Tranh chấp liên quan đến đất đai là một trong những tranh chấp xảy ra phổ biến, rất phức tạp và đa số các tranh chấp liên quan đến đất đai phải giải quyết bằng con đường Tòa án. Tuy nhiên, một trong những biện pháp tích cực hạn chế các bên tranh chấp khởi kiện ra Tòa án là việc tăng cường công tác hòa giải ở cơ sở - nhất là hòa giải tại UBND cấp xã, phường, thị trấn.
Pháp luật hiện hành có quy định rất rõ về chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cơ sở trong việc hòa giải - trong đó có hòa giải liên quan đến đất đai. Cụ thể, theo quy định của Luật Đất đai năm 2013 thì tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai. Nhà nước khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải hoặc giải quyết tranh chấp đất đai thông qua hòa giải ở cơ sở. Tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp không hòa giải được thì gửi đơn đến UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp để hòa giải. Chủ tịch UBND cấp xã có trách nhiệm tổ chức việc hòa giải tranh chấp đất đai tại địa phương mình.
Một trong những tình trạng khiếu nại, khiếu kiện kéo dài, vượt cấp liên quan đến đất đai thời gian qua có chiều hướng gia tăng một phần là do việc hòa giải ở cơ sở không thuyết phục, không triệt để. Vụ việc ông Hà Văn Vệ (90 tuổi, trú tại khu 10, xã Hiền Quan, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ) có Đơn tố cáo bà Ngô Thị Kim Loan vì hành vi tự ý xây dựng tường rào lấn chiếm đường đi chung, bịt kín lối đi vào nhà ông Vệ là một ví dụ.
Lối đi vào nhà ông Hà Văn Vệ bị bịt kín.
Nội dung vụ việc
Sau nhiều lần gửi đơn đến các cơ quan chức năng của địa phương đề nghị giải quyết việc bà Ngô Thị Loan tự ý xây dựng tường rào lấn chiếm đường đi chung và bịt kín lối đi vào nhà mình, nhưng chưa được giải quyết triệt để, ông Hà Văn Vệ tiếp tục có Đơn tố cáo bà Ngô Thị Kim Loan về hành vi vi phạm pháp luật, tố cáo ông Lê Trung Huyên - Chủ tịch UBND xã Hiền Quan về hành vi bao che, không giải quyết triệt để hành vi vi phạm pháp luật của bà Ngô Thị Kim Loan.
Theo nội dung Đơn của ông Vệ trình bày, gia đình ông hiện đang sinh sống trên mảnh đất do ông, cha để lại tại khu 10, xã Hiền Quan, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ; thửa đất này đã được UBND huyện Tam Nông cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà và tài sản khác gắn liền với đất mang tên ông Vệ (thửa đất số 708, tờ bản đồ số 26, diện tích 980,4m2; Giấy chứng nhận số CB 858095 do UBND huyện Tam Nông cấp ngày 31/12/2015). Trên sơ đồ thửa đất có mô tả rõ các hộ giáp ranh, đã chỉ rõ đường xóm dẫn vào nhà rộng 5,1m.
Gia đình ông Vệ cùng các hộ đã sử dụng con đường này từ lâu mà không có bất kỳ tranh chấp nào (kể cả thời điểm ông Ngô Văn Nghiệp - bố bà Loan là chủ sử dụng đất còn sống; hơn nữa ông Nghiệp và các hộ liền kề đã ký xác nhận về mô tả ranh giới, mốc giới và sơ đồ thửa đất, trong đó xác nhận con đường xóm đi qua trong hồ sơ xin cấp Giấy chứng nhận của ông Vệ).
Tuy nhiên, ngày 01/6/2018, bà Loan đã tự ý phá bỏ bức tường do ông Nghiệp lúc còn sống xây dựng để phân định mốc giới giữa đường xóm và đất của gia đình ông; tự ý thuê máy múc san bỏ 02 bụi tre phía giáp nhà anh Hưng và cho xây tường rào mới lấn gần hết con đường xóm có từ lâu đời và đã thể hiện rõ nét trong tờ bản đồ số 26, gây cản trở lối đi của 03 hộ phía trong và đặc biệt bịt kín lối đi vào nhà ông Vệ. Ông Vệ và các hộ đã nhiều lần đề nghị bà Loan dừng việc xây dựng, trả lại hiện trạng cho con đường nhưng bà Loan không thực hiện, vẫn tiếp tục xây tường với lý do đường xóm đi qua đất của nhà bà Loan nên giờ bà Loan lấy lại. Theo ông Vệ, con đường vốn có trước lúc ông sinh ra và sử dụng từ trước đến nay, giờ đây bà Loan lại xây bịt cổng nhà ông khiến ông không có lối đi.
Ông Vệ đã có nhiều đơn và nhiều lần trực tiếp đề nghị giải quyết sự việc trên và mặc dù UBND xã Hiền Quan đã ra Biên bản đình chỉ việc xây tường rào nhưng gia đình bà Loan vẫn cố tình thực hiện.
Vụ việc không được giải quyết triệt để
Liên quan đến vụ việc, ngày 20/11/2019, UBND xã Hiền Quan đã ban hành Văn bản số 311/KL-UBND, khẳng định việc bà Loan tự ý làm thay đổi hiện trạng đường đi của xóm, xây dựng hàng rào lẫn chiếm phần đường đi lại chung của các hộ phía trong. Tuy nhiên, kết luận về phần đất bà Loan xây chắn cổng nhà ông Vệ và buộc tháo dỡ chưa đảm bảo tính chính xác, không đúng với hiện trạng đất trước khi bà Loan có hành vi vi phạm pháp luật; hiện nay bức tường bịt cổng nhà ông Vệ vẫn tồn tại, chưa đảm bảo quyền lợi cho gia đình ông Vệ.
Trong quá trình tổ chức cưỡng chế buộc tháo dỡ hành vi vi phạm pháp luật của bà Loan, ông Vệ cho rằng, ông Lê Trung Huyên - Chủ tịch UBND xã Hiền Quan có dấu hiệu bao che, xử lý không triệt để hành vi vi phạm của bà Loan. Hiện nay, tường rào chắn cổng nhà ông Vệ vẫn tồn tại, con đường mới mà xã giải quyết khác hoàn toàn so với hình dạng, vị trí, mốc giới theo tờ bản đồ 299 mà xã căn cứ để giải quyết tranh chấp.
Cụ thể, trước đây theo bản đồ 299, con đường có hình dạng cụ thể như sau: Đoạn đường từ điểm tiếp giáp giữa nhà ông Hương - ông Thọ kéo dài đến điểm tiếp giáp giữa nhà ông Thọ - bà Loan là một đường thẳng, từ điểm tiếp giáp giữa nhà ông Thọ - bà Loan kéo dài đến điểm giáp ranh giữa nhà bà Loan - ông Vệ là một đường thẳng, tuy nhiên, hiện nay đoạn đường từ nhà ông Hương vào nhà ông Thọ vẫn là đường thẳng, còn đoạn từ nhà ông Thọ, bà Loan vào nhà ông Vệ là đoạn đường vòng quanh đất nhà bà Loan.
Khi cưỡng chế buộc tháo dỡ phần lấn chiếm của gia đình bà Loan theo Văn bản số 311/KL-UBND ngày 20/11/2019, quá trình đo đạc không có sự chứng kiến của các hộ liên quan đến tranh chấp, đoàn cưỡng chế đã xác định mốc giới không chính xác, cụ thể: Đoàn cưỡng chế đã xác định mốc giới là trụ cổng nhà ông Hưng để làm vị trí xác định kích thước của con đường, trong khi trước đây trước cổng nhà ông Hưng có một khe nước chảy qua, gia đình nhà ông Hưng đã xây cổng lùi vào phía trong đất nhà mình do đó mốc giới này không chính xác. UBND xã Hiền Quan đã không sử dụng vị trí mốc giới giữa nhà ông Thọ - bà Loan (vị trí này không thay đổi từ trước đến nay) để làm cơ sở đo đạc, xác định chiều rộng con đường mà lại chỉ dựa vào mốc giới đã thay đổi, làm biến dạng con đường, khác hoàn toàn so với tờ bản đồ 299. Đoàn cưỡng chế do ông Lê Trung Huyên chỉ đạo đã không yêu cầu bà Loan tháo dỡ hết phần vi phạm, không xử lý triệt để hành vi vi phạm pháp luật của bà Loan.
Giấy chứng nhận QSD đất do UBND huyện Tam Nông cấp cho ông Hà Văn Vệ thể hiện có lối đi từ nhà ông Vệ ra đường xóm.
Căn cứ xác định mốc giới?
Trên cơ sở hồ sơ của vụ việc, theo Luật sư Trịnh Văn Toàn, Trưởng Văn phòng Luật sư ATK - Đoàn Luật sư Hà Nội, UBND xã Hiền Quan cần giải quyết tranh chấp một cách triệt để, tránh khiếu kiện kéo dài, vượt cấp, đảm bảo quyền lợi ích hợp pháp cho các bên.
Đối với gia đình ông Vệ, Luật sư Toàn cho biết, UBND xã Hiền Quan chỉ căn cứ vào tờ bản đồ 299 để xác định vị trí, mốc giới, các điểm của đường xóm giữa các hộ đang có tranh chấp. Trong khi hiện nay, các cơ quan quản lý, trong đó có UBND huyện Tam Nông đang căn cứ vào tờ bản đồ 26 (lập sau) để làm căn cứ xác định mốc giới cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho nhân dân xã Hiền Quan và giải quyết tranh chấp. UBND xã Hiền Quan không căn cứ vào tờ bản đồ 26, trong khi chưa có bất cứ văn bản nào thể hiện việc tờ bản đồ 26 có sai sót.
Thêm vào đó, UBND xã Hiền Quan giải quyết tranh chấp trên mà không xem xét đến hiện trạng của con đường theo các tờ bản đồ; không căn cứ vào thực địa và quá trình sử dụng đất từ trước đến nay.
Cụ thể, hình thái của con đường từ xa xưa mà các hộ vẫn đi chung khác hoàn toàn với con đường hiện tại mà khu và xã tạo lập mới.
Theo nhận định của Luật sư Toàn, con đường thực tế đúng theo bản đồ, căn cứ pháp lý là Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà và tài sản khác gắn liền với đất của 03 hộ (hộ nhà ông Vệ, hộ ông Hà Văn Chi, hộ ông Bùi Văn Hưng) nêu trên là con đường nối liền từ cổng nhà ông Vệ đi ra, ranh giới là cột điện, mép đường được xác định là 02 cột điện. Hiện nay, tường bao của nhà bà Loan đang xây lấn sang con đường vốn có, vi phạm 02 tờ bản đồ.
"Từ thực địa và nguồn gốc sử dụng con đường chung của xóm, các hộ đã sử dụng ổn định lâu dài không có tranh chấp từ lâu đời, ngay cả khi ông Nghiệp bố bà Loan còn sống, cổng nhà ông Vệ nối liền với con đường được xây dựng lâu đời rêu phong bám đầy và hình nếp con đường vẫn còn tồn tại. Hơn nữa, đường dây điện của xóm đi qua mép đường, 02 cột điện nằm ở mép đường nhưng hiện tại đang nằm trong vườn nhà bà Loan, điều này là hoàn toàn vô lý.
UBND xã Hiền Quan không hề căn cứ, xem xét vào Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của 03 hộ nằm trên trục đường xóm này mặc dù các Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trên được các cơ quan nhà nước thực hiện cấp theo đúng quy định pháp luật; Sơ đồ thửa đất của 03 hộ phù hợp với con đường cũ, với bản đồ và thực tế sử dụng đất, hơn nữa khi ông Vệ làm hồ sơ xin cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì đã có ông Nghiệp - bố bà Loan ký xác không có tranh chấp và xác nhận các mốc giới theo sơ đồ thửa đất; Trong khi hiện nay hộ bà Loan chưa được cấp Giấy chứng nhận, chưa có căn cứ xác định mốc giới.
Đồng thời, trong quá trình sử dụng đất, diện tích đất sử dụng của các hộ có tăng/giảm so với các tờ bản đồ trước mà không phải do lấn chiếm, việc này được công nhận; con đường đi giữa các hộ có sự thay đổi, mở rộng theo hướng thuận tiện hơn cho các hộ mà không ảnh hưởng vào quyền lợi sử dụng đất của các hộ, vị trí - mốc giới của con đường do các hộ sử dụng ổn định, lâu dài được thể hiện tại tờ bản đồ 26. Tuy nhiên, điều này cũng không được UBND xã Hiền Quan xem xét trong quá trình giải quyết tranh chấp.
Từ thực tế, cũng như căn cứ theo chứng cứ, tài liệu của vụ việc, ông Hà Văn Vệ đề nghị các cơ quan chức năng của huyện Tam Nông xem xét, xử lý trách nhiệm của bà Ngô Thị Kim Loan về hành vi tự ý xây hàng rào lấn chiếm đường đi chung của xóm, xây bịt lối đi vào nhà tôi, để bảo đảm sự tôn nghiêm của pháp luật", Luật sư Toàn nói.
Đồng thời, Luật sư cho rằng cần làm rõ, xem xét trách nhiệm của ông Lê Trung Huyên - Chủ tịch UBND xã Hiền Quan vì có dấu hiệu bao che, giải quyết vấn đề không triệt để.
PV
Pháp nhân theo Bộ luật Dân sự năm 2015: Bất cập và định hướng hoàn thiện
