Trong bài viết “Đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng và thi hành pháp luật để đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới”, Tiến sĩ Nguyễn Hải Ninh, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư Ban Cán sự Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp nhận định, để không bỏ lỡ những cơ hội phát triển, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam cần bám sát những chỉ đạo sâu sắc của đồng chí Tổng Bí thư và các đồng chí Lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong thời gian qua. Bộ trưởng Bộ Tư pháp cũng khẳng định thời điểm hiện tại đã chín muồi để thúc đẩy việc đổi mới căn bản công tác xây dựng và thi hành pháp luật [1]. Đặc biệt, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động nhanh chóng và sự gia tăng cạnh tranh giữa các quốc gia, pháp luật đóng vai trò then chốt trong việc tạo lập một môi trường đầu tư, kinh doanh ổn định, bình đẳng và minh bạch. Những biến động trong chuỗi cung ứng toàn cầu, các xung đột khu vực và hậu quả của đại dịch Covid-19 đã gây ra tác động mạnh mẽ đến hoạt động kinh doanh, đòi hỏi hệ thống pháp luật phải có những đổi mới quyết liệt để đáp ứng với các kịch bản khó lường. Với vị trí là một trong những điểm sáng kinh tế tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện các quy định pháp luật, đặc biệt là trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh để thu hút vốn FDI và tăng cường năng lực cạnh tranh.
Ảnh minh hoạ.
1. Quá trình xây dựng và thi hành pháp luật của nước ta
Trong dòng chảy lịch sử hàng ngàn năm, pháp luật Việt Nam đã hình thành và phát triển như một công cụ không thể thiếu trong việc dựng nước và giữ nước. Từ các triều đại Lý, Trần, Lê, Nguyễn, những bộ luật mang đậm bản sắc dân tộc đã được xây dựng, thể hiện tính “trọng pháp”, “trọng kỷ luật, kỷ cương", và “trọng hiền tài”. Đây là những giá trị nền tảng của một quốc gia pháp quyền, góp phần bảo đảm sự ổn định và phát triển bền vững.
Tư tưởng pháp quyền của dân tộc ta đã được tiếp nối và phát triển mạnh mẽ trong thời đại Hồ Chí Minh. Với tầm nhìn xa rộng, Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhận thức rõ vai trò của Hiến pháp và pháp luật trong việc bảo vệ lãnh thổ, xây dựng quốc gia và khẳng định quyền tự do, dân chủ cho toàn dân. Bản Hiến pháp năm 1946, được ban hành ngay sau khi nước nhà giành độc lập, là một cột mốc pháp lý quan trọng, đánh dấu bước tiến lớn của nền pháp quyền dân chủ Việt Nam.
Trong thời kỳ đổi mới, pháp luật không chỉ là công cụ quản lý nhà nước mà còn là nền tảng để thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Từ năm 1986, Đảng và Nhà nước đã đặt trọng tâm vào việc xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, chuyển đổi phương thức quản lý từ hành chính mệnh lệnh sang quản trị dựa trên luật lệ và tuân thủ quy luật thị trường. Các văn kiện như Nghị quyết 48-NQ/TW, Nghị quyết 49-NQ/TW, và gần đây là Nghị quyết 27-NQ/TW, đã định hướng rõ ràng cho việc hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.
Có thể nhận thấy rằng những nỗ lực không ngừng trong việc xây dựng và thi hành pháp luật đã đem lại thành tựu to lớn. Hệ thống pháp luật Việt Nam ngày nay không chỉ điều chỉnh hầu hết các lĩnh vực của đời sống mà còn bảo đảm quyền con người, quyền công dân, tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh quốc phòng, và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Ở bất kỳ thời đại nào, pháp luật đều là công cụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mọi cá nhân và tổ chức, đồng thời là nền tảng để xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Do đó, việc tiếp tục đổi mới và hoàn thiện hệ thống pháp luật cần được xem là nhiệm vụ trọng tâm để bảo đảm sự phát triển bền vững và hội nhập quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới.
2. Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc gắn liền với tầm nhìn chiến lược của Đảng
Kỷ nguyên được xem là một giai đoạn lịch sử được đánh dấu bởi những chuyển biến hoặc thay đổi mang tính bước ngoặt, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của xã hội, văn hóa, chính trị và khoa học. Từ Kỷ nguyên Công nghiệp đến Kỷ nguyên Số, mỗi giai đoạn đều để lại những dấu ấn quan trọng trong tiến trình phát triển của nhân loại. Kỷ nguyên vươn mình là giai đoạn thể hiện sự chuyển động mạnh mẽ, quyết liệt và tự tin, vượt qua thách thức để đạt được những thành tựu vĩ đại. Đối với Việt Nam, kỷ nguyên vươn mình là thời kỳ phát triển toàn diện, với khát vọng xây dựng một quốc gia giàu mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc không chỉ mang ý nghĩa phát triển kinh tế mà còn khơi dậy hào khí dân tộc, tinh thần tự chủ, tự lực, tự cường và khát vọng chinh phục những đỉnh cao mới. Đây là giai đoạn mà mọi người dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đồng lòng phấn đấu vì mục tiêu chung: xây dựng một Việt Nam thịnh vượng, hạnh phúc và đóng góp tích cực cho hòa bình, phát triển toàn diện, mạnh mẽ, bứt phá và cất cánh. Trong kỷ nguyên này, mục tiêu chiến lược của Việt Nam được xác định rõ ràng. Theo đó, đến năm 2030, trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại và thu nhập trung bình cao. Đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao, sánh vai với các cường quốc năm châu. Kỷ nguyên mới không chỉ là sự thay đổi về mặt kinh tế mà còn là thời kỳ khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế, nâng cao đời sống nhân dân và đưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu.
Đại hội XIV dự kiến được tổ chức vào năm 2026, đánh dấu bước ngoặt chiến lược trong hành trình phát triển của đất nước. Đây là thời điểm quan trọng để tổng kết 40 năm đổi mới (1986 - 2026) và định hướng các mục tiêu lớn hơn, xa hơn. Những thành tựu kinh tế, xã hội và chính trị sau 40 năm đổi mới đã tạo ra nền tảng vững chắc để Việt Nam bước vào một giai đoạn phát triển cao hơn. Đại hội XIV của Đảng được xác định là thời điểm mở ra một kỷ nguyên mới của dân. Kỷ nguyên này được xác định là “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam”, với mục tiêu cao cả là xây dựng đất nước hùng cường, sánh vai cùng các cường quốc năm châu. Nhận định này dựa trên nhiều yếu tố quan trọng, cả về bối cảnh lịch sử, thành tựu hiện tại và định hướng tương lai. Đảng xác định kỷ nguyên mới là thời kỳ mà đất nước vươn lên trở thành nước công nghiệp hiện đại, có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.
Đây sẽ là thời điểm mà Đảng và Nhà nước đề ra các chính sách đột phá, tập trung vào chuyển đổi mô hình phát triển từ dựa vào tài nguyên và lao động giá rẻ sang dựa vào công nghệ, đổi mới sáng tạo và chất lượng nguồn nhân lực. Việc coi Đại hội XIV là khởi đầu của kỷ nguyên mới mang ý nghĩa biểu tượng, thể hiện mục tiêu rõ ràng đồng thời cho thấy quyết tâm chính trị mạnh mẽ của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân trong việc hiện thực hoá khát vọng xây dựng một Việt Nam thịnh vượng, giàu mạnh. Từ một quốc gia nghèo nàn, lạc hậu, bị bao vây và cấm vận, Việt Nam đã vươn mình trở thành nước đang phát triển, có thu nhập trung bình, hội nhập sâu rộng với thế giới. Bằng chứng là quy mô nền kinh tế năm 2023 tăng gấp 95 lần so với năm 1986, nâng Việt Nam lên vị trí thứ 35 trong các nền kinh tế lớn nhất thế giới và đứng trong 20 nền kinh tế hàng đầu về thương mại và thu hút đầu tư nước ngoài[2]. Đồng thời, Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao với 193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc, xây dựng các mối quan hệ đối tác chiến lược với nhiều cường quốc. Cùng với đó, đời sống người dân cải thiện rõ rệt, tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, sớm hoàn thành các mục tiêu đã đặt ra. Những thành tựu này là nền tảng vững chắc để Việt Nam tiếp tục vươn lên trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của sự giàu mạnh và phát triển toàn diện[3].
Thế giới đang trong thời kỳ chuyển đổi mang tính thời đại. Giai đoạn từ nay đến năm 2030 là khoảng thời gian quan trọng để xác lập trật tự thế giới mới. Đây cũng là thời kỳ mà Việt Nam cần tranh thủ cơ hội chiến lược để hiện thực hóa mục tiêu 100 năm thành lập Đảng và nước. Cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và công nghệ số, mở ra cơ hội cho những quốc gia đang phát triển đi trước đón đầu. Tuy nhiên, thách thức từ cạnh tranh toàn cầu, biến đổi khí hậu và những bất ổn địa chính trị cũng gia tăng, đòi hỏi Việt Nam phải có chiến lược ứng phó linh hoạt và hiệu quả.
Lịch sử cách mạng Việt Nam chứng minh rằng dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, ý chí tự lực, tự chủ và tự cường của dân tộc đã giúp đất nước vượt qua những thử thách cam go nhất, tạo nên những kỳ tích như chiến thắng thực dân, đế quốc và thành công trong công cuộc đổi mới. Hiện nay, ý Đảng hòa quyện với lòng dân, khơi dậy khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Đây là động lực để toàn dân đồng lòng thực hiện mục tiêu xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu mạnh, sánh vai với các cường quốc năm châu.
Đại hội XIV của Đảng được coi là cột mốc lịch sử, mở ra kỷ nguyên mới vì đây là thời điểm chuyển giao quan trọng, nơi hội tụ của các thành tựu đã đạt được và khát vọng lớn lao cho tương lai. Với nền tảng vững chắc và định hướng rõ ràng, Đại hội XIV sẽ là bệ phóng đưa đất nước bước vào một giai đoạn phát triển đột phá, đánh dấu kỷ nguyên phát triển bền vững, thịnh vượng và hội nhập quốc tế sâu rộng. Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, là giai đoạn mà Việt Nam phải tranh thủ thời cơ, vượt qua thách thức, tận dụng triệt để lợi thế của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, để hiện thực hóa khát vọng phát triển. Với sự lãnh đạo tài tình của Đảng và sức mạnh toàn dân, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được những mục tiêu chiến lược, đưa đất nước trở thành quốc gia giàu mạnh, thịnh vượng và hòa bình trong kỷ nguyên mới này.
3. Những thay đổi to lớn trong việc xây dựng và thi hành pháp luật trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh trong những năm gần đây
Trong những năm qua, công tác xây dựng và thi hành pháp luật trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh đã có những bước tiến quan trọng. Hệ thống pháp luật về đầu tư, kinh doanh đã tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong và ngoài nước. Các cải cách thủ tục hành chính, nhất là trong các lĩnh vực đăng ký kinh doanh, đầu tư, đã giảm bớt khá nhiều rào cản cho doanh nghiệp.
Việc điều chỉnh các luật như Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ,.... đã góp phần tăng tính minh bạch, đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư và doanh nghiệp. Nhờ đó, môi trường kinh doanh tại Việt Nam đã có những bước tiến về thứ hạng trong khu vực ASEAN.
3.1. Luật Đất đai 2024 sẽ tiếp tục tác động mạnh mẽ đến hoạt động đầu tư kinh doanh năm 2025
Việc quyết định thi hành Luật Đất đai 2024 từ ngày 1/8/2024, sớm hơn 5 tháng so với kế hoạch ban đầu, nhằm khơi thông nguồn lực đất đai và tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, thể hiện nỗ lực mạnh mẽ của Quốc hội trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế. Một trong những điểm đột phá quan trọng của luật là bãi bỏ quy định khung giá đất, nhằm thu hẹp khoảng cách giữa giá trị thực và giá trị ảo, qua đó ngăn chặn tham nhũng, tiêu cực và hạn chế các khiếu nại liên quan đến đất đai. Chính sách định giá đất sẽ được thực hiện dựa trên các nguyên tắc trung thực, minh bạch, với sự độc lập giữa tổ chức tư vấn và cơ quan thẩm định giá, tạo nền tảng cho một thị trường bất động sản lành mạnh và cạnh tranh công bằng. Luật cũng giới hạn việc thu hồi đất chỉ áp dụng cho các dự án nhà ở thương mại quy mô lớn, có hạ tầng đồng bộ, trong khi các dự án khác phải đấu giá hoặc đấu thầu để lựa chọn nhà đầu tư có năng lực thực sự. Điều này thúc đẩy các doanh nghiệp nhỏ liên kết, hình thành tập đoàn lớn nhằm tăng sức cạnh tranh. Dù số lượng doanh nghiệp có thể giảm, quy mô và vốn của các doanh nghiệp còn lại sẽ được mở rộng, góp phần tạo nên một thị trường vững mạnh. Ngoài ra, luật cho phép doanh nghiệp chuyển từ trả tiền thuê đất một lần sang trả hàng năm, giúp giảm bớt áp lực tài chính ban đầu, đặc biệt hữu ích cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Cùng với đó, Điều 127 Luật Đất đai 2024 mở rộng quyền sử dụng đất cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm khu công nghiệp, khu công nghệ cao, nông nghiệp công nghệ cao, cơ sở sản xuất kinh doanh, thương mại, dịch vụ, y tế, giáo dục, và du lịch. Những thay đổi này tạo điều kiện thuận lợi, thúc đẩy đầu tư và phát triển kinh tế bền vững.
3.2. Thông qua những quy định đột phá trong lĩnh vực đầu tư
- Thủ tục đầu tư đặc biệt thành hiện thực
Thủ tục đầu tư đặc biệt được Quốc hội thông qua cuối năm 2024, là bước đột phá về pháp luật đầu tư. Thủ tục này chuyển từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, giảm nhiều loại giấy phép và rút ngắn thời gian thực hiện dự án qua đó nhấn mạnh cải cách quy trình đầu tư theo hướng nhanh chóng, minh bạch và ưu tiên các lĩnh vực trọng điểm như công nghệ cao[4]. Điều này có tác động tích cực đến nền kinh tế thông qua việc rút ngắn thời gian thực hiện dự án, giảm chi phí tuân thủ bên cạnh đó khuyến khích dòng vốn vào các ngành trọng điểm như công nghệ cao, nâng cao khả năng cạnh tranh quốc gia. Ngoài ra, cơ chế “hậu kiểm” thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo cơ hội việc làm, và hỗ trợ phát triển bền vững trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gia tăng.
- Thay đổi lớn về thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư [5]
Luật Đầu tư công sửa đổi mang đến những thay đổi sâu rộng trong thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, đánh dấu bước tiến quan trọng trong cải cách quản lý đầu tư công. Điểm nhấn lớn nhất là việc nâng hạn mức dự án quốc gia lên 30.000 tỷ đồng, giảm gánh nặng lên các cấp cao, đồng thời trao quyền quyết định dự án nhóm B và C từ Hội đồng nhân dân sang Ủy ban nhân dân[6], tăng tính chủ động và trách nhiệm địa phương. Đặc biệt, việc chuyển quyền điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội sang Thủ tướng[7], giúp nâng cao tính linh hoạt trong điều hành, đáp ứng nhanh hơn với thực tế kinh tế. Những cải cách này không chỉ giảm thời gian phê duyệt mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho các địa phương khai thác tối ưu nguồn lực, đẩy mạnh các dự án chiến lược, qua đó góp phần tăng trưởng kinh tế bền vững.
Tuy nhiên, cùng với cơ hội, thách thức đặt ra là đảm bảo năng lực quản lý của chính quyền địa phương, duy trì tính minh bạch và tránh lạm dụng quyền hạn. Các quy định mới kỳ vọng thúc đẩy phân cấp hiệu quả, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để đầu tư công phát huy tối đa tiềm năng, góp phần xây dựng nền kinh tế cạnh tranh, hiện đại và phát triển đồng đều giữa các khu vực.
4. Những hạn chế và định hướng phát triển
Trong hành trình đưa đất nước trở thành quốc gia phát triển với thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa, các hạn chế về thể chế pháp luật đang là một thách thức lớn cần giải quyết ngay. Chất lượng xây dựng pháp luật, dù đã có nhiều tiến bộ, vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn. Nhiều luật mới ban hành phải sửa đổi hoặc điều chỉnh do chưa phù hợp, gây lãng phí nguồn lực và kéo dài thời gian thực thi. Thủ tục hành chính vẫn còn phức tạp, nhiều tầng nấc, làm mất cơ hội thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước, đồng thời hạn chế việc khai thác các nguồn lực từ người dân. Song song với đó là việc các quy định pháp luật chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ số, nền tảng pháp lý cho doanh nghiệp kinh doanh những giải pháp công nghệ này vẫn đang là điểm nghẽn.
Thực trạng này không chỉ kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp và nền kinh tế, mà còn làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư đối với môi trường kinh doanh trong nước khiến đất nước bỏ lỡ nhiều cơ hội để đi đến bước phát triển nhanh chóng và đột phá. Sự thiếu đồng bộ giữa các cấp quản lý cùng việc tổ chức thực thi chính sách pháp luật chưa hiệu quả khiến nhiều quy định không phát huy được giá trị thực tế. Nếu những điểm nghẽn này không được tháo gỡ kịp thời, chúng sẽ làm chậm quá trình tăng trưởng, gây khó khăn cho việc hiện thực hóa mục tiêu đưa Việt Nam sánh vai với các nước đang phát triển trên thế giới. Để tránh bỏ lỡ các cơ hội phát triển và đạt được mục tiêu chiến lược mà Đảng đã đề ra, cần tập trung vào các giải pháp mang tính định hướng và thực tiễn sau đây:
Một là, xây dựng pháp luật đồng bộ, dễ tiếp cận. Một trong những vấn đề cơ bản hiện nay là sự thiếu đồng bộ giữa các quy định pháp luật liên quan đến kinh doanh và đầu tư[8]. Dù đã có một số nỗ lực trong việc điều chỉnh hệ thống pháp luật, nhưng vẫn còn nhiều sự chồng chéo, mâu thuẫn giữa các văn bản pháp luật, đặc biệt là giữa các bộ luật, nghị định, thông tư. Điều này gây khó khăn không nhỏ cho các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong quá trình thực thi pháp luật. Để giải quyết vấn đề này, việc xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ là rất quan trọng. Các quy định trong các lĩnh vực liên quan cần phải được cập nhật và điều chỉnh sao cho thống nhất, tránh tình trạng mâu thuẫn hay thiếu rõ ràng trong quá trình áp dụng. Chính phủ và các cơ quan chức năng cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn trong việc soạn thảo, ban hành và giám sát việc thực thi các quy định pháp luật để bảo đảm tính nhất quán trong toàn bộ hệ thống pháp lý. Các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài, sẽ khó có thể đưa ra quyết định đầu tư nếu không hiểu rõ các quy định pháp luật liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của họ. Điều này đòi hỏi các cơ quan nhà nước phải chú trọng vào việc xây dựng và công khai các quy định pháp luật một cách rõ ràng, dễ hiểu và dễ tra cứu. Ngoài ra, việc công khai thông tin về quy trình xét duyệt đầu tư, cấp phép, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm là rất quan trọng. Các cơ quan nhà nước cần duy trì một cơ chế giám sát độc lập và minh bạch đối với các hoạt động kinh doanh và đầu tư. Điều này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch mà còn tạo niềm tin cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư trong việc thực thi quyền lợi hợp pháp của mình. Một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh không chỉ cần đảm bảo quyền lợi của nhà nước và các tổ chức, mà còn phải bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp và nhà đầu tư. Trong đó, việc giải quyết tranh chấp đầu tư và kinh doanh cần được tiến hành một cách công bằng, minh bạch và nhanh chóng. Chính phủ cần xây dựng các cơ chế pháp lý rõ ràng để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư, đặc biệt là trong bối cảnh các tranh chấp đầu tư quốc tế ngày càng gia tăng. Các quy trình giải quyết tranh chấp, từ thương lượng đến trọng tài và tòa án, cần phải được nâng cao về hiệu quả và tính minh bạch, tránh tình trạng kéo dài và thiếu công bằng.
Việc xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch và dễ tiếp cận trong lĩnh vực kinh doanh và đầu tư là một yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Đây là yếu tố quan trọng không chỉ để tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, mà còn là nền tảng để thu hút đầu tư, phát triển kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức pháp lý, đồng thời chú trọng vào việc cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng đào tạo và hỗ trợ pháp lý. Phát triển hệ thống pháp luật đồng bộ và hiệu quả sẽ giúp xây dựng niềm tin, khuyến khích đầu tư và thúc đẩy nền kinh tế phát triển bền vững trong tương lai.
Hai là, đổi mới mạnh mẽ quy trình xây dựng pháp luật gắn với sự sáng tạo và phát triển của công nghệ. Kỷ nguyên mới là thời kỳ của cách mạng công nghệ, nơi đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ trở thành yếu tố quyết định sự phát triển. Để phát triển trong kỷ nguyên công nghệ số và cách mạng công nghiệp 4.0, việc đổi mới quy trình xây dựng pháp luật là cần thiết và phải gắn với sự sáng tạo và tiến bộ công nghệ. Đây là thời kỳ mà đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ không chỉ là yếu tố chủ chốt trong tăng trưởng kinh tế mà còn quyết định năng lực cạnh tranh của quốc gia. Do đó, việc tạo ra một khung pháp lý thuận lợi, khuyến khích sáng tạo và khởi nghiệp là rất quan trọng, đồng thời cần giảm thiểu các rào cản pháp lý có thể cản trở sự phát triển của các ý tưởng, sản phẩm và dịch vụ mới.
Đặc biệt, để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, cần thiết phải xây dựng không gian pháp lý mở, cho phép thử nghiệm và triển khai các mô hình kinh doanh sáng tạo, đặc biệt ứng dụng các lĩnh vực công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, Blockchain, Fintech trong hoạt động kinh doanh. Cụ thể có thể thấy rằng, Việt Nam đã có những bước tiến mới trong việc định hướng được Blockchain là một trong những xu hướng hàng đầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư[9] tuy nhiên môi trường pháp lý xoay quanh lĩnh vực này vẫn chưa được hoàn thiện. Bên cạnh đó, không thể phủ nhận rằng Công nghệ tài chính Fintech đã có những bước nhảy vọt ở thị trường Việt Nam khi con số thống kê từ báo cáo Fintech In Asean Report chỉ ra rằng, Việt Nam từ 39 công ty Fintech vào năm 2015 đã đạt đến 263 công ty vào năm 2022[10]. Tuy nhiên việc phát triển quá nhanh của dịch vụ này làm cho các quy định của hệ thống pháp luật không theo kịp. Các sản phẩm Fintech luôn đổi mới và sáng tạo, nhưng phương thức hoạt động có phù hợp với quy định pháp luật hay không là vấn đề cần phải nghiên cứu. Các khuôn khổ pháp lý linh hoạt có thể giúp các doanh nghiệp thử nghiệm các ý tưởng sáng tạo mà không phải lo ngại về việc vi phạm các quy định trong khi vẫn đảm bảo bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng và cộng đồng.
Một giải pháp hiệu quả trong việc này là áp dụng mô hình “sandbox” (môi trường thử nghiệm), cho phép doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ hoặc dịch vụ mới trong một khuôn khổ pháp lý được giám sát chặt chẽ. Mô hình này không chỉ tạo cơ hội cho các sáng kiến sáng tạo được triển khai thực tế mà còn giảm thiểu các rủi ro pháp lý, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghệ tiên tiến như fintech, y tế số và các công nghệ mới nổi khác. Nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng thành công mô hình này và đã có 5 trong số các nước ASEAN đã áp dụng cơ chế này[11]. Đây chính là hướng đi cần được nghiên cứu và áp dụng tại Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.
Ba là, thi hành và xây dựng pháp luật gắn liền với hội nhập quốc tế. Trong kỷ nguyên mới, hội nhập kinh tế quốc tế không chỉ là một yếu tố quan trọng mà còn là động lực quyết định sự phát triển của nền kinh tế quốc gia. Việc mở rộng quan hệ thương mại và ký kết các hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác chiến lược sẽ tạo ra những cơ hội lớn để hàng hóa và dịch vụ Việt Nam vươn ra thế giới. Bằng cách tham gia vào các thỏa thuận thương mại toàn cầu, Việt Nam không chỉ tăng cường xuất khẩu mà còn mở rộng thị trường đầu tư, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, và phát triển các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao.
Ngoài việc ký kết các FTA, việc gia nhập các tổ chức quốc tế như WTO, ASEAN, APEC và các tổ chức tài chính quốc tế khác cũng là một yếu tố quan trọng đã giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Những cam kết trong các tổ chức này không chỉ giúp cải thiện hình ảnh và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, mà còn mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư quốc tế tham gia vào thị trường Việt Nam. Điều này không chỉ tạo ra dòng vốn đầu tư, mà còn thúc đẩy việc chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm quản lý, qua đó nâng cao năng lực sản xuất và quản trị của các doanh nghiệp trong nước.
Tuy nhiên, để hội nhập thành công và tận dụng tối đa các cơ hội mà sự hội nhập mang lại, một yếu tố then chốt là việc điều chỉnh hệ thống pháp luật sao cho phù hợp với các cam kết quốc tế. Việc nghiên cứu, tham khảo hệ thống pháp luật của các quốc gia đã phát triển khác sẽ là bước đệm cho quá trình hoàn thiện hơn các quy định pháp luật của Việt Nam. Các lĩnh vực như sở hữu trí tuệ, bảo vệ môi trường, thuế và lao động cần được xem xét và điều chỉnh để đảm bảo rằng Việt Nam thực thi đầy đủ các cam kết quốc tế, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và doanh nghiệp trong nước. Đặc biệt, trong bối cảnh toàn cầu hóa, yêu cầu về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trở nên ngày càng quan trọng. Việt Nam cần nâng cao năng lực bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng chế và doanh nghiệp sáng tạo, đồng thời tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho các đổi mới sáng tạo, tránh các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ từ các đối tác nước ngoài. Trong khi đó, bảo vệ môi trường, thực thi các cam kết về phát triển bền vững, và cải cách các quy định thuế và lao động cũng là những vấn đề cần được ưu tiên. Việc làm này không chỉ giúp duy trì sự ổn định và phát triển của nền kinh tế mà còn giúp Việt Nam xây dựng uy tín và sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư quốc tế.
Song song với việc hoàn thiện các quy định pháp lý, cần đẩy mạnh cải cách và nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước. Chính phủ cần tạo ra các chính sách hỗ trợ, khuyến khích đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ và nâng cao chất lượng sản phẩm. Đồng thời, việc đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng và năng lực phù hợp với yêu cầu của thị trường quốc tế cũng cần được ưu tiên. Đặc biệt, các doanh nghiệp trong nước cần được trang bị kỹ năng và kiến thức để tận dụng cơ hội từ các FTA và các cam kết quốc tế, từ đó vươn ra thế giới và khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Tóm lại, hội nhập kinh tế quốc tế là một bước đi chiến lược quan trọng để Việt Nam phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới. Để làm được điều này, bên cạnh việc mở rộng quan hệ thương mại và gia nhập các tổ chức quốc tế, hệ thống pháp luật của Việt Nam cần được cải cách, cập nhật kịp thời và phù hợp với các cam kết quốc tế. Đồng thời, cần thúc đẩy cải cách doanh nghiệp trong nước, nâng cao năng lực cạnh tranh để có thể tận dụng tối đa lợi ích từ hội nhập, hướng tới một nền kinh tế hiện đại, minh bạch và toàn diện.
Trước bối cảnh đất nước đang từng bước chuyển mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới và hội nhập quốc tế sâu rộng, công tác xây dựng và thi hành pháp luật trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh cần phải được đổi mới để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đồng thời theo kịp sự phát triển của công nghệ. Để tạo ra một môi trường pháp lý linh hoạt, minh bạch và hiệu quả, cần phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm tính đồng bộ, dễ tiếp cận và phù hợp với các cam kết quốc tế. Đồng thời, quá trình xây dựng pháp luật không thể tách rời khỏi sự sáng tạo, ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo, từ đó tạo ra cơ hội cho các doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Việc đổi mới công tác thi hành pháp luật đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, nhằm đảm bảo các quy định pháp luật không chỉ phù hợp với thực tiễn, mà còn góp phần tháo gỡ các rào cản, khuyến khích sự đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp. Hơn nữa, việc hội nhập quốc tế và thực thi các cam kết toàn cầu sẽ tạo ra những cơ hội mới, đẩy mạnh sự phát triển kinh tế và nâng cao vị thế của đất nước trên trường quốc tế.
Với những giải pháp đồng bộ và quyết tâm cải cách mạnh mẽ trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật, Việt Nam có thể xây dựng một nền tảng pháp lý vững chắc, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới, thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mọi thành viên trong xã hội theo định hướng của Đảng và Nhà nước. Đây chính là chìa khóa để chúng ta không chỉ duy trì sự ổn định, mà còn tạo ra một nền kinh tế năng động, sáng tạo và bền vững, phù hợp với xu thế phát triển của thế giới.
[1] https://nhandan.vn/doi-moi-manh-me-cong-tac-xay-dung-va-thi-hanh-phap-luat-de-dat-nuoc-vung-buoc-tien-vao-ky-nguyen-moi-post843942.html, truy cập ngày 13/01/2025.
[2] https://kinhtetrunguong.vn/kinh-te/kinh-tet-vi-mo/tu-hao-viet-nam.html, truy cập ngày 13/01/2025.
[3] https://special.nhandan.vn/co-do-vi-the-va-uy-tin-quoc-te-cua-Vietnam-khi-buoc-vao-ky-nguyen-vuon-minh/index.html, truy cập ngày 13/01/2025.
[4] https://daibieunhandan.vn/cu-the-hoa-thu-tuc-dau-tu-dac-biet-post401048.html, truy cập ngày 13/01/2025.
[5] https://vcci.com.vn/news/nhieu-thay-doi-lon-trong-phap-luat-ve-dau-tu, truy cập ngày 13/01/2025.
[6] Điều 8, khoản 7, khoản 8, khoản 9 Điều 18 Luật Đầu tư công 2024.
[7] Khoản 3 Điều 71 Luật Đầu tư công 2024.
[8] https://kinhtedothi.vn/lam-ro-su-chua-dong-bo-trong-cac-quy-dinh-ve-dat-dai-giua-cac-luat.html, truy cập ngày 13/01/2025.
[9] https://dangcongsan.vn/kinh-te/chinh-thuc-ban-hanh-chien-luoc-blockchain-quoc-gia-681306.html, truy cập ngày 13/01/2025.
[10] https://singaporefintech.org/wp-content/uploads/2023/05/5_fintech-in-asean-2022.pdf, truy cập ngày 13/01/2025.
[11] https://daibieunhandan.vn/chuan-bi-the-nao-cho-co-che-sandbox-cong-nghe-post365902.html, truy cập ngày 13/01/2025.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. https://nhandan.vn/doi-moi-manh-me-cong-tac-xay-dung-va-thi-hanh-phap-luat-de-dat-nuoc-vung-buoc-tien-vao-ky-nguyen-moi-post843942.html, truy cập ngày 13/01/2025.
2. https://kinhtetrunguong.vn/kinh-te/kinh-tet-vi-mo/tu-hao-viet-nam.html, truy cập ngày 13/01/2025.
3. https://special.nhandan.vn/co-do-vi-the-va-uy-tin-quoc-te-cua-Vietnam-khi-buoc-vao-ky-nguyen-vuon-minh/index.html, truy cập ngày 13/01/2025.
4. https://daibieunhandan.vn/cu-the-hoa-thu-tuc-dau-tu-dac-biet-post401048.html, truy cập ngày 13/01/2025.
5. https://vcci.com.vn/news/nhieu-thay-doi-lon-trong-phap-luat-ve-dau-tu, truy cập ngày 13/01/2025.
6. https://kinhtedothi.vn/lam-ro-su-chua-dong-bo-trong-cac-quy-dinh-ve-dat-dai-giua-cac-luat.html, truy cập ngày 13/01/2025.
7. https://dangcongsan.vn/kinh-te/chinh-thuc-ban-hanh-chien-luoc-blockchain-quoc-gia-681306.html, truy cập ngày 13/01/2025.
8. https://singaporefintech.org/wp-content/uploads/2023/05/5_fintech-in-asean-2022.pdf, truy cập ngày 13/01/2025.
9. https://daibieunhandan.vn/chuan-bi-the-nao-cho-co-che-sandbox-cong-nghe-post365902.html, truy cập ngày 13/01/2025.
Luật sư NGUYỄN VĂN PHÚC
Công ty Luật TNHH HM&P
