1. Đặt vấn đề
Thỏa ước lao động tập thể (TƯLĐTT) là cơ sở pháp lý quan trọng bảo đảm mối quan hệ lao động hài hòa, ổn định, cùng nhau hợp tác vì sự phát triển bền vững của doanh nghiệp (DN). Từ đầu năm 2016, thỏa ước lao động tập thể nhóm doanh nghiệp (TƯLĐTTNDN) được thí điểm thương lượng, ký kết và thực hiện đã tạo ra sự thay đổi đáng kể trong quan hệ lao động ở một số doanh nghiệp có cùng ngành nghề sản xuất kinh doanh trên cùng một địa bàn, hoặc khu công nghiệp... Thỏa ước lao động tập thể có nhiều doanh nghiệp đã được ghi trong Bộ luật Lao động (BLLĐ) 2019.
Ảnh minh họa.
Nhận thấy tầm quan trọng và hiệu quả của TƯLĐTTNDN, Công đoàn Khu Kinh tế Nghi Sơn và các khu công nghiệp (KKTNS & CKCN) tỉnh Thanh Hóa đã tiến hành thương lượng và ký kết TƯLĐTTNDN với 07 DN sản xuất giầy – một ngành hàng sản xuất thâm dụng lao động, phần lớn là lao động phổ thông, tỷ lệ lao động nữ cao, mức thu nhập của người lao động (NLĐ) còn thấp. Kết quả của quá trình thương lượng là bản TƯLĐTTNDN được ký kết giữa Công đoàn Khu Kinh tế và đại diện các DN gồm 4 chương với 22 điều, trong đó, có nhiều điều khoản có lợi cho NLĐ đã đi vào thực hiện từ ngày ký (tháng 7 năm 2024).
2. Hoạt động thương lượng, ký kết thoả ước lao động tập thể nhóm doanh nghiệp sản xuất giầy tại Khu Kinh tế Nghi Sơn và các Khu công nghiệp tỉnh Thanh Hoá
Hoạt động thương lượng và ký kết TƯLĐTTNDN tại KKNS & CKCN tỉnh Thanh Hoá đã được tổ chức Công đoàn Khu lên kế hoạch từ nhiều năm trước. Được sự chỉ đạo, giúp đỡ của Liên đoàn Lao động tỉnh, sự phối hợp của Ban Quản lý KKNS & CKCN tỉnh và sự hợp tác của các doanh nghiệp, kết quả là TƯLĐTTNDN ngành sản xuất giầy da đầu tiên đã ra đời tại Thanh Hoá. Một số vấn đề trong quá trình thương lượng, ký kết và kết quả là những điều khoản thoả ước được thống nhất ký kết mang lại lợi ích cho NLĐ được thể hiện trong những góc độ dưới đây.
2.1. Về chủ thể thương lượng, ký kết
Chủ thể thương lượng tập thể là cá nhân, tổ chức có đầy đủ các điều kiện do pháp luật quy định, được quyền đại diện để thực hiện thương lượng, bàn bạc, thảo luận với bên kia nhằm bảo đảm tốt nhất quyền, trách nhiệm, lợi ích cho bên mình. Chủ thể thương lượng tập thể gồm hai bên: bên đại diện người lao động và bên người sử dụng lao động.
Theo hướng dẫn của Thông tư số 10/2020/TT-BLĐTBXH của Bộ LĐ-TB&XH ngày 12 tháng 11 năm 2020 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật Lao động về nội dung của Hợp đồng lao động, Hội đồng thương lượng tập thể và nghề công việc có ảnh hưởng xấu tới chức năng sinh sản, nuôi con, để tiến hành tương lượng tập thể có nhiều doanh nghiệp tham gia “thông qua Hội đồng thương lượng tập thể, trên cơ sở đồng thuận, người sử dụng lao động và các tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở của các doanh nghiệp tham gia thương lượng tập thể nhiều doanh nghiệp”… Tuy nhiên, các cuộc thương lượng TƯLĐTTNDN diễn ra ở một số địa phương, như: Hải Phòng, Đà Nẵng, Bình Dương… trong giai đoạn thí điểm trước và sau năm 2019 (thời điểm BLLĐ 2019 được sửa đổi, ban hành) đều diễn ra với hình thức thương lượng trực tiếp giữa Công đoàn cấp trên cơ sở và Hiệp hội Doanh nghiệp đại diện cho các DN sản xuất cùng ngành hàng, hoặc với từng doanh nghiệp.
Tại KKTNS & CKN tỉnh Thanh Hoá, Công đoàn khu KKT& CKCN là đại diện cho tập thể người lao động của 7 doanh nghiệp sản xuất ngành giầy da. Công đoàn KKNS & CKCN là công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở, nắm vai trò trực tiếp dẫn dắt quá trình thương lượng và ký kết. Công đoàn KKTNS &CKCN khởi xướng quá trình thương lượng với NSDLĐ, tổ chức và tham gia thương lượng với từng NSDLĐ và thương lượng với cả nhóm doanh nghiệp. Công đoàn cũng điều phối các công đoàn doanh nghiệp tham gia vào quá trình này. Các cán bộ Công đoàn KKTN & CKCN là thành viên chủ chốt trong nhóm thương lượng của công đoàn. Các cán bộ công đoàn KKT đã thực hiện khảo sát tại các doanh nghiệp mục tiêu và duy trì mạng lưới các công đoàn của các doanh nghiệp tham gia. Đây là nền tảng đầu tiên giúp đảm bảo thương lượng thành công.
Chủ thể thương lượng tập thể bên phía người sử dụng lao động (NSDLĐ) của nhóm DN có thể là nhiều NSDLĐ hoặc tổ chức đại diện của NSDLĐ. Khác với chủ thể phía NSDLĐ ở Hải Phòng và Bình Dương là Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc (tại khu công nghiệp Tràng Duệ) và các doanh nghiệp chế biến gỗ tỉnh Bình Dương là Hiệp hội chế biến Gỗ tỉnh Bình Dương (BIFA), trong thương lượng tại KKTNS& CKCN tỉnh Thanh Hoá, chủ thể NSDLĐ là 07 doanh nghiệp FDI thuộc lĩnh vực sản xuất giầy da trên địa bàn quản lý của Khu. Ngoài điểm chung là các doanh nghiệp sản xuất giầy, 07 doanh nghiệp đều là doanh nghiệp Đài Loan, trong đó, 05 DN là Công ty TNHH giầy Sunjade Việt Nam, Công ty TNHH giầy Annora Việt Nam, Công ty TNHH giầy Rollsport Việt Nam, Công ty TNHH giầy Aleron Việt Nam, Công ty TNHH giầy Aresa Việt Nam đều là các công ty con thuộc Tập đoàn Hoa Lợi (Đài Loan), do một người đại diện theo pháp luật là ông Lo Huai Sung, chức vụ Phó Tổng giám đốc làm đại diện; 02 công ty còn lại là Công ty TNHH Hoa Thành – chi nhánh Thanh Hóa và Công ty TNHH vật tư ngành Giầy Winner Việt Nam do hai đại diện khác tiến hành thương lượng và ký kết.
Có 07 DN, song thực tế quá trình thương lượng diễn ra với 03 người đại diện cho 07 công ty đem lại những thuận lợi nhất định. Đó là việc dễ dàng thống nhất, tìm được tiếng nói chung giữa NSDLĐ của các DN thành lập Hiệp hội doanh nghiệp, song tính cố kết cộng đồng các doanh nghiệp cao.
Sau quá trình thương lượng, ông chủ tịch Công đoàn KKTNS & CKCN tỉnh Thanh Hoá đã ký TƯLĐTTNDN với đại diện của 07 công ty, trong đó ông Lo Huai Sung đạt diện cho 05 công ty con thuộc Tập đoàn Hoa Lợi và 02 người đại diện cho 02 công ty còn lại trong ngành sản xuất giày thuộc KKKNS & CKN tỉnh.
2.2. Nội dung thương lượng, ký kết
Theo quy định tại Điều 67 BLLĐ 2019 thì: “Các bên thương lượng lựa chọn một hoặc một số nội dung sau để tiến hành thương lượng tập thể: 1. Tiền lương, trợ cấp, nâng lương, thưởng, bữa ăn và các chế độ khác; 2. Mức lao động và thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi, làm thêm giờ, nghỉ giữa ca; 3. Bảo đảm việc làm đối với người lao động; 4. Bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động; thực hiện nội quy lao động; 5. Điều kiện, phương tiện hoạt động của tổ chức đại diện người lao động; mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và tổ chức đại diện người lao động; 6. Cơ chế, phương thức phòng ngừa, giải quyết tranh chấp lao động; 7. Bảo đảm bình đẳng giới, bảo vệ thai sản, nghỉ hằng năm; phòng, chống bạo lực và quấy rối tình dục tại nơi làm việc; 8. Nội dung khác mà một hoặc các bên quan tâm”.
Căn cứ trên những quy định của pháp luật lao động và thực tiễn tình hình sản xuất kinh doanh của ngành Giầy da ở Thanh Hoá, Công đoàn KKTNS&CKN tỉnh và 07 doanh nghiệp đã tiến hành thương lượng các nội dung căn bản:
- Việc làm và bảo đảm việc làm (Điều 6);
- Hợp đồng lao động (Điều 7);
- Thời giờ làm việc (Điều 8); thời giờ nghỉ ngơi (Điều 9);
- Tiền lương (Điều 10); tiền thưởng (Điều 11) và các loại phụ cấp, tiền thưởng, trợ cấp (Điều 12);
- Chính sách đối với lao động nữ (Điều 13);
- Các bảo đảm cho công đoàn hoạt động (Chương III).
So với quy định của Điều 67 BLLĐ 2019, nội dung thương lượng, ký kết TƯLĐTTNDN không đề cập đến khoản 4, khoản 6 và phần lớn nội dung của khoản 7, còn các nội dung khác đều được thương lượng, ký kết và đảm bảo quyền lợi cho NLĐ đúng với quy định và trên mức quy định của pháp luật lao động. Một số nội dung đảm bảo quyền lợi của NLĐ có lợi hơn so với luật quy định được thể hiện như:
Nguồn: Bản TƯLĐTTNDN sản xuất giầy tại KKTNS&CKN tỉnh Thanh Hóa, năm 2024.
So sánh với TƯLĐTTNDN sản xuất da giày do LĐLĐ huyện Vĩnh Bảo (Hải Phòng) ký với 4 doanh nghiệp năm 2023, có hiệu lực từ năm 2024, trong Điều 6. Việc làm và bảo đảm việc làm, NLĐ ngành sản xuất giầy ở KKTNS có lợi hơn khi được các DN trong Thoả ước nhóm “ưu tiên tuyển dụng, đào tạo nghề để tạo chỗ làm việc mới” trong trường hợp phải nghỉ việc, thôi việc vì lý do thay đổi cơ cấu, công nghệ hoặc lý do kinh tế. Trong khi TƯLĐTT nhóm của Vĩnh Bảo không đề cập đến thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi thì TƯ của KKT Nghi Sơn cho phép NLĐ có quyền chủ động sắp xếp 50% số ngày nghỉ hàng năm của mình. Các mức tiền thưởng vào các ngày lễ lớn trong năm đều quy định cụ thể ở mức tối thiểu, kể cả khoản tiền lì xì sau Tết Nguyên đán, trong khi đó, TƯLĐTT của Vĩnh Bảo chỉ ghi chung chung: “Căn cứ tình hình cụ thể của từng Doanh nghiệp sẽ có mức thưởng cho CNLĐ”. Các chế độ phúc lợi, tiền thưởng cũng có sự chênh lệch giữa hai bản thoả ước, thể hiện những điều khoản có lợi hơn cho NLĐ của nhóm DN sản xuất giầy KKTNS&CKCN Thanh Hoá, cụ thể trong bảng sau:
Nguồn: Thống kê từ TƯLĐTT nhóm DN sản xuất Giầy KKTNS&CKCN Thanh Hoá và huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng.
2.3. Thời điểm thương lượng, ký kết
Từ những bản TƯLĐTTNDN đầu tiên được thí điểm ký kết và thực hiện tại Hải Phòng, Đà Nẵng, Bình Dương… (năm 2016) và phát huy vai trò tích cực trong bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của NLĐ cũng như góp phần xây dựng quan hệ lao động hài hoà, ổn định tại các DN tham gia ký kết, đến năm 2019, thuật ngữ “thoả ước lao động tập thể có nhiều doanh nghiệp” đã chính thức xuất hiện trong BLLĐ sửa đổi. Nhận thấy tầm quan trọng của TƯLĐTTNDN, Công đoàn KKTNS&CKCN tỉnh Thanh Hoá đã đề xuất và tiến hành thương lượng với các doanh nghiệp từ năm 2021. Tuy nhiên, do tác động của đại dịch Covid-19, hoạt động thương lượng bị gián đoạn.
Sau khi Nghị quyết của Đại hội XIII Công đoàn Việt Nam (12/2023) được thông qua với 03 khâu đột phá của nhiệm kỳ mới (2023 – 2028), trong đó khâu đột phá số 1 là: “Đẩy mạnh đối thoại, thương lượng tập thể, trọng tâm là tiền lương, tiền thưởng, thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi, an toàn vệ sinh lao động”, hoạt động thương lượng được xúc tiến trở lại.
Thêm vào đó, trong những năm 2022, 2023 là giai đoạn phục hồi sau đại dịch, các doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn. Năm 2023 được xem là một năm đầy khó khăn với ngành giầy da khi lạm phát và kinh tế toàn cầu suy giảm, dẫn đến tiêu thụ hàng hóa giảm mạnh. Nhất là tại các thị trường lớn như Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu, do đó, các đơn hàng ít, nhiều công nhân thiếu việc làm. Sang năm 2024, các doanh nghiệp giầy da Việt Nam đã nắm được xu hướng của thị trường để chuyển đổi sản xuất, bắt kịp với yêu cầu ngày một khắt khe của các đơn hàng và ngay từ quý I/2024 đã có dấu hiệu phục hồi tích cực. Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp sản giầy thuộc KKTNS&CKCN tỉnh Thanh Hoá đã phục hồi nhịp sản xuất, tiến hành tuyển dụng thêm lao động… Đây chính là thời điểm thích hợp để tiến hành thương lượng và ký kết để bảo đảm và nâng cao đời sống cho người lao động ngành sản xuất giầy da trên địa bàn.
Qua 4 kỳ họp thương lượng tập thể và 14 cuộc làm việc, đối thoại giữa công đoàn KKTNS & CKCN với từng lãnh đạo DN, các bên tham gia ký TƯLĐTT đã thống nhất được nội dung ký kết TƯLĐTT nhóm DN sản xuất giầy gồm 4 chương và 22 điều, thống nhất ký kết vào ngày 17 tháng 8 năm 2024 như đã diễn ra. TƯLĐTTNDN sản xuất giầy có thời hạn 03 năm và có hiệu lực bắt đầu kể từ ngày ký.
3. Ý nghĩa của thương lượng, ký kết TƯLĐTT nhóm DN sản xuất giầy tại KKTNS&CKN tỉnh Thanh Hoá
Bản TƯLĐTT nhóm DN sản xuất giầy da được ký kết chưa thực sự bứt phá về quyền lợi so với các ngành hàng sản xuất khác như điện tử, thương mại, nhưng đã bảo đảm được một số điều căn bản, cốt lõi có lợi hơn cho NLĐ so với luật quy định cũng như mặt bằng ngành sản xuất giầy da ở các địa phương có trình độ phát triển kinh tế - xã hội tương đương. Quan trọng hơn là tạo ra một nền tảng bảo đảm thực hiện quyền lợi cho NLĐ thuộc khu vực áp dụng và góp phần xây dựng QHLĐ hài hoà, ổn định tại các DN. TƯLĐTT nhóm DN sản xuất Giầy sẽ tiếp tục được thương lượng, điều chỉnh, bổ sung trong thời gian tới. Việc thương lượng và ký kết TƯLĐTT nhóm DN sản xuất Giầy tại KKTNS & CKCN tỉnh Thanh Hoá mang lại những ý nghĩa nhất định:
Một là, TƯLĐTT nhóm DN có lợi cho cả DN, tổ chức công đoàn và NLĐ. Doanh nghiệp đã giảm chi phí thương lượng khi tổ chức thương lượng đơn lẻ, tổ chức công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở tiến hành thương lượng đã khắc phục những điểm yếu về thương lượng của CĐCS, và TƯLĐTT nhóm có thể bao phủ số đông người lao động, đặc biệt là lao động nữ - lực lượng lao động chiếm tỷ lệ lớn trong ngành sản xuất Giầy.
Hai là, thực hiện TƯLĐTT nhóm góp phần cải thiện việc tuân thủ pháp luật lao động của cả hai bên trong QHLĐ, từ đó góp phần giảm thiểu bất ổn và tranh chấp lao động của các DN. Ngay đầu tháng 3/2025, tại địa bàn tỉnh Thanh Hoá đã xảy ra ngừng việc tập thể tại 10 DN sản xuất giầy với hơn 30 vạn người tham gia xuất phát từ yêu cầu tăng lương, tăng mức tiền ăn và trợ cấp, thì hiện tượng đó chỉ xảy ra tại 2 chi nhánh tại huyện Triệu Sơn và Thọ Xuân của 2 trong 7 DN tham gia TƯ nhóm.
Ba là, từng bước cải thiện được tình trạng thương lượng và TƯLĐTT mang nặng tính hình thức đang tồn tại trong quan hệ lao động hiện nay. Bản TƯLĐTT với những nội dung và cam kết về lợi ích cao hơn luật cho NLĐ, đảm bảo quyền hoạt động của công đoàn đã phản ánh được quá trình thương lượng thực chất hơn.
Bốn là, thương lượng, TƯLĐTT nhóm cho thấy đây là công cụ hiệu quả xây dựng QHLĐ hài hòa ổn định và tiến bộ tại địa phương. Việc ký kết TƯLĐTT nhóm giúp các DN có nhiều đặc điểm chung cùng nhau cải thiện điều kiện làm việc cho NLĐ, để NLĐ có thể yên tâm lao động, tăng năng suất và đóng góp nhiều cho DN hơn.
Từ những ý nghĩa trên cho thấy, thương lượng, ký kết TƯLĐTT nhóm doanh nghiệp sản xuất giầy thuộc KKTNS & CKCN tỉnh Thanh Hoá do Công đoàn KKT thực hiện là một hoạt động đúng với quan điểm, đường lối của Đảng, nhiệm vụ của tổ chức Công đoàn và đáp ứng nguyện vọng của NLĐ. Qua hoạt động đó, thể hiện vai trò chủ động của tổ chức Công đoàn trong việc lựa chọn lĩnh vực, doanh nghiệp để tiến hành thương lượng; tổng hợp, thu thập, lựa chọn nhu cầu chung nhất của NLĐ tại các doanh nghiệp làm căn cứ xây dựng dự thảo thoả ước; chủ động đàm phán riêng rẽ với từng doanh nghiệp bên cạnh các cuộc thương lượng tập thể và đạt đến kết quả cuối cùng là Công đoàn và các DN tham gia cùng ký vào TƯLĐTT nhóm.
Tài liệu tham khảo
Bộ luật Lao động 2019.
Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (2020), Thông tư số 10/2020/TT-BLĐTBXH của Bộ LĐTBXH ngày 12 tháng 11 năm 2020 về quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật Lao động về nội dung của Hợp đồng lao động, Hội đồng thương lượng tập thể và nghề công việc có ảnh hưởng xấu tới chức năng sinh sản, nuôi con, Hà Nội.
Chính phủ (2020), Nghị định số 145/2020/NĐ-CP ngày 14/12/2020 cảu Chính phủ quy định chi tiết và hưỡng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật Lao động về điều kiện lao động và quan hệ lao động, Hà Nội.
Vân Chi (2024), Tạp chí Kinh tế và dự báo, “Ngành da giày Việt Nam cần minh bạch thông tin chuỗi cung ứng sản phẩm, hướng tới sản xuất bền vững”, Hà Nội.
Công đoàn Khu Kinh tế Nghi Sơn & Các Khu công nghiệp tỉnh Thanh Hoá và các doanh nghiệp sản xuất giầy (2024), Thoả ước lao động tập thể nhóm doanh nghiệp sản xuất giầy tại Khu Kinh tế Nghi Sơn và các khu công nghiệp tỉnh Thanh Hoá, (Tài liệu lưu hành nội bộ), Thanh Hoá.
Nguyễn Hằng (2024), Tạp chí Kinh tế và dự báo, “Xây dựng Khu kinh tế Nghi Sơn và các Khu công nghiệp trở thành động lực phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Thanh Hoá”, Hà Nội.
Liên đoàn Lao động huyện Vĩnh Bảo và các doanh nghiệp (2023), Thoả ước lao động tập thể các doanh nghiệp Da giày huyện Vĩnh Bảo, (Tài liệu lưu hành nội bộ), Hải Phòng.
Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (2023), Nghị quyết Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ XIII, Hà Nội.
ThS. VŨ THỊ MINH NGUYỆT
Khoa QHLĐ & Công đoàn, Trường Đại học Công đoàn
