).
Mô hình này tạo không gian cho doanh nghiệp chủ động hơn, giảm chi phí gia nhập thị trường, nhưng vẫn đảm bảo Nhà nước duy trì được khả năng giám sát trong quá trình hoạt động.
Thứ ba, lược bỏ điều kiện, tiêu chuẩn chung của người quản lý
Theo Dự thảo, cá nhân được bổ nhiệm giữ các vị trí quản lý chủ chốt (khoản 2, 3, 4 Điều 81) sẽ không còn bị loại khỏi danh sách bổ nhiệm chỉ vì đã từng bị xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo hiểm, bị xử lý kỷ luật bằng hình thức sa thải, hoặc từng bị khởi tố.
Lý do của sự thay đổi này là nhằm giải tỏa khó khăn về nhân sự của doanh nghiệp, phù hợp với bối cảnh đào tạo nhân lực trong nước chưa thực sự đáp ứng nhu cầu thị trường bảo hiểm.
Tuy nhiên, việc nới lỏng này vẫn đặt ra yêu cầu giám sát cẩn trọng trong tương lai, nhằm tránh rủi ro về chất lượng quản trị doanh nghiệp bảo hiểm.
Thứ tư, giảm điều kiện đối với doanh nghiệp môi giới bảo hiểm
Bên cạnh việc loại bỏ yêu cầu xác nhận “không vi phạm nghiêm trọng”, Dự thảo cũng lược bỏ nghĩa vụ tuân thủ liên quan đến hình thức tổ chức hoạt động và dự thảo điều lệ. Điều này giúp hoạt động môi giới, vốn là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng sản phẩm bảo hiểm, được vận hành linh hoạt và nhanh nhạy hơn.
2. Thống nhất điều kiện thành lập doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp
Một cải cách đáng chú ý là việc Dự thảo bổ sung khoản 3 và 4 Điều 3, qua đó bỏ các quy định bị trùng lặp từng xuất hiện ở nhiều văn bản và đồng bộ hóa hệ thống tham chiếu sang Luật Doanh nghiệp và Bộ luật Dân sự.
Theo đó các tổ chức, cá nhân góp vốn thành lập doanh nghiệp bảo hiểm, tái bảo hiểm, môi giới bảo hiểm, tổ chức tương hỗ cung cấp bảo hiểm vi mô hoặc chi nhánh nước ngoài sẽ áp dụng điều kiện theo Luật Doanh nghiệp; cá nhân hành nghề đại lý bảo hiểm hoặc cung cấp dịch vụ phụ trợ bảo hiểm phải đáp ứng năng lực hành vi dân sự theo Bộ luật Dân sự.
Việc thống nhất điều kiện theo luật chung giúp tăng tính minh bạch của hệ thống pháp luật, giảm nguy cơ chồng chéo và nâng cao khả năng dự đoán của nhà đầu tư.
3. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền giữa các cơ quan quản lý
Luật hóa chủ trương của Nghị quyết 66-NQ/TW, Dự thảo tiếp tục thể hiện rõ mục tiêu giảm tải công việc cho bộ ngành trung ương và tăng vai trò của chính quyền địa phương.
Thứ nhất, chuyển thẩm quyền tiếp nhận thông báo về chi nhánh bảo hiểm xuống Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp tỉnh
Theo khoản 3a Điều 74 Dự thảo, doanh nghiệp bảo hiểm, tái bảo hiểm hoặc chi nhánh nước ngoài khi mở, chấm dứt, thay đổi tên, hoặc thay đổi địa điểm chi nhánh sẽ chỉ cần thông báo cho cơ quan đăng ký kinh doanh cấp tỉnh trong vòng 10 ngày kể từ khi có sự thay đổi.
Trước đây, thủ tục này phải gửi Bộ Tài chính và thường mất nhiều thời gian xử lý. Sự phân cấp này được kỳ vọng sẽ rút ngắn đáng kể thời gian hoàn tất thủ tục và giảm áp lực hành chính lên cơ quan quản lý trung ương.
Thứ hai, chuyển từ “đăng ký – chờ chấp thuận” sang “chỉ cần thông báo”
Khoản 3b Điều 87 Dự thảo quy định doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ chỉ cần thông báo bằng văn bản khi áp dụng hoặc thay đổi phương pháp tính phí thay vì phải đăng ký và chờ Bộ Tài chính chấp thuận như trước.
Tương tự, doanh nghiệp chỉ cần thông báo nguyên tắc nguồn vốn chủ sở hữu, không phải thực hiện thủ tục đăng ký chính thức.
Lý do được Bộ Tài chính đưa ra là đặc thù sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ là ngắn hạn và có tỷ lệ tái bảo hiểm lên đến 60 – 70%, mức độ rủi ro hệ thống thấp hơn.
Thứ ba, một số cải cách thủ tục quan trọng khác
Ngoài ra, Dự thảo còn đề xuất bỏ quy định doanh nghiệp phải thông báo Bộ Tài chính sau khi công khai thông tin; làm rõ phạm vi hoạt động của đại lý bảo hiểm; kéo dài thời hạn chuyển đổi chứng chỉ đại lý bảo hiểm.
Những điều chỉnh này có tác dụng giảm chi phí tuân thủ và tránh tình trạng “giấy tờ chồng giấy tờ”.
4. Nâng cao an toàn tài chính và quản trị rủi ro để chuyển sang mô hình vốn dựa trên rủi ro (RBC)
Một trong những thay đổi mang tính chiến lược của ngành bảo hiểm Việt Nam là xây dựng mô hình vốn trên cơ sở rủi ro (RBC – Risk-Based Capital), vốn đang được áp dụng rộng rãi tại các thị trường tiên tiến như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc. RBC là mô hình đánh giá mức vốn yêu cầu của doanh nghiệp dựa trên rủi ro thị trường, rủi ro nghiệp vụ, rủi ro thanh khoản, rủi ro quản trị và mức độ minh bạch thông tin. Ưu điểm của RBC là tăng khả năng chống chịu của doanh nghiệp trước biến động thị trường, nâng chuẩn quản trị nội bộ và hạn chế rủi ro mất khả năng thanh toán, một trong những lo ngại lớn nhất của cơ quan quản lý. Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 đã tiếp cận mô hình này, nhưng mới ở mức “đặt nền móng”.
Bộ Tài chính đang xây dựng cơ sở dữ liệu và hệ thống giám sát để triển khai RBC trong giai đoạn 2026 – 2030. Dự kiến từ 2028 đến 2030, doanh nghiệp bảo hiểm sẽ phải chính thức áp dụng mô hình RBC. Khoảng thời gian này được xem là “giai đoạn vàng” để doanh nghiệp thử nghiệm, điều chỉnh chính sách, tái cấu trúc sản phẩm và nâng cấp hệ thống công nghệ quản trị.
Chuyển sang RBC không chỉ là thay đổi công thức tính vốn. Nó đòi hỏi đội ngũ chuyên gia định phí và quản trị rủi ro chất lượng cao, hệ thống dữ liệu đầy đủ và tương thích, quy trình kiểm toán nội bộ nghiêm ngặt và hạ tầng IT đáp ứng mô hình phân tích rủi ro.
Đây sẽ là thách thức lớn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhưng lại là điều kiện tất yếu để thị trường phát triển lành mạnh.
Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 cho thấy nỗ lực mạnh mẽ trong việc tạo lập môi trường đầu tư minh bạch, thông thoáng và hấp dẫn thông qua cắt giảm điều kiện kinh doanh và đơn giản hóa thủ tục; đảm bảo quản lý nhà nước hiệu quả hơn nhờ phân cấp hợp lý và tăng tính tự chủ của doanh nghiệp và nâng cao an toàn tài chính và quản trị rủi ro với lộ trình áp dụng mô hình RBC, phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Với định hướng chuyển từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, đặt trọng tâm vào quản trị và tuân thủ, Dự thảo không chỉ giúp doanh nghiệp giảm chi phí vận hành, mà còn góp phần tăng tính minh bạch và sức cạnh tranh của thị trường bảo hiểm Việt Nam. Khi được Quốc hội thông qua, đây sẽ là một bước tiến quan trọng, tạo nền tảng pháp lý để ngành bảo hiểm phát triển bền vững, đáp ứng yêu cầu hội nhập sâu rộng trong giai đoạn mới.
Luật sư NGUYỄN NHẬT DƯƠNG
NGUYỄN VIỆT HÙNG
[1] Điểm b Khoản 1 Điều 65 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022.
