Tọa đàm do Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc và Cục trưởng Cục PBGDPL&TGPL Lê Vệ Quốc chủ trì, với sự tham dự của các đại biểu, các chuyên gia từ các Bộ, ban ngành trao đổi và thảo luận.
Nhiều vấn đề cần sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới
Trình bày báo cáo dẫn đề về tình hình thi hành Luật PBGDPL và việc sửa đổi, bổ sung Luật nhằm khắc phục bất cập, thể chế hóa kịp thời chủ trương, yêu cầu mới của Đảng về đổi mới công tác PBGDPL tại Tọa đàm, Phó cục trưởng Cục PBGDPL&TGPL Phan Hồng Nguyên cho biết, hơn 12 năm qua công tác (PBGDPL) đã có những chuyển biến tích cực trong nhiều mặt.
Cụ thể, Bộ Tư pháp, các cơ quan có thẩm quyền, địa phương đã xây dựng, trình cơ quan, người có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền nhiều văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản khác để chỉ đạo, hướng dẫn, triển khai công tác PBGDPL. Đến nay, thể chế, chính sách phục vụ thi hành Luật PBGDPL đã được xây dựng về cơ bản đầy đủ, đồng bộ, tạo cơ sở pháp lý cho công tác PBGDPL được triển khai thường xuyên, ổn định, góp phần đảm bảo quyền được thông tin pháp luật, hình thành thói quen chủ động học tập, nâng cao ý thức tự giác tuân thủ, chấp hành pháp luật của cán bộ, Nhân dân.
Nhận thức của cấp ủy, tổ chức đảng, đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong các bộ, ngành, đoàn thể trung ương và địa phương về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác PBGDPL đã được nâng lên trên tinh thần thống nhất nhận thức, xác định rõ công tác PBGDPL là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị, trong đó Nhà nước giữ vai trò nòng cốt.
Toàn cảnh Tọa đàm.
Về mặt quản lý nhà nước, Luật PBGDPL đã cơ bản xác định được trách nhiệm, phạm vi thẩm quyền của các cơ quan nhà nước và cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, từng bước nâng cao chất lượng công tác PBGDPL.
Nội dung PBGDPL có trọng tâm, trọng điểm, bám sát nhu cầu xã hội, nhiệm vụ chính trị của bộ, ngành, địa phương, phù hợp hơn với từng đối tượng, địa bàn. Hình thức PBGDPL đã được thực hiện đa dạng, phong phú, sáng tạo, thể hiện màu sắc, văn hóa của từng vùng, miền.
Tuy nhiên, việc thi hành Luật PBGDPL trên thực tế cũng còn hạn chế, dẫn đến công tác PBGDPL chưa đáp các yêu cầu của xã hội trong tình hình mới. Cụ thể:
Thứ nhất, Luật PBGDPL phân định chưa rõ trách nhiệm, nhiệm vụ PBGDPL chuyên ngành của một số cơ quan, tổ chức ở trung ương và địa phương; chưa rõ trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản QPPL trong triển khai công tác PBGDPL.
Thứ hai, một số quy định trong Luật PBGDPL về trách nhiệm, nhiệm vụ của cơ quan trung ương đến nay chưa phù hợp với chủ trương đẩy mạnh phân cấp, nâng cao trách nhiệm, chủ động, sáng tạo của địa phương, mang tính kiến tạo để địa phương tự quyết định và tổ chức triển khai kịp thời, phù hợp, hiệu quả. Bên cạnh đó, thời gian vừa qua, lãnh đạo Đảng, Nhà nước, nhất là Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu cần tiếp tục đổi mới công tác PBGDPL, gắn kết chặt chẽ với công tác xây dựng, thi hành pháp luật, PBGDPL. Do vậy, Luật PBGDPL cũng cần được sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu, bối cảnh của đó.
Thứ ba, một số quy định của Luật PBGDPL không đồng bộ, thống nhất với các quy định trong lĩnh vực giáo dục, tài chính, ngân sách nhà nước, tiếp cận thông tin.
Thứ tư, về nội dung PBGDPL: Luật PBGDPL chỉ quy định PBGDPL thực định, pháp luật quốc tế, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; ý thức bảo vệ pháp luật; lợi ích của việc chấp hành pháp luật; gương người tốt, việc tốt trong thực hiện pháp luật. Tuy nhiên, hiện nay, yêu cầu truyền thông dự thảo chính sách pháp luật nhằm tạo đồng thuận xã hội là một yêu cầu tất yếu và hết sức quan trọng nhưng chưa được quy định trong Luật. Bên cạnh đó, nhu cầu thông tin pháp luật không chỉ giới hạn trong các văn bản quy phạm pháp luật mà còn bao gồm các quy định về trình tự, thủ tục hành chính, các quyết định hành chính, các chủ trương, chính sách của Đảng.
Thứ năm, về hình thức PBGDPL: Luật PBGDPL quy định các hình thức PBGDPL có tính truyền thống đã và đang được các bộ, ngành, địa phương triển khai trong thời gian qua. Tuy nhiên, với xu thế ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số hiện nay thì Luật PBGDPL chưa quy định các hình thức ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong PBGDPL. Điều này dẫn đến Luật chưa cập nhật hình thức PBGDPL mới, đồng thời hạn chế việc bố trí nguồn lực cũng như những chính sách, cơ chế cụ thể để tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong PBGDPL.
Thứ sáu, quy định về đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật không còn phù hợp với bối cảnh cần phát huy các nguồn lực con người tham gia công tác PBGDPL, nhất là các chuyên gia, nhà khoa học pháp lý, luật sư, luật gia tham gia PBGDPL. Bên cạnh đó, chế độ, thù lao cho đội ngũ này chưa thực sự tương xứng với chức trách, nhiệm vụ mà họ phải triển khai nên tác dụng động viên, khuyến khích đội ngũ này tâm huyết, nhiệt tình tham gia PBGDPL còn hạn chế.
Cuối cùng là chưa có chính sách cụ thể về PBGDPL cho đối tượng đặc thù. Xã hội hóa, huy động nguồn lực xã hội tham gia PBGDPL đã được đề cập trong Luật PBGDPL và các văn bản quy định chi tiết. Tuy nhiên chưa có cơ chế, chính sách khuyến khích cụ thể để thu hút sự tham gia của toàn xã hội vào công tác PBGDPL.
Từ những cơ sở trên, Cục PBGDPL&TGPL mong muốn lắng nghe ý kiến đóng góp từ các chuyên gia, các đại biểu tham dự, nhằm đề xuất cho cơ quan có thẩm quyền những giải pháp thiết thực để xây dựng và triển khai Luật PBGDPL trong toàn xã hội – không chỉ giới hạn trong đội ngũ cán bộ, công chức mà còn lan tỏa tới từng tầng lớp nhân dân.
Cần đổi mới toàn diện về nội dung và hình thức
Trên cơ sở những gợi ý và định hướng thảo luận, Tọa đàm đã lắng nghe một số tham luận và ý kiến góp ý từ các đại biểu tham dự.
Theo Luật sư Nguyễn Duy Lãm, nguyên Vụ trưởng Vụ PBGDPL, Bộ Tư pháp, công tác PBGDPL hiện nay cần thiết đề cao vai trò, vị trí trung tâm của người dân để sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm phục vụ nhân dân, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, phát huy, lắng nghe ý kiến đóng góp, đề xuất của người dân, doanh nghiệp trong xây dựng Luật PBGDPL, trong xây dựng, ban hành các cơ chế, chính sách về PBGDPL.
Đồng thời, tăng cường sự phối hợp đa chiều, đa phương thức trong PBGDPL. Khẳng định vai trò nòng cốt của Nhà nước, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, sự tham gia của người dân, doanh nghiệp.
Coi trọng và tăng cường phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương; giữa Bộ này với Bộ kia; địa phương này với địa phương khác; giữa cơ quan nhà nước với Mặt trận và các đoàn thể; giữa các thành viên của Mặt trận …
Luật sư Nguyễn Duy Lãm phát biểu tại Tọa đàm.
Ngoài ra, các quy định được sửa đổi, bổ sung phải đáp ứng yêu cầu cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy; giao quyền quản lý nhà nước về PBGDPL nhiều hơn cho đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức xã hội, tổ chức xã hội- nghề nghiệp trong công tác PBGDPL.
Còn theo GS.TS Nguyễn Minh Đoan, Trường Đại học Luật Hà Nội, pháp luật là một trong những công cụ quan trọng, không thể thiếu trong điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ xã hội giai đoạn hiện nay. Vì vậy, quốc gia nào hiện nay cũng chú trọng ban hành pháp luật và đòi hỏi các tổ chức, cá nhân phải tôn trọng, thực hiện pháp luật nghiêm minh, công bằng, nhất quán, hiệu lực, hiệu quả. Muốn làm được như vậy, điều đầu tiên là phải làm sao cho các tổ chức, cá nhân biết được nội dung, tinh thần các quy định pháp luật. Để có được những yêu cầu trên, GS.TS Nguyễn Minh Đoan kiến nghị, cần phải thường xuyên tiến hành PBGDPL nhằm nâng cao ý thức pháp luật, văn hoá pháp lý cho cán bộ và nhân dân, tạo thói quen và ý thức sống, làm việc theo pháp luật.
GS.TS Nguyễn Minh Đoan phát biểu tại Tọa đàm.
Mục đích cụ thể của PBGDPL thể hiện ở những điểm cơ bản sau: Làm sâu sắc và mở rộng hệ thống trí thức pháp luật của tổ chức, cá nhân (mục đích nhận thức); hình thành tình cảm và lòng tin đối với pháp luật (mục đích cảm xúc); hình thành động cơ, hành vi và thói quen xử sự hợp pháp, tích cực (mục đích hành vi). Những mục đích trên có mối liên hệ qua lại thống nhất với nhau từ nhận thức đến tự giác, từ tự giác đến tích cực và từ tích cực đến thói quen xử sự hợp pháp.
Cùng đóng góp ý kiến tại Tọa đàm, Luật sư Đào Ngọc Chuyền, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam lưu ý về những vấn đề cần sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới trong công tác PBGDPL.
Cụ thể, không chỉ nói về cơ sở lý luận, điều kiện về PBGDPL áp dụng dành riêng cho Nghị quyết 66, mà trong những tài liệu tiếp theo Luật sư Đào Ngọc Chuyền kiến nghị cần thiết xây dựng đưa ra áp dụng thêm tại nhiều Nghị quyết khác trong việc yêu cầu sửa đổi Luật PBGDPL. Có thể kể đến việc áp dụng tại các Nghị quyết 57, 59, 68, bởi theo Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, các Nghị quyết này đặt ra vấn đề liên quan đến đột phá trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Do đó, việc phổ biến tuyên truyền giáo dục pháp luật cũng cần được đẩy mạnh và phát huy trên nhiều cách thức khác trong thời kỳ công nghệ số hiện nay.
Cùng với đó, là liên quan đến hội nhập quốc tế, nhiều nhóm ngành luật liên quan cũng phải sửa đổi bổ sung, thậm chí là ban hành mới nếu cần thiết.
"Trong quá trình xây dựng pháp luật, kể cả sửa đổi bổ sung, chúng ta có nhiều việc để làm, trong đó là phối hợp các ý kiến các Bộ ngành địa phương cùng phân tích đánh giá tác động để tổng hợp thành một bộ tài liệu kèm theo nhằm sửa đổi, đồng thời cùng xác định một kế hoạch, lộ trình để đưa ra các giải pháp cần thiết trong công tác sửa đổi Luật PBGDPL. Bên cạnh đó, cũng cần làm rõ, cụ thể về những đối tượng được giáo dục pháp luật trong Luật PBGDPL, bởi đây là một trong những điều kiện cần thiết để xác định rõ các chủ thể được tuyên truyền giáo dục pháp luật tại địa phương vì đây là chủ thể rất quan trọng. Đồng thời, cần xác định rõ chủ thể nào sẽ đảm nhiệm thực hiện hoạt động tuyên truyền PBGDPL, vì bên cạnh các chủ thể như cán bộ, công chức vẫn còn đó nhiều chủ thể khác trong đó có luật sư", Luật sư Đào Ngọc Chuyền cho hay.
Luật sư Đào Ngọc Chuyền, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam góp ý tại Tọa đàm.
Ngoài ra, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam cũng cho hay, một trong những chú ý cần thiết đó là hình thức, phạm vi đối tượng đối với nội dung tuyên truyền trong việc tiếp cận thông tin. Cùng với đó là phương pháp tuyên truyền, PBGDPL sẽ được thực hiện thế nào cũng cần phải xác định rõ. Bởi, theo Luật sư Đào Ngọc Chuyền, hiện nay công tác PBGDPL đã được đổi mới, cải tiến, cập nhật trên nền tảng công nghệ số, người dân đã có thể sử dụng công nghệ thông tin để truy cập các quy định pháp luật nhằm học hỏi, đây cũng là một trong những phương pháp cần lưu ý.
Song song đó là nghiên cứu các cẩm nang, số tay như các cơ quan có thẩm quyền khác đã ban hành, bởi Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam cho rằng, đây cũng là những yếu tố góp phần thuận lợi trong công tác PBGDPL.
Cũng tại tọa đàm, liên quan đến vấn đề xác định trách nhiệm trong tham gia công tác PBGDPL, nhiều đại biểu nhất trí cho rằng để nâng cao hiệu quả PBGDPL, Luật PBGDPL cần bổ sung các quy định giúp ràng buộc trách nhiệm cao hơn đối với các đối tượng như: đảng viên, chủ sử dụng lao động, đội ngũ báo cáo viên pháp luật, luật sư, luật gia...
Theo đó, các đối tượng này phải có nghĩa vụ triển khai các hoạt động PBGDPL định kỳ hoặc bố trí thời gian phù hợp tham gia vào các hoạt động cụ thể. Luật PBGDPL sửa đổi cũng cần khắc phục triệt để quan niệm coi công tác PBGDPL là trách nhiệm chính của ngành tư pháp. Theo đó, Luật cần phân định rõ trách nhiệm, vai trò của từng cơ quan, ban, ngành trong hệ thống chính trị khi thực hiện các hoạt động PBGDPL và xác định rõ trách nhiệm đối với kết quả đạt được từ các hoạt động này; phân định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về PBGDPL và trách nhiệm thực hiện PBGDPL cho người dân, doanh nghiệp…
Từ thực tiễn tại một số địa phương, nhiều ý kiến cho rằng để xây dựng và sử dụng đội ngũ báo cáo viên pháp luật và tuyên truyền viên pháp luật một cách hiệu quả thì Luật PBGDPL sửa đổi cần bổ sung một số quy định như phụ cấp định kỳ; cơ chế đánh giá, kiểm tra chất lượng đội ngũ này theo định kỳ theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; bổ sung tiêu chí về kỹ năng sử dụng các phương thức truyền hiện đại; rút ngắn trình tự, thủ tục công nhận, miễn nhiệm báo cáo viên pháp luật...
Về hình thức PBGDPL, có ý kiến chỉ ra một số hình thức được quy định trong Luật PBGDPL, nhất là các hình thức truyền thống đã không còn phù hợp, hiệu quả trên thực tế.
Việc triển khai các hình thức mới ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số còn gặp nhiều khó khăn và bị động khi chưa có quy định pháp luật để bố trí vị trí, việc làm phù hợp giúp phụ trách công tác này.
Về thiết chế Hội đồng phối hợp PBGDPL, để phù hợp với mô hình chính quyLền địa phương 02 cấp sau khi bỏ cấp huyện, một số ý kiến gợi ý cần thành lập lại mô hình Hội đồng phối hợp PBGDPL cấp xã để hỗ trợ quản lý, huy động sự tham gia của các nguồn lực trong hệ thống chính trị một cách hiệu quả. Đồng thời, Luật PBGDPL cũng cần có những quy định về chính sách ưu đãi, hỗ trợ cụ thể theo nguyên tắc “có đi có lại” cho những chủ thể nhiệt tình tham gia vào công tác PBGDPL để giúp chính sách xã hội hóa công tác PBGDPL thực sự hiệu quả và mang tính bền vững.
Một số ý kiến tại Tọa đàm cũng cho rằng nhiều quy định trong Luật PBGDPL về PBGDPL cho các đối tượng đặc thù như người lao động, nạn nhân bạo lực gia đình; giáo dục pháp luật chưa bao quát hết nhu cầu thông tin pháp luật trong thực tế của các đối tượng thụ hưởng; đồng thời nhiều quy định cần có sự rà soát, nghiên cứu, cập nhật để phù hợp với các quy định trong những luật có liên quan mới được ban hành như Luật Trẻ em, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình…
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc phát biểu kết luận Tọa đàm.
Kết luận tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc chân thành cảm ơn và tiếp thu các ý kiến từ các chuyên gia, các đại biểu tham dự. Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc cũng cho rằng, các ý kiến phát biểu đã chỉ ra được nhiều vướng mắc, bất cập cũng như sự cần thiết trong việc sửa đổi Luật PBGDPL, Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho hay, tất cả những ý kiến này sẽ được tổng hợp đầy đủ để báo cáo cơ quan có thẩm quyền. Đồng thời, Thứ trưởng cũng cho biết, trong thời gian tới, Bộ Tư pháp sẽ tiếp tục tổ chức các Tọa đàm theo các khu vực để đánh giá một cách toàn diện, đầy đủ, huy động trí tuệ, ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý thực tiễn, nhất là ý kiến của cấp cơ sở, người dân, doanh nghiệp để tham mưu, đề xuất sửa đổi Luật bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, đồng bộ, thống nhất, dễ tiếp cận.
