Quyền SHTT trong nền kinh tế hội nhập
Quyền SHTT là cơ sở để bảo vệ các thành quả sáng tạo, khuyến khích đổi mới và thúc đẩy cạnh tranh công bằng. Trong một nền kinh tế hội nhập, SHTT không chỉ đóng vai trò là công cụ bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp mà còn là thước đo uy tín và năng lực cạnh tranh của quốc gia. Đặc biệt, các cam kết quốc tế như trong CPTPP và EVFTA đã đặt ra yêu cầu rất cao đối với việc bảo vệ quyền SHTT. Các quốc gia tham gia phải xây dựng hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi đủ mạnh để xử lý hiệu quả các hành vi xâm phạm.
Ở Việt Nam, mặc dù luật SHTT đã được xây dựng và sửa đổi nhiều lần để đáp ứng các yêu cầu quốc tế, nhưng việc thực thi vẫn còn nhiều hạn chế. Các vụ việc như Nhựa Bình Minh, Bia Sabeco hay Nhôm Việt Pháp cho thấy rõ điều này. Mỗi vụ án đều phơi bày một góc khuất trong cơ chế bảo vệ quyền SHTT, từ việc xác định mức độ vi phạm, quy trình giám định đến thời gian xử lý vụ án.
Ảnh minh hoạ.
Những thách thức trong thực tiễn
Vụ Nhựa Bình Minh là một ví dụ điển hình về khó khăn trong việc xác định "sự nhầm lẫn đáng kể." Một công ty đối thủ sử dụng nhãn hiệu "Nhựa Bình Minh Việt," gây nguy cơ nhầm lẫn với thương hiệu "Nhựa Bình Minh" nổi tiếng. Tuy nhiên, tòa án kết luận rằng sự việc không đủ để gây "nhầm lẫn đáng kể" theo quy định pháp luật, dẫn đến yêu cầu bồi thường bị bác bỏ. Kết luận này đặt ra câu hỏi lớn về việc áp dụng tiêu chí đánh giá "nhầm lẫn" trong thực tiễn.
Ngược lại, vụ Bia Sabeco cho thấy một cách tiếp cận nghiêm khắc hơn. Một doanh nghiệp sản xuất bia mang nhãn hiệu "Bia Sài Gòn Việt Nam" đã vi phạm nghiêm trọng quyền SHTT của Sabeco. Các cơ quan chức năng không chỉ nhanh chóng khởi tố vụ án mà còn áp dụng các bản án hình sự nghiêm khắc. Thành công này phản ánh sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp bị hại và cơ quan thực thi pháp luật, từ khâu thu thập chứng cứ đến vận động pháp lý.
Đặc biệt, vụ Nhôm Việt Pháp tại Phú Thọ làm sáng tỏ thêm một khía cạnh khác: tính chất phức tạp của các vụ án SHTT. Từ cuối năm 2021, Công ty Cổ phần Nhôm Việt Pháp đã tố cáo hành vi xâm phạm nhãn hiệu, nhưng quá trình xác minh, giám định và phối hợp với các cơ quan chuyên môn kéo dài hơn 18 tháng. Điều này không phải do sự chậm trễ của cơ quan chức năng mà xuất phát từ tính chất đặc thù của loại án này, yêu cầu quy trình xử lý kỹ lưỡng và cẩn trọng. Tuy nhiên, khoảng thời gian kéo dài cũng gây thiệt hại không nhỏ cho doanh nghiệp bị hại, làm dấy lên nhu cầu cải thiện hiệu quả của hệ thống pháp lý.
Một thực trạng đáng chú ý khác là số lượng các vụ án SHTT từ dân sự đến hình sự được đưa ra xử lý tại Việt Nam còn rất hạn chế so với thực tế. Mặc dù các hành vi vi phạm quyền SHTT, đặc biệt là quyền sở hữu công nghiệp, ngày càng phổ biến, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn e ngại khởi kiện do chi phí cao và thời gian xử lý kéo dài. Điều này dẫn đến một nghịch lý: quyền SHTT được bảo vệ tốt trên lý thuyết nhưng lại chưa thực sự được thực thi hiệu quả trong thực tiễn.
Hướng đi cho tương lai
Để cải thiện tình hình, Việt Nam cần có những bước đi đồng bộ nhằm hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao năng lực thực thi. Trước hết, cần xây dựng các tiêu chí rõ ràng và chi tiết hơn để đánh giá mức độ "gây nhầm lẫn" trong các vụ việc SHTT. Việc phân định rạch ròi giữa vi phạm dân sự và hình sự cũng cần được cụ thể hóa, tránh tình trạng áp dụng pháp luật thiếu nhất quán.
Bên cạnh đó, đào tạo chuyên sâu cho các cán bộ thực thi pháp luật là điều không thể thiếu. Các vụ án SHTT thường đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều cơ quan, từ cảnh sát kinh tế, tòa án đến các cơ quan giám định chuyên môn. Việc nâng cao năng lực và tính chuyên nghiệp của các cơ quan này sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ xử lý và nâng cao chất lượng giải quyết các tranh chấp SHTT.
Về phía doanh nghiệp, cần thay đổi nhận thức và cách tiếp cận trong việc bảo vệ quyền SHTT. Đăng ký nhãn hiệu trong và ngoài nước, xây dựng chiến lược dài hạn, và hợp tác chặt chẽ với cơ quan chức năng là những bước đi cần thiết. Thành công của Sabeco trong vụ Bia Sài Gòn Việt Nam hay sự kiên định của Công ty Nhôm Việt Pháp là những bài học đáng giá, chứng minh rằng sự chủ động và quyết tâm có thể tạo ra khác biệt lớn.
Cuối cùng, Việt Nam cần thúc đẩy việc xây dựng một hệ thống pháp luật minh bạch, cơ chế thực thi nhất quán và một cộng đồng doanh nghiệp chủ động. Đây không chỉ là điều kiện để đáp ứng các cam kết quốc tế mà còn là nền tảng để bảo vệ tài sản trí tuệ, thúc đẩy sáng tạo và phát triển kinh tế bền vững.
Bảo vệ quyền SHTT là một nhiệm vụ quan trọng, không chỉ bảo vệ lợi ích của từng doanh nghiệp mà còn nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh của quốc gia. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, những bài học từ các vụ án như Nhựa Bình Minh, Bia Sabeco và Nhôm Việt Pháp nhắc nhở chúng ta rằng sự minh bạch, đồng bộ và quyết tâm từ cả cơ quan thực thi và doanh nghiệp sẽ là chìa khóa để vượt qua những thách thức hiện tại. Chỉ khi đó, quyền SHTT mới thực sự trở thành động lực thúc đẩy sáng tạo và phát triển bền vững cho nền kinh tế Việt Nam.
Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ
Chủ tịch TAT Law Firm
