Trong tương quan với nhà sản xuất, cung cấp hàng hóa, dịch vụ chuyên nghiệp, họ luôn nằm ở vị thế yếu hơn so với nhà sản xuất, kinh doanh. Chính vì vậy, người tiêu dùng, nhất là người tiêu dùng là dân tộc thiểu số luôn và có nguy cơ gánh chịu rủi ro, thiệt hại trong quan hệ tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ. Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, nhất là sự bùng nổ của thương mại điện tử, quyền lợi của người tiêu dùng là dân tộc thiểu số ngày càng bị xâm hại nghiêm trọng. Vì nhu cầu lợi nhuận, đạo đức kinh doanh suy đồi, không ít nhà cung cấp đã lạm dụng ưu thế của mình để khai thác, lừa dối người tiêu dùng bằng rất nhiều hình thức: sản phẩm không đúng chất lượng, không đủ số lượng, quảng cáo gian dối... và hơn thế nữa, tính mạng, sức khỏe của người tiêu dùng đứng trước sự đe dọa bởi thực phẩm độc hại, sản phẩm không an toàn.
Thực trạng quy định của pháp luật
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 dành hẳn một điều (Điều 8) quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương, trong đó có người dân tộc thiểu số; người sinh sống tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, hải đảo, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định của pháp luật.
Theo đó, người tiêu dùng dễ bị tổn thương là người tiêu dùng có khả năng chịu nhiều tác động bất lợi về tiếp cận thông tin, sức khỏe, tài sản, giải quyết tranh chấp tại thời điểm mua hoặc sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ.
Khoản 3 Điều 8 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 quy định, khi giao dịch với người tiêu dùng dễ bị tổn thương, tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm sau đây:
- Bảo đảm việc thực hiện quyền của người tiêu dùng dễ bị tổn thương trong quá trình mua bán sản phẩm, hàng hóa, cung cấp dịch vụ theo quy định của pháp luật;
- Áp dụng cơ chế giải quyết khiếu nại, tranh chấp theo quy định của pháp luật phù hợp với từng đối tượng người tiêu dùng dễ bị tổn thương;
- Không được từ chối giải quyết yêu cầu được bảo vệ của người tiêu dùng dễ bị tổn thương quy định tại điểm c khoản 2 Điều này do khác biệt về tiếng nói, chữ viết, phong tục, tập quán;
- Chống kỳ thị, phân biệt đối xử, lợi dụng yếu tố dễ bị tổn thương để xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng trong quá trình thực hiện giao dịch;
- Xây dựng, ban hành trình tự, thủ tục, phương thức hoặc biện pháp phù hợp với từng đối tượng người tiêu dùng dễ bị tổn thương để bảo đảm quyền khiếu nại, yêu cầu giải quyết tranh chấp và các quyền khác của người tiêu dùng dễ bị tổn thương;
- Xây dựng, cập nhật, công khai cho người tiêu dùng dễ bị tổn thương các nội dung quy định tại khoản này theo hình thức niêm yết tại trụ sở, địa điểm kinh doanh hoặc đăng tải trên trang thông tin điện tử, phần mềm ứng dụng (nếu có) và đào tạo, tập huấn cho người lao động của mình về các nội dung đó.
Trách nhiệm quy định nói trên không bắt buộc áp dụng đối với cá nhân hoạt động thương mại độc lập, thường xuyên, không phải đăng ký kinh doanh; doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp doanh nghiệp đó thực hiện giao dịch quy định tại Chương III Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Ảnh minh hoạ.
Để thực hiện có hiệu quả những quy định pháp luật nói trên trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là người dân tộc thiểu số, thiết nghĩ nên triển khai một số giải pháp sau:
Bảo đảm tiếp cận thông tin và dịch vụ bằng ngôn ngữ dễ hiểu
Hỗ trợ ngôn ngữ: Cần thiết kế các nền tảng thương mại điện tử sao cho dễ dàng tiếp cận với các ngôn ngữ và phương thức giao tiếp của người dân tộc thiểu số. Điều này có thể bao gồm việc cung cấp các phiên bản website và ứng dụng bằng tiếng dân tộc, hoặc có sự hỗ trợ của các dịch vụ tư vấn bằng ngôn ngữ của các cộng đồng dân tộc thiểu số.
Giải thích minh bạch, rõ ràng: Các quy định về quyền lợi và nghĩa vụ của người tiêu dùng phải được thể hiện một cách đơn giản, dễ hiểu, để người dân tộc thiểu số không gặp khó khăn khi tìm hiểu về các sản phẩm và dịch vụ họ mua.
Tăng cường công tác đào tạo, nâng cao nhận thức cho người dân tộc thiểu số về thương mại điện tử
Cần tăng cường các chương trình đào tạo về thương mại điện tử cho người dân tộc thiểu số, giúp họ nhận thức rõ hơn về quyền lợi và trách nhiệm của mình khi tham gia vào các giao dịch trực tuyến. Việc này không chỉ giúp người tiêu dùng dân tộc thiểu số tránh các rủi ro mà còn nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ trong giao dịch thương mại điện tử.
Các tổ chức xã hội và cộng đồng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin và hướng dẫn các nhóm dân tộc thiểu số về cách thức bảo vệ quyền lợi của mình trong môi trường thương mại điện tử.
Kiểm soát và giám sát hoạt động của các sàn thương mại điện tử
Các sàn thương mại điện tử cần được quản lý chặt chẽ về chất lượng dịch vụ và hàng hóa, đặc biệt là với những sản phẩm phục vụ người dân tộc thiểu số. Nhà nước cần thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát để bảo đảm rằng người dân tộc thiểu số không bị lợi dụng trong các giao dịch trực tuyến.
Cần có các chế tài nghiêm khắc đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm quyền lợi người tiêu dùng, đặc biệt là các hành vi lừa đảo, gian lận thương mại, hoặc phân biệt đối xử đối với người dân tộc thiểu số.
Khuyến khích phát triển các sản phẩm, dịch vụ phù hợp với nhu cầu của người dân tộc thiểu số
Hỗ trợ các doanh nghiệp cung cấp sản phẩm cho người dân tộc thiểu số. Nhà nước có thể tạo điều kiện cho các doanh nghiệp cung cấp sản phẩm, dịch vụ phù hợp với nhu cầu và đặc thù của người dân tộc thiểu số tham gia vào thị trường thương mại điện tử. Điều này bao gồm việc hỗ trợ tài chính, đào tạo và kết nối các doanh nghiệp với các cộng đồng dân tộc thiểu số.
Các sản phẩm và dịch vụ được cung cấp trên nền tảng thương mại điện tử cần phải bảo đảm chất lượng, đồng thời tôn trọng văn hóa và phong tục của các cộng đồng dân tộc thiểu số, tránh tình trạng sản phẩm không phù hợp hoặc có thể gây hiểu lầm hoặc tổn thương đến các giá trị văn hóa này.
Xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả
Cần có một cơ chế giải quyết tranh chấp trong thương mại điện tử dễ dàng tiếp cận cho người dân tộc thiểu số, đặc biệt là khi họ gặp khó khăn trong việc giao dịch hoặc gặp phải các vấn đề liên quan đến chất lượng sản phẩm/dịch vụ. Cơ chế này cần bảo đảm tính công bằng, minh bạch và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người dân tộc thiểu số khi xảy ra tranh chấp, cần tăng cường vài trò của các tổ chức này trong việc giúp người tiêu dùng là dân tộc thiểu số giải quyết các vấn đề liên quan đến giao dịch trên các nền tảng thương mại điện tử.
Có thể thấy rằng, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã có các quy định tương đối cụ thể về bảo vệ quyền của người tiêu dùng đối với người dân tộc thiểu số. Quan trọng hơn là hoàn thiện khung pháp lý bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với người dân tộc thiểu số trong môi trường thương mại điện tử, cần xây dựng một hệ thống pháp lý toàn diện, vừa bảo vệ quyền lợi của họ, vừa tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển thương mại điện tử bền vững.
Việc bảo đảm quyền của người dân tộc thiểu số ở Việt Nam đã được thực hiện qua nhiều quan điểm, đường lối, chính sách kinh tế - xã hội quan trọng. Pháp luật Việt Nam đã tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo đảm và thúc đẩy quyền của người dân tộc thiểu số. Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn coi việc thực hiện quyền của người dân tộc thiểu số là vấn đề được ưu tiên trong các chính sách về phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, bởi Nhà nước Việt Nam luôn xác định việc tôn trọng, bảo đảm và thúc đẩy các quyền con người nói chung, quyền của người thiểu số là thước đo của sự tiến bộ và phát triển xã hội. Trong thời gian tới, việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật là điều cần thiết để củng cố hơn cơ sở pháp lý nhằm tăng cường bảo đảm, thúc đẩy thực thi quyền của người dân tộc thiểu số ở nước ta.
