Từ nội dung đơn thư
Trong đơn bà Nguyễn Thị Hợi cho biết, bà là mẹ đẻ của bị can Hồ Năng Hợp (SN 1969) và con dâu là bị can Lê Thị Vàng (SN 1971), đều thường trú tại thôn Sơn Long, xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An, bị Cơ quan cảnh sát điều tra Công an thị xã Hoàng Mai khởi tố và bắt tạm giam về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" (theo điểm a, khoản 3 của Điều 174 Bộ luật hình sự) từ tháng 01/2025.
Đơn thư của bà Nguyễn Thị Hợi (SN 1934, trú tại thôn Tâm Tiến, xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai, Nghệ An) gửi đến tòa soạn Tạp chí Luật sư Việt Nam.
Nguyên nhân hai con bà bị khởi tố là do đơn tố cáo của những người nhận chuyển nhượng (mua) đất bằng hình thức viết tay 03 thửa đất nông nghiệp riêng biệt chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do con trai và con dâu bà Hợi bán từ năm 2012 (tại khu Đồng Ao, xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An). Người mua là vợ chồng ông Lê Công Độ, bà Lê Thị Mến (01 thửa với số tiền là 65 triệu đồng); vợ chồng ông Nguyễn Hữu Mạnh, bà Lê Thị Lam (01 thửa với số tiền 84 triệu đồng); vợ chồng ông Lê Bá Bình, bà Lê Thị Phượng (01 thửa với số tiền 98 triệu đồng), nay phát sinh tranh chấp và họ cho rằng con trai và con dâu bà Hợi lừa họ. Hiện nay, những người mua trên đã rút đơn tố cáo và làm đơn bãi nại cho con dâu và con trai bà Hợi.
Bà Hợi cho rằng, trong vụ việc này đã có việc hình sự hoá mối quan hệ dân sự, xâm phạm tới quyền và lợi ích hợp pháp của con trai, con dâu bà Hợi trong giao dịch dân sự.
Giấy chuyển nhượng/mua của bà Trương Thị Minh và ông Hồ Năng Hợp (hồ sơ bạn đọc cung cấp).
Bởi bà Hợi cho rằng mình là người biết rõ sự thật về vụ việc trên. Theo bà, về nguồn gốc các thửa đất, gia đình bà và con trai, con dâu có 03 thửa đất nông nghiệp (tại khu Đồng Ao, xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai). Các diện tích đất này gia đình bà Hợi chưa được cấp giấy chứng nhận gồm: Một thửa là của con trai, con dâu bà Hợi (Hợp, Vàng) nhận chuyển nhượng/mua của bà Trương Thị Minh với giá 16.500.000 đồng (có giấy tờ mua bán đất từ năm 2009); Một thửa là của vợ chồng bà Hợi đổi cho bà Đậu Thị Thụ (chồng là: Trương Văn Trợi) sau đó, bà Hợi cho con trai và con dâu phần diện tích đất này (có giấy tờ về việc đổi đất). Một thửa là của vợ chồng bà Hợi khai hoang, tôn tạo trước năm 1980 (có trưởng thôn ký làm chứng xác nhận khai hoang từ thời điểm năm 1980, ông Trương Văn Việt, bà Đậu Thị Thụ và một số người dân xung quanh cũng ký làm chứng). Sau này, vợ chồng bà Hợi tạm giao cho con trai và con dâu quản lý giúp vợ chồng bà Hợi vì ngay bên cạnh nhà con trai và con dâu bà Hợi.
Giấy đổi đất giữa vợ chồng bà Hợi và bà Đậu Thị Thụ (hồ sơ bạn đọc cung cấp).
Cũng theo bà Hợi, quá trình sử dụng, quản lý các thửa đất trên của các hộ không hề phát sinh tranh chấp. Đến năm 2012, do hoàn cảnh khó khăn, bà Hợi cần tiền để chữa bệnh nên bảo con trai và con dâu chuyển nhượng/bán 03 thửa đất nông nghiệp trên cho 03 nhà khác nhau gồm: Vợ chồng ông Lê Bá Bình, bà Lê Thị Phượng mua một thửa với số tiền là: 98 triệu đồng; Vợ chồng ông Lê Công Độ, bà Lê Thị Mến mua một thửa với số tiền là 65 triệu đồng; Vợ chồng ông Nguyễn Hữu Mạnh, bà Lê Thị Lam mua một thửa với số tiền là 84 triệu đồng (cả 03 hộ gia đình trên họ đều thường trú tại: Thôn Đồng Tiến, xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An).
Biên bản làm việc giữa UBND xã Quỳnh Lập với các bên khi xảy ra vụ việc (hồ sơ UBND xã Quỳnh Lập cung cấp).
Liên quan đến vấn đề trên, ngày 22/5/2025, tại buổi làm việc với PV Tạp chí Luật sư Việt Nam, ông Nguyễn Văn Nho, Chủ tịch UBND xã Quỳnh Lập, thị xã Hoàng Mai cho biết: Nguồn gốc đất trên là đất nông nghiệp các hộ cá nhân tự mua bán trao đổi với nhau bằng giấy viết tay nên UBND xã cũng không nắm bắt được. Đến năm 2020, phát sinh sự việc khiếu kiện và UBND xã kết hợp với các khối trong ngành trong xã tổ chức làm việc, đối thoại, hòa giải giữa các bên nhưng không thành. Khi vợ chồng ông Hợp bị cơ quan chức năng bắt giữ ông cũng bất ngờ. Hiện tại, vụ việc đang được Công an tỉnh Nghệ An thụ lý giải quyết nên ông cũng không nắm bắt gì thêm.
Ngoài những nội dung trên, bà Hợi còn phản ánh về việc các cháu của bà đã làm Đơn mời Luật sư từ tháng 02/2025, Luật sư cũng thực hiện thủ tục đăng ký cấp giấy chứng nhận bào chữa cho các con bà theo quy định của pháp luật nhưng vẫn chưa được cấp giấy chứng nhận bào chữa. Trong khi đó, các cháu bà Hợi khi vào thăm gặp thì bố mẹ vẫn nguyện vọng yêu cầu các con của mình thuê Luật sư cho bố mẹ.
Góc nhìn luật sư từ nội dung vụ việc...
Sau khi nghiên cứu hồ sơ và tài liệu được người dân cung cấp, căn cứ vào giao dịch của các bên, căn cứ vào quy định của Luật Đất đai, Bộ luật Dân sự, Luật sư Mai Thị Dung - Công ty Luật TNHH Việt Phương thuộc Đoàn Luật sư TP. Hà Nội đưa ra một số nhận định và căn cứ về cơ sở pháp lý về việc chuyển nhượng đất (mua - bán đất) nông nghiệp giữa các bên.
Ông Nguyễn Văn Nho, Chủ tịch xã Quỳnh Lập trao đổi với PV.
Luật sư Dung cho rằng, ngay từ đầu cả người mua đất và người bán đều vi phạm pháp luật về đất đai, đều thực hiện việc chuyển nhượng đất không đúng với điều kiện và hình thức chuyển nhượng theo quy định của Luật Đất đai, do đó “giao dịch” này được xác lập với hình thức giấy viết tay là bản “Hợp đồng tự thỏa thuận chuyển nhượng quyền sử dụng đất” đã không có hiệu lực ngay từ khi các bên thực hiện “giao dịch” theo quy định của Bộ Luật Dân sự (năm 2005) kể cả theo quy định của BLDS 2015, có hiệu lực ngày 01/01/2017.
Vì vậy, đất không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mà các bên tự thoả thuận và chuyển nhượng với nhau đã là vi phạm Luật Đất đai về cả nội dung điều luật và vi phạm về hình thức chuyển nhượng. Do đó, việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất của các bên không đáp ứng đủ điều kiện của một giao dịch dân sự có hiệu lực và giao dịch này trở thành một giao dịch dân sự vô hiệu ngay từ khi nó được xác lập theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 (có hiệu lực tại thời điểm chuyển nhượng - năm 2012).
Do đó, dù giữa các bên có xảy ra tranh chấp, hay đất đó phát sinh tranh chấp với ai kể cả từ chủ cũ hay với ai đi chăng nữa (mà các bên đã dự liệu trong hợp đồng có thể xảy ra) thì căn cứ vào quy định của pháp luật Bộ luật Dân sự, Luật Đất đai để khởi kiện và yêu cầu Toà án giải quyết quyền lợi và nghĩa vụ của các bên và việc xác định lỗi cả hai bên hay một bên để yêu cầu bồi thường (nếu có).
Như vậy, trên cơ sở căn cứ vào hồ sơ, thông tin do gia đình bà Hợi cung cấp ban đầu và căn cứ theo quy định của Bộ luật Dân sự, Luật Đất đai thì việc chuyển nhượng đất (mua - bán đất) nông nghiệp giữa các bên nêu trên chỉ là hành vi, giao dịch, thoả thuận dân sự. Các bên thoả thuận, giao dịch với nhau và lập giấy viết tay bằng hình thức “Hợp đồng tự thỏa thuận chuyển nhượng quyền sử dụng đất”, nếu có sự tranh chấp giữa các bên (bên mua - bên bán đất) chỉ là tranh chấp dân sự. Trường hợp phát sinh tranh chấp giữa gia đình bà Hợi, gia đình con trai, con dâu bà Hợi với gia đình bà Đạo, kể cả là bà Đạo được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với thửa đất mà gia đình bà Hợi và các con sử dụng cũng chỉ là tranh chấp trong lĩnh vực quản lý, sử dụng và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Các bên có thể khởi kiện ra Toà án để được giải quyết quyền lợi và nghĩa vụ của các bên. Nên việc giao dịch chuyển nhượng (mua – bán) đất nông nghiệp bằng giấy viết tay giữa các bên nêu trên bị coi là hành vi vi phạm pháp luật hình sự và bị khởi tố, bắt giam ban đầu cho thấy có dấu hiệu hình sự hoá mối quan hệ dân sự.
Liên quan đến các nội dung trên ngày 22/5/2025, PV Tạp chí Luật sư Việt Nam đến trụ sở Công an tỉnh Nghệ An liên hệ làm việc để tìm hiểu thông tin thì được 01 cán bộ Phòng tham mưu (PV01) Công an tỉnh Nghệ An cho biết đã nhận được nội dung của PV liên hệ làm việc, hiện vụ việc đang trong quá trình điều tra và sẽ tham mưu lãnh đạo sớm cung cấp thông tin trên báo chí.
