Tội phạm kinh tế đặc biệt nghiêm trọng
Vụ án sữa bột giả vừa qua hội tụ đầy đủ các yếu tố của tội phạm kinh tế đặc biệt nghiêm trọng: Hành vi có tổ chức, kéo dài nhiều năm, hướng vào nhóm người tiêu dùng yếu thế (trẻ nhỏ, người bệnh) và đạt doanh thu bất chính gần 500 tỉ đồng.
Quan trọng hơn, không chỉ sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm, các đối tượng còn vi phạm quy định về kế toán, hợp thức hóa dòng tiền, che giấu sai phạm, khiến thiệt hại lan rộng cả trong hệ thống tài chính - thuế.
Sự việc trên không chỉ gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng mà còn phơi bày những lỗ hổng trong kiểm soát chất lượng và vận hành doanh nghiệp - những rủi ro có thể đẩy lãnh đạo doanh nghiệp vào vòng tố tụng hình sự.
Ảnh minh họa.
Về mặt pháp lý, hành vi này đủ yếu tố cấu thành tội “Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm” theo Điều 193 Bộ luật Hình sự, với mức án cao nhất lên đến tù chung thân. Nếu cơ quan điều tra phát hiện thêm dấu hiệu trốn thuế, vi phạm kế toán hay rửa tiền, các đối tượng có thể đối mặt với nhiều tội danh khác.
Sai một ly, đi một đời – câu nói này không chỉ đúng về đạo lý mà còn chính xác về pháp lý. Một quyết định “lách luật” hay “tạm thời vượt khó” có thể kéo theo chuỗi hậu quả pháp lý không thể cứu vãn, từ tù đày, tịch thu tài sản đến sụp đổ danh tiếng.
Từ đó, ba nhóm rủi ro lớn mà doanh nghiệp trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm và chuỗi cung ứng cần đặc biệt lưu ý sau vụ án này.
Thứ nhất, rủi ro về chất lượng sản phẩm. Một sản phẩm không đúng tiêu chuẩn công bố, quảng cáo sai sự thật hay không đảm bảo an toàn có thể bị quy kết là hàng giả, ngay cả khi doanh nghiệp không cố ý. Hậu quả không chỉ là phạt hành chính mà có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự, đẩy cả ban lãnh đạo vào vòng tố tụng.
Thứ hai, rủi ro liên đới trong chuỗi cung ứng. Các đại lý, nhà thuốc, siêu thị hay đối tác phân phối nếu không kiểm soát chặt chẽ nguồn gốc hàng hóa, có thể vô tình trở thành nạn nhân hoặc đối tượng liên quan trong các vụ án hình sự. Điều này không chỉ gây tổn thất tài chính mà còn làm sụp đổ uy tín thương hiệu, thứ tài sản khó xây dựng nhất.
Thứ ba, rủi ro tài chính và kế toán, việc sử dụng báo cáo tài chính không minh bạch, “lách” thuế hay tạo chi phí ảo để che giấu sai phạm có thể dẫn đến các vi phạm nghiêm trọng về kế toán và thuế. Những sai lầm này, dù nhỏ, đều có thể trở thành “điểm mù” khiến doanh nghiệp đối mặt với các cáo buộc hình sự như trốn thuế hay rửa tiền.
Xây dựng “tấm khiên pháp lý”
Phần lớn các nhà quản lý tại Việt Nam vẫn chưa coi pháp lý là yếu tố sống còn trong quản trị. Nhiều nhà quản lý xem luật pháp như cái khóa để xử lý tranh chấp, chứ không phải bản đồ an toàn cho vận hành và tăng trưởng.
Trong khi đó, ở các quốc gia phát triển, một nhà quản lý giỏi luôn có đội ngũ pháp lý tư vấn thường trực, tương tự như vai trò của kế toán trưởng hay kiểm toán viên nội bộ.
Sự thiếu chuẩn bị này khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào tình thế bị động khi đối mặt với rủi ro pháp lý. Từ công bố sản phẩm, quảng cáo, phân phối đến quản lý tài chính, mỗi khâu đều tiềm ẩn nguy cơ vi phạm nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Trong bối cảnh pháp luật ngày càng siết chặt trách nhiệm của tổ chức kinh tế, sự chủ quan có thể trả giá bằng cả sự tồn tại của doanh nghiệp.
Để tránh rơi vào vòng xoáy pháp lý tương tự, doanh nghiệp cần hành động ngay. Trước hết, cần rà soát toàn diện quy trình sản xuất, công bố và phân phối sản phẩm, đặc biệt là các mặt hàng liên quan đến sức khỏe cộng đồng. Mọi sai lệch giữa thực tế và công bố đều có thể trở thành căn cứ để xử lý hình sự.
Theo đó, doanh nghiệp nên thiết lập bộ phận kiểm soát tuân thủ nội bộ, phối hợp chặt chẽ với kế toán và pháp chế. Bộ phận này sẽ đóng vai trò như “người gác cổng”, đảm bảo mọi hoạt động đều nằm trong khuôn khổ pháp luật. Đồng thời, tham vấn luật sư định kỳ là cần thiết để nhận diện và xử lý rủi ro từ sớm, thay vì chờ đến khi sự cố xảy ra.
Cuối cùng, tầm quan trọng của quản trị rủi ro pháp lý như một phần cốt lõi của chiến lược phát triển. Một hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả không chỉ giúp giảm thiểu nguy cơ vi phạm mà còn nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh.
Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ
Chủ tịch TAT Law Firm
