Thấy gì từ hiện tượng quan điểm, ý kiến của Luật sư được ghi nhận ‘mờ nhạt’ trong các bản án hình sự?

(LSVN) - Thực tiễn tố tụng trong những năm vừa qua ghi nhận một hiện tượng diễn ra phổ biến trên khắp cả nước là nhiều Luật sư “than phiền” việc các tòa án ghi nhận quan điểm của Luật sư, người bào chữa cho bị can, bị cáo, đương sự vào bản án hình sự hết sức “mờ nhạt”, qua loa, chiếu lệ.

Nhiều nơi ý kiến tranh luận, bào chữa của Luật sư còn không được ghi nhận vào bản án. Cá biệt hơn nữa, thậm chí có những bản án còn ghi nhận lệch lạc quan điểm bào chữa của Luật sư. Luật sư bào chữa theo hướng thân chủ không phạm tội và có phân tích nếu thân chủ là người thỏa mãn yếu tố chủ thể đặc biệt thì phạm tội khác chứ không phải tội danh như cáo trạng quy kết thì trong bản án lại diễn giải rằng Luật sư bào chữa theo hướng chuyển tội danh … Trong quá trình tham gia giải quyết vụ án, Luật sư có nhiều văn bản kiến nghị nhưng nhiều nơi, các cơ quan tiến hành tố tụng không đưa vào hồ sơ vụ án… 

Tại “Hội thảo sơ kết 5 năm thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, thực tiễn thi hành và giải pháp, kiến nghị” do Liên đoàn Luật sư Việt Nam tổ chức, Luật sư đã thẳng thắn nêu sự việc rằng có Luật sư tham gia bào chữa một vụ án cả năm trời, phiên tòa diễn ra cả tháng, bài bào chữa của Luật sư phân tích rất sâu sắc và tâm huyết, dài 50-100 trang nhưng trong bản án chỉ ghi được một đến hai dòng, thậm chí không được ghi nhận.

Gần đây nhất, một phiên tòa sơ thẩm do tại huyện Đắk Tô, tỉnh Kon Tum xét xử đối với một bị cáo nguyên là đội trưởng đội nghiệp vụ thuế về tội “Nhận hối lộ” quy định tại Điều 354 Bộ luật Hình sự 2015. Trong phần tranh luận, các Luật sư bào chữa cho bị cáo đã phân tích, lập luận, đưa ra quan điểm pháp lý chứng minh việc quy kết, truy tố bị cáo về tội danh “Nhận hối lộ” là chưa có đủ cơ sở. Nhiều tài liệu mới bổ sung cần được xem xét, đánh giá một cách cẩn trọng kỹ lưỡng hơn. Từ những phân tích, lập luận đó, Luật sư đề nghị Hội đồng xét xử sơ thẩm trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Tuy nhiên, Hội đồng xét xử một mặt không luận giải một cách thỏa đáng để không chấp nhận đề nghị của Luật sư. Tiếp đó khi nhận được bản án sơ thẩm, các Luật sư còn vô cùng bất ngờ về nội dung quan điểm của mình được tòa án ghi nhận trong bản án. Luật sư cho rằng so sánh diễn biễn tranh luận tại phiên tòa và nội dung quan điểm Luật sư ghi nhận trong bản án thì quả thật giống như “nước lã trôi sông”. Được biết, các Luật sư trong vụ án này đã có đơn khiếu nại Bản án hình sự sơ thẩm nêu trên đề nghị sửa đổi, bổ sung bản án sơ thẩm, ghi nhận đầy đủ chính xác quan điểm bào chữa của các Luật sư.

Theo quan điểm của Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Lawfirm, trong nhiều vụ án mà ông và các đồng nghiệp tham gia có một hiện tượng hết sức đáng buồn. Nhiều Luật sư tham gia phần tranh luận với những luận cứ bào chữa, bảo vệ rất sâu sắc, là trí tuệ và tâm huyết của Luật sư nhưng kết quả tòa án ghi nhận là không đáng kể. Vụ án có đến hơn 100 Luật sư tham gia, hầu hết các Luật sư đều có quan điểm bào chữa, bảo vệ tại phiên toà nhưng trong Bản án được tuyên, chỉ được tóm tắt bằng vài dòng không nói lên điều gì.

Luật sư Tú cho biết thêm, có vụ án ông tham gia bào chữa, Luật sư phát biểu quan điểm rằng không đủ yếu tố không cấu thành tội phạm như cáo trạng quy kết, kết thúc tranh luận, Luật sư gửi cả văn bản bào chữa cho thư ký phiên tòa nhưng trong bản án của tòa ban hành sau đó lại ghi nhận Luật sư bào chữa xin chuyển tội danh. Luật sư Tú tiếp tục nêu quan điểm, việc không ghi nhận ý kiến, quan điểm của Luật sư hoặc ghi nhận một cách qua loa chiếu lệ vào bản án là không tôn trọng sự thật khách quan diễn ra tại phiên toà, cao hơn nữa là không tuân thủ quy định của pháp luật.

Nhằm hướng tới một nền tư pháp văn minh, hiện đại, loại bỏ vấn đề oan sai, Nghị quyết số 49-NQ/TW năm 2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 (Nghị quyết 49)[1] về các nhiệm vụ cải cách tư pháp, Bộ Chính trị đã nêu rõ, phải bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp; hoàn thiện cơ chế bảo đảm để Luật sư thực hiện tốt việc tranh tụng tại phiên tòa.

Thực hiện tinh thần theo Nghị quyết 49, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 đã có những quy định nhằm đảm bảo và hướng hoạt động tranh tụng tại tòa là trung tâm của việc xét xử ở nhiều quy định như quy định Bản án, quyết định của Tòa án phải căn cứ vào kết quả kiểm tra, đánh giá chứng cứ và kết quả tranh tụng tại phiên tòa tại Điều 26 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Tiếp đó, tại Điều 322 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 về tranh luận tại phiên tòa cũng quy định: “... Hội đồng xét xử phải lắng nghe, ghi nhận đầy đủ ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa, người tham gia tranh luận tại phiên tòa để đánh giá khách quan, toàn diện sự thật của vụ án…”. Điều 260 BLTTHS 2015 quy định: “Bản án sơ thẩm phải ghi rõ…c) Ý kiến của người bào chữa… đ) Phân tích lý do mà Hội đồng xét xử không chấp nhận những chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội, yêu cầu, đề nghị của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa, bị hại, đương sự và người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ đưa ra;…”.

Với những quy định như trên thì rõ ràng rõ ràng việc không ghi nhận, ghi nhận không đầy đủ sơ sài, “dăm câu ba điều” quan điểm của Luật sư vào bản án mang tính chất cho có là một hiện tượng hết sức đáng báo động. Nó không những đi ngược với tinh thần cải cách tư pháp mà còn tiềm ẩn nguy cơ để xảy ra oan sai trong các vụ án hình sự. Hiện tượng này cần được giới Luật sư có những buổi trao đổi tổng kết và khẩn trương có các kiến nghị tới cơ quan nhà nước có thẩm quyền; không thể để hiện tượng nêu trên tiếp tục tái diễn trong hoạt động tố tụng của một nhà nước pháp quyền.