Cơ sở đầu tiên là bộ máy Nhà nước phải tinh gọn và hoạt động có hiệu quả, để trở thành trụ cột vững chắc của Đại đoàn kết dân tộc, thực hiện tốt vai trò lãnh đạo – quản lý – kiểm soát theo những mục tiêu kinh tế, văn hóa, xã hộ đã được xác định. Như thế mới thực hiện được vai trò Nhà nước của dân, do dân và vì dân.
Cơ sở quan trọng thứ hai là tinh thần hợp tác và tôn trọng nhau trong mọi hoạt động dân sự và hành chính. Cơ sở thứ hai này chỉ có thể ổn định và bền vững dựa trên thể chế hoàn thiện, trong đó tinh thần thượng tôn pháp luật là vấn đề cót lõi – giữa người dân với người dân và giữa người dân với cơ quan nhà nước, với công chức và người thực thi công vụ và trong nội bộ cơ quan nhà nước.
Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV. Ảnh: Quochoi.vn.
Nhà nước của dân, do dân, vì đân
Tinh gọn theo nghĩa cơ học là thu gọn tầng nấc, khâu trung gian của bộ máy, còn theo nghĩa sinh học là giảm thiểu các công đoạn không cần thiết, động tác thừa trong vận hành bộ máy. Việc vận hành được tính toán thu gọn. giảm động tác thừa, giúp cho qui trình vận hành trơn chu, thuận chiều và đạt hiệu quả cao hơn. Trong đó, mấu chốt là đáp ứng yêu cầu của vị trí việc làm và chấm dứt tình trang cấp trên “cầm tay, chỉ việc” cấp dưới!
Khi được hoạch định, cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đã bao gồm cả 2 mặt trên. Song khi triển khai dễ nặng về mặt này mà nhẹ mặt kia. Bộ trưởng Nội vụ nhấn mạnh, cán bộ, công chức muốn tồn tại phải đáp ứng yêu cầu của vị trí việc làm, xóa bỏ tình trạng giữ ghế nhờ ngạch. Nhưng nếp cũ khó từ bỏ, vẫn quen nếp cấp trên “cầm tay, chỉ việc” cấp dưới. Bất cập ở khâu vận hành bộ máy là điều đáng lo ngại – nhất là khi con người là khâu trung tâm của sự vận hành.
Đến nay, cuộc cải tổ lớn nhất trong lịch sử hành chính công đã hoàn thành giai đoạn 1, đang thần tốc thực hiện giai đoạn 2. Ước tính hàng trăm nghìn biên chế có thể giảm lần này, tạo thay đổi căn bản bộ máy. Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đang triển khai mạnh mẽ, với sự nỗ lực và quyết tâm cao đã tác động tích cực nhiều mặt trong đời sống chính trị - xã hội. Thông tin trên công luận đã phản ánh kịp thời và thường xuyên quá trình tinh gọn cơ học để chính quyền 2 cấp sớm được xác lập và phát huy tính tích cực – đáp ứng đòi hỏi của sự phát triển trong kỷ nguyên số này. Song song với đó, nếu chú trọng mặt thứ 2 – đưa khâu vận hành theo các ứng dụng của thời công nghiệp 4.0 – thì hiệu quả thực sự sẽ đạt cao hơn, như yêu cầu về chính phủ điện tử đã đề ra.
Theo đó, việc vận hành chính quyền 02 cấp mới hình thành sẽ bao gồm qui trình khoa học, cũng như các thành viên làm việc theo công việc được giao rõ ràng, rành mạch, và định kỳ đánh giá để khen thưởng, động viên hay điều chỉnh để bộ máy thực sự có hiệu quả cao như kỳ vọng.
Trong đó, đáng kể là “bản mô tả công việc” của mỗi thành viên và qui trình vận hành gọn rõ, loại bỏ các đông tác thừa, như giao ban trực tiếp. Thay bằng giao trực tiếp bởi giao ban trực tuyến hay “giao ban qua internet” - như một số doanh nghiệp hiện đang thực hiện .
Qua nhiều năm trợ giúp về tái cấu trúc và quản trị khoa học, tác gải bài báo này đã cùng một số doanh nghiệp thực hiện được “bản mô tả công việc” của nhân sự với sự chấp thuận của người trưởng đơn vị. Định kỳ hàng tuần, doanh nghiệp thực hiện “giao ban qua internet” để đánh giá việc thực hiện và chốt việc thực hiện công việc tuần kế tiếp. Theo đó, các thành viên gửi vào trang web của đơn vị “báo cáo công việc tuần”, gồm kết quả thực hiện theo “bản mô tả công việc” – việc còn tồn đọng và nguyên nhân – việc sẽ định làm tuần kế tiếp – kiến nghị và đề xuất với chủ quản. Trưởng đơn vị xem xét các báo cáo này trên trang web giao ban của đơn vị, xử lý các phát sinh và phản hồi trên trang web về nhận xét, đánh giá – bày tỏ ý kiến động viên hay nhắc nhở nhân sự - ý kiến phản biện về các kiến nghị, đề xuất (nếu có) và chấp thuận hay bổ sung công việc tuần kế tiếp. Từ đó, toàn đơn vị tiến hành công việc tuần kế tiếp – kể các tương tác, phối hợp với nhân sự hữu quan.
Hoàn thiện thể chế là một quá trình gay go, phức tạp với một khối lượng khổng lồ - cả về hệ thống pháp luật – thực thi – xây dựng ý thức tuân thủ của người dân và các công chức theo vị trí làm việc.
Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú đã thay mặt Bộ Chính trị ký ban hành Kết luận số 157 về triển khai thực hiện các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính. Theo đó, yêu cầu đưa vào hoạt động cấp xã mới từ ngày 01/7, phấn đấu hoàn thành trước ngày 15/7. Việc sáp nhập tỉnh, thành, theo Bộ Chính trị, cần phấn đấu hoàn thành trước ngày 15/8.
Bộ Chính trị yêu cầu, việc chuẩn bị công tác nhân sự cấp ủy, cấp tỉnh thuộc diện hợp nhất, sáp nhập và cấp xã thành lập mới cần được lãnh đạo, chỉ đạo và tuyệt đối tránh khuynh hướng, tư tưởng cục bộ địa phương, "lợi ích nhóm", tiêu cực. Với sự chỉ đạo thực hiện khẩn trương và quyết liệt như vậy, cùng một lúc phải xử lý cả khối lượng công việc đồ sộ, phải đồng thời chú trọng cả 02 mặt cơ học và sinh học là không hề dễ dàng.
Chỉ riêng một lĩnh vực thanh tra khi sửa luật Luật sửa đổi đã cắt giảm trên 40% các thủ tục hành chính của 12 thanh tra bộ, 05 thanh tra tổng cục và cục thuộc bộ, thanh tra Bảo hiểm xã hội Việt Nam, 696 thanh tra huyện, 1.001 thanh tra sở. Theo đó, sau khi sắp xếp lại hệ thống cơ quan thanh tra, Thanh tra Chính phủ tiếp nhận thêm chức năng, nhiệm vụ của 12 thanh tra bộ. Thanh tra tỉnh tiếp nhận thêm chức năng, nhiệm vụ của thanh tra cấp huyện, thanh tra sở. Dự thảo luật đã bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn cho Thanh tra Chính phủ và thanh tra tỉnh.
Để phù hợp khi không còn ban chỉ huy quân sự cấp huyện thì Bộ Quốc phòng đã sửa 128 loại văn bản. Do khối lượng công việc rất đồ sộ nên các cơ quan của Bộ Quốc phòng phải làm ngày làm đêm. Mặc dù khối lượng công việc lớn, nhưng Đại tướng Phan Văn Giang yêu cầu các văn bản phải xong trong tháng 5 để đầu tháng 6 có thể triển khai.
Công chức muốn tồn tại thì phải đáp ứng yêu cầu của vị trí làm việc. Không phải chỉ có ngạch và xóa bỏ tình trạng giữ "ghế" nhờ ngạch, từ đó sẽ tạo động lực để cán bộ, công chức phấn đấu, thực thi công vụ trên cơ sở vị trí việc làm theo hướng chuyên nghiệp. Do đó, định danh và xác định nội hàm mỗi vị trí làm việc là vấn đề trong yếu phải thực hành.
Tinh thần thượng tôn pháp luật
Ngày 30/4, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thay mặt Bộ Chính trị ký ban hành Nghị quyết số 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Việc ban hành Nghị quyết 66 là đòi hỏi khách quan của tiến trình đổi mới, nhằm tạo đột phá nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới vươn mình giàu mạnh, thịnh vượng của đất nước. Từ bước này sẽ còn vô số công việc và các bước tiếp theo phải làm để hoàn thiện thể chế và đưa pháp luật vào cuộc sống.
Ngày 18/5/2025, tại Hội nghị toàn quốc quán triệt và triển khai Nghị quyết số 66-NQ-TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh: Xây dựng xã hội thượng tôn pháp luật, đưa đất nước phát triển hùng cường, thịnh vượng. Tại Hội nghị, Chủ tịch Quốc hội đã điểm lại những nội dung trọng, cốt lõi của Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị. Nghị quyết đặt ra mục tiêu trung hạn và dài hạn cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật, bám sát yêu cầu và mốc thời gian thực hiện 02 mục tiêu chiến lược 100 năm mà Đảng ta đã đề ra.
Theo đó, đến năm 2030, Việt Nam có hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch, khả thi, cơ chế tổ chức thực hiện nghiêm minh, nhất quán, mở đường cho kiến tạo phát triển, huy động mọi người dân và doanh nghiệp tham gia vào phát triển KT-XH để Việt Nam là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao.
Hun đắp Tinh thần thượng tôn pháp luật trong đời sống dân sự - hành chính – tư pháp là một quá trình lâu dài, đầy cam go, bởi tính khao học chặt chẽ của hệ thống pháp luật và lối sống tùy tiện – hành xử theo thói quen, theo tập quán là hiện trạng phổ biến trong xã hội từ lâu đời. Chỉ riêng chuyên cấm xe máy mới đây dư luận đã rầm rộ ý kiến trái chiều – cả do điều kiện kinh tế xã hội và cả do tập quán thói quen đã hằn sâu rất khó từ bỏ.
Báo Người Lao động ngày 19/7/2025 đăng bài: “Nhìn lại hành trình gần 01 thập kỉ muốn cấm xe máy tại Hà Nội”. Bài báo minh họa về vấn nạn tập quán, thói quen với hàng loạt tiểu mục: Kể từ cuối năm 2015 đến nay, TP. Hà Nội đã nhiều lần ban hành các nghị quyết, xây dựng các đề án hạn chế xe cá nhân, cấm xe máy khu vực nội thành - Hà Nội muốn cấm xe máy: Kế hoạch suốt 10 năm qua liệu có thành hiện thực? - Kiên định mục tiêu cấm xe máy xăng.
Còn vô vàn minh chứng khác cho thấy, hun đáp tinh thần thượng tôn pháp luật trong cộng đồng còn rất khó khăn, nhưng phải kiên định thực hiện mục tiêu này. Bởi đó là cơ sở quan trọng để bảo đảm vững chắc Khối đại đoàn kết dân tộc. Bên cạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật phải được đẩy mạnh, công tác kiểm tra, giám sát thực thi pháp luật cũng phải được thực hiện ngang tầm của đòi hỏi. Các cơ quan truyền thông có vai trò lớn trong lĩnh vực này: động viên điển hình tốt, lên án mạng mẽ những hoạt động lợi dụng các ứng dụng để chia rẽ, phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc.
Tin rằng, trên cơ sở vững chắc của khối đại đoàn kết dân tộc đã được dầy công vun đắp, sự nghiệp này sẽ thành công như lời nhấn mạnh của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh mẫn gửi tới các đại biểu dự hội nghị:
"Mỗi cơ quan, mỗi cá nhân phải biến quyết tâm thành hành động cụ thể: đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, song song với việc thi hành nghiêm minh pháp luật và khuyến khích sáng tạo. Chúng ta tin tưởng rằng, với quyết tâm chính trị cao nhất, cùng sự hưởng ứng, vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đứng đầu là Tổng Bí thư Tô Lâm, sẽ thực hiện thành công cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, xây dựng xã hội thượng tôn pháp luật, sẵn sàng đưa đất nước phát triển hùng cường, thịnh vượng trong kỷ nguyên mới".
