Theo Luật Luật sư, hoạt động nghề nghiệp của luật sư được thực hiện thông qua việc cung cấp dịch vụ pháp lý cho khách hàng, bao gồm tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng cho khách hàng và các dịch vụ pháp lý khác theo hợp đồng dịch vụ pháp lý có thu thù lao. Ngoài ra, luật sư còn thực hiện công tác trợ giúp pháp lý, tham gia phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật và tham gia tố tụng trong vụ án hình sự theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng. Thực hiện dịch vụ pháp lý theo hợp đồng dịch vụ pháp lý là quyền của luật sư và tổ chức hành nghề luật sư. Thực hiện công tác trợ giúp pháp lý, tham gia phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật và tham gia tố tụng trong vụ án hình sự theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng là nghĩa vụ của luật sư [i]. Hoạt động này ít nhiều mang tính thiện nguyện của luật sư vì khi thực hiện các công việc này, luật sư không được nhận, đòi hỏi bất kỳ một khoản tiền, lợi ích khác [ii] mà chỉ nhận được khoản hỗ trợ từ cơ quan, tổ chức yêu cầu (nếu có). Đây là những hoạt động cơ bản, mang tính truyền thống của luật sư được tiến hành từ trước đến nay. Các hoạt động nghề nghiệp này của luật sư đã thực hiện chức năng xã hội cũng là sứ mệnh của luật sư là góp phần bảo vệ công lý, các quyền tự do, dân chủ của công dân, quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức, phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Tuy nhiên, dịch vụ pháp lý của luật sư hiện nay chủ yếu tập trung vào đối tượng khách hàng là các cá nhân và tổ chức tư nhân, chưa có nhiều cơ quan, tổ chức mang tính Nhà nước và doanh nghiệp Nhà nước, dịch vụ pháp lý của luật sư trong lĩnh vực công còn hạn chế.
Một số quy định của chính quyền địa phương thu hút luật sư tham gia xây dựng pháp luật, góp ý chính sách và hỗ trợ pháp lý cho chính quyền địa phương
Trong những năm gần đây, thực hiện Quyết định số 123/QĐ-TTg ngày 18 tháng 01 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển đội ngũ luật sư phục vụ hội nhập kinh tế quốc tế, Quyết định số 1072/QĐ-TTg ngày 05/7/2011 phê duyệt Chiến lược phát triển nghề luật sư đến năm 2020 và Quyết định số 734/QĐ-BTP ngày 03/4/2013 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về việc ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Luật sư, một số tỉnh, thành phố (trước khi sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh) như tỉnh Bình Dương, Bà Rịa Vũng Tàu, Thừa Thiên Huế, Bình Thuận, thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ đã ban hành các chính sách, quy định để luật sư tham gia xây dựng pháp luật, hỗ trợ các cơ quan nhà nước trong công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, tư vấn, góp ý các chính sách, ký kết, thực hiện các dự án kinh tế, xã hội.
Tiêu biểu có các văn bản như: Quyết định số 2600/QĐ-UBND ngày 21/10/2014 của Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương về việc ban hành Phương án tăng cường sự tham gia của luật sư trong việc tư vấn pháp luật, giải quyết khiếu nại, tố cáo, góp ý các chính sách thuộc thẩm quyền của Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương; Quy chế phối hợp số 105/QCPH/UBND-ĐLS ngày 09/8/2019 giữa Ủy ban nhân dân và Đoàn Luật sư tỉnh Thừa Thiên Huế về hoạt động hỗ trợ tư vấn pháp luật, phản biện xã hội, cung cấp dịch vụ pháp lý và phổ biến giáo dục pháp luật để Đoàn Luật sư thực hiện những nhiệm vụ kinh tế - chính trị - xã hội do Ủy ban nhân dân tỉnh giao; Kế hoạch số 131/KH-UBND ngày 17/6/2022 của Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ triển khai thực hiện đề án thí điểm khuyến khích, thu hút đội ngũ luật sư tham gia vào các hoạt động của thành phố Cần Thơ giai đoạn 2022-2023; Đề án số 3367/ĐA-UBND ngày 08/9/2023 của Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận khuyến khích, thu hút đội ngũ luật sư tham gia vào các hoạt động của tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2023-2026; Đề án 09/ĐA-UBND ngày 06/03/2025 của Ủy ban nhân dân thành phố Cần Thơ thí điểm khuyến khích, thu hút thành viên Hội Luật gia, Đoàn Luật sư tham gia công tác hòa giải ở cơ sở, phổ biến, giáo dục pháp luật trên địa bàn thành phố Cần Thơ giai đoạn 2025-2030.
Tại thành phố Hồ Chí Minh có Kế hoạch số 29/KH-UBND-M ngày 16/01/2014 của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh về việc triển khai Đề án Tổng thể giải quyết tranh chấp giữa Chính phủ Việt Nam và nhà đầu tư nước ngoài trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và Quyết định số 30/2016/QĐ-UBND ngày 16/8/2016 ban hành Quy chế phối hợp giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
Mặc dù phạm vi điều chỉnh trong các văn bản trên ở mỗi tỉnh, thành có khác nhau nhưng tựu trung lại có nội dung chủ yếu là thu hút luật sư tham gia thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật trên địa bàn tỉnh, thành phố, tham gia báo cáo chuyên đề tại các hội nghị, tập huấn triển khai, tuyên truyền pháp luật; tham gia làm báo cáo viên pháp luật, thực hiện truyền thông các chính sách pháp luật có phạm vi rộng, tác động đến nhiều đối tượng trong xã hội; tham gia tư vấn pháp luật miễn phí; viết các tin bài, tài liệu tuyên truyên pháp luật; tham gia tích cực và phối hợp phát động các cuộc thi tìm hiểu pháp luật; tham gia vào quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật (nếu Cơ quan soạn thảo thành lập Tổ soạn thảo), tham gia góp ý, phản biện, thẩm định các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật do Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố ban hành; tham gia hỗ trợ, tư vấn các sở, ngành, Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố giải quyết các vụ khiếu nại, khiếu kiện phức tạp đông người, kéo dài; tham gia hỗ trợ cho cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương trong các vụ kiện hành chính, dân sự, kinh tế, thương mại; tham gia tư vấn cho các dự án lớn, dự án đầu tư, kinh doanh thương mại trong nước và có yếu tố nước ngoài, dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước, vốn của nhà tài trợ nước ngoài ODA và hỗ trợ giải quyết các tranh chấp liên quan đến đầu tư, kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài. Các nội dung pháp luật để luật sư tham gia hỗ trợ chính quyền địa phương rất phong phú, đa dạng và tùy thuộc vào điều kiện ở từng địa phương.
Cho đến thời điểm hiện nay chưa có tổng kết, đánh giá về hiệu quả của các hoạt động trên nhưng qua đó cho thấy rằng chính quyền địa phương ở nhiều tỉnh, thành đã chủ động, quan tâm đến việc huy động đội ngũ luật sư cùng tham gia giải quyết những vấn đề pháp lý, kinh tế, xã hội, hỗ trợ cho chính quyền địa phương hoàn thiện thể chế, chính sách, tăng cường pháp chế trong hoạt động quản lý, điều hành. Đồng thời, những hoạt động đó đã phát huy vai trò, trách nhiệm của luật sư trong công tác tư vấn pháp luật, phản biện chính sách cho tỉnh, đóng góp vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, tạo điều kiện để luật sư nâng cao trình độ, năng lực thực tiễn, nắm bắt tốt hơn các chủ trương chính sách, định hướng phát triển của địa phương, phục vụ cho hoạt động hành nghề và sự phát triển nghề nghiệp của luật sư.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Cơ hội, vận mới để giới luật sư tham gia vào việc xây dựng và thực thi pháp luật với những chủ trương, đường lối, chính sách mới
Trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, Đảng và Nhà nước đã xác định “Công tác xây dựng và thi hành pháp luật là “đột phá của đột phá” trong hoàn thiện thể chế phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; là một nhiệm vụ trọng tâm của tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng [iii] và “thể chế là điều kiện tiên quyết, cần hoàn thiện và đi trước một bước. Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật bảo đảm yêu cầu quản lý và khuyến khích đổi mới sáng tạo, loại bỏ tư duy "không quản được thì cấm" [iv], trong đó có giải pháp “Khẩn trương sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ, đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, ngân sách nhà nước, tài sản công, sở hữu trí tuệ, thuế… để tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản, giải phóng các nguồn lực, khuyến khích, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, phát triển nguồn nhân lực” [v]. Đồng thời yêu cầu đặt ra là phải “Đổi mới tư duy xây dựng và tổ chức thực thi pháp luật bảo đảm nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, sử dụng các công cụ thị trường để điều tiết nền kinh tế; giảm thiểu sự can thiệp và xoá bỏ các rào cản hành chính, cơ chế "xin - cho", tư duy "không quản được thì cấm". Người dân, doanh nghiệp được tự do kinh doanh trong những ngành nghề pháp luật không cấm”[vi]. Đây là cơ hội, vận mới để giới luật sư tham gia tích cực vào việc xây dựng pháp luật với những chủ trương, đường lối, chính sách mới, tư vấn, hỗ trợ chính quyền địa phương thực thi pháp luật, phục vụ cho hoạt động quản lý, điều hành và giải quyết các vấn đề phát sinh, góp phần vào việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội nói riêng và góp sức vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước nói chung.
Những khó khăn và thách thức
Một trong những khó khăn, vướng mắc của chính quyền địa phương khi huy động luật sư tham gia hỗ trợ về mặt pháp lý là vấn đề chi trả thù lao. Hầu hết các quyết định, đề án thu hút luật sư của chính quyền địa phương mà chúng tôi tham khảo đều quy định theo hướng chung chung là kinh phí thực hiện được bố trí từ nguồn ngân sách nhà nước, không có quy định cụ thể về chi trả thù lao cho luật sư. Việc chi trả thù lao luật sư theo Luật Ngân sách Nhà nước thường thấp, chưa tương xứng với tính chất, mức độ phức tạp của công việc, thời gian và công sức của luật sư. Vấn đề chi trả thù lao khi luật sư tham gia hỗ trợ pháp lý cho chính quyền địa phương cũng có nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng, các cơ quan Nhà nước khi sử dụng dịch vụ pháp lý của luật sư cũng phải trả thù lao được tính theo quy định tại Điều 55 của Luật Luật sư. Ý kiến khác cho rằng hoạt động này ít nhiều mang tính hỗ trợ chính quyền địa phương nên luật sư chấp nhận mức thù lao mà chính quyền địa phương chi trả trong phạm vi khuôn khổ quy định mà không có sự thỏa thuận, thương lượng về thù lao như đối với khách hàng.
Pháp luật hiện hành đã có một số quy định về định mức chi cho công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật, theo đó, mức chi tính cố định cho từng công việc như góp ý, tư vấn, phản biện dự thảo văn bản [vii]. Đối với khoản chi cho các công việc được thực hiện thông qua ký hợp đồng với các cơ quan có thẩm quyền, trong đó có đối tượng ký hợp đồng là luật gia, luật sư thì kinh phí thực hiện ký kết hợp đồng do ngân sách nhà nước bố trí tối đa bằng 10% tổng quỹ tiền lương (bao gồm lương và các khoản phụ cấp lương) của cơ quan, tổ chức, đơn vị ký hợp đồng [viii]. Chúng tôi được biết, Sở Tư pháp thành phố Hồ Chí Minh đang dự thảo văn bản trình cơ quan có thẩm quyền quy định mức chi cho luật sư khi luật sư tham gia hỗ trợ, tư vấn giải quyết khiếu nại, khiếu kiện, vụ án hành chính, tham gia trong giai đoạn tiền tố tụng, tư vấn pháp lý cho các dự án đầu tư công, gói thầu, giải quyết tranh chấp đầu tư với mức chi từ 10 đến 30 lần mức lương cơ sở tùy vụ việc.
Cho đến nay, về chủ trương, chính sách và căn cứ pháp luật để luật sư hỗ trợ chính quyền địa phương trong công tác xây dựng và thực thi pháp luật đã có quy định tương đối đầy đủ. Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới đã quy định “Đầu tư cho công tác xây dựng chính sách, pháp luật là đầu tư cho phát triển. Nhà nước bảo đảm và ưu tiên nguồn lực để đầu tư cơ sở vật chất, hiện đại hoá hạ tầng kỹ thuật, đẩy mạnh chuyển đổi số và có chế độ, chính sách đặc thù, vượt trội cho công tác nghiên cứu chiến lược, chính sách, xây dựng pháp luật và đội ngũ cán bộ thực hiện các nhiệm vụ này” [ix], đồng thời đề ra một trong các giải pháp là “Xây dựng giải pháp đột phá nâng cao chất lượng nguồn nhân lực pháp luật. Thực hiện chính sách đặc thù, vượt trội, áp dụng chế độ thù lao, thuê khoán tương xứng để thu hút, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tham gia các nhiệm vụ, hoạt động xây dựng pháp luật, thi hành pháp luật” [x]. Những quy định trên tạo cơ sở để cơ quan có thẩm quyền xây dựng mức thù lao hợp lý, tương xứng với tính chất, mức độ phức tạp của công việc, thời gian và công sức của luật sư khi tham gia hỗ trợ chính quyền địa phương.
Ngoài vấn đề kinh phí trả cho luật sư thì số lượng luật sư trong mỗi tỉnh, thành cũng là một vấn đề cần xét đến khi chính quyền địa phương có chính sách thu hút luật sư tham gia hỗ trợ các vấn đề pháp lý. Tính đến ngày 31/12/2024, thành viên của Liên đoàn Luật sư Việt Nam là 19.799 người [xi]. Tuy nhiên, số lượng luật sư không đồng đều, chủ yếu tập trung tại các tỉnh, thành phố lớn, có điều kiện kinh tế - xã hội và nhu cầu sử dụng dịch vụ pháp lý của cá nhân, cơ quan, tổ chức cao như: Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh có 8.848 luật sư; Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội có hơn 5.000 luật sư, 03 Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai, Cần Thơ, Đà Nẵng có số lượng trên 340 luật mỗi Đoàn, 04 Đoàn Luật sư Hải Phòng, Nghệ An, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương có trên 200 luật sư mỗi Đoàn. Trong khi một số địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, số lượng luật sư mỗi đoàn chỉ khoảng 20 - 30 luật sư như Hậu Giang, Hòa Bình, Lào Cai, Sơn La, Tuyên Quang [xii]... Do vậy, ở các tỉnh, thành có số lượng luật sư ít, hoạt động hỗ trợ pháp lý cho chính quyền địa phương có những hạn chế nhất định. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng vấn đề này có thể được khắc phục nếu Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành mở rộng phạm vi áp dụng cho các luật sư ngoài tỉnh, thành đó tùy theo nội dung pháp luật cần hỗ trợ. Ví dụ: Hỗ trợ chính quyền địa phương giải quyết các khiếu nại, tố cáo kéo dài, phức tạp thì có thể huy động luật sư trong tỉnh, thành đó nhưng cần hỗ trợ tư vấn thực hiện các dự án đầu tư, giải quyết tranh chấp đầu tư có yếu tố nước ngoài thì có thể huy động luật sư từ các tỉnh, thành phố khác, các tổ chức hành nghề luật có kinh nghiệm và năng lực phù hợp.
Một vấn đề cũng khá quan trọng là cần có cơ chế, phương án để những quy định thu hút luật sư tham gia hỗ trợ chính quyền địa phương đi vào thực tế. Cần xây dựng một quy trình làm việc rõ ràng, từ khâu tiếp nhận yêu cầu, phân công nhiệm vụ, cho đến đánh giá, nghiệm thu và thanh toán. Một quy trình minh bạch sẽ giúp các luật sư tin tưởng và an tâm khi tham gia hỗ trợ chính quyền, đồng thời giúp các cơ quan có thẩm quyền dễ dàng lựa chọn luật sư có chuyên môn phù hợp với vấn đề đang cần giải quyết.
Cuối cùng, Ban chủ nhiệm các Đoàn Luật sư, tổ chức hành nghề luật sư và cá nhân mỗi luật sư cần có sự chuẩn bị chu đáo để thực hiện dịch vụ pháp lý mang tính đặc biệt này, khi khách hàng là cơ quan, doanh nghiệp Nhà nước. Trong bối cảnh chế định luật sư công sẽ được thiết lập, các luật sư, tổ chức luật sư được “thuê ngoài” sẽ phải hợp tác chặt chẽ với luật sư công và thực hiện những công việc, nhiệm vụ mà luật sư công không thể đảm trách.
[i] Điểm d Khoản 2 Điều 21, Điều 31, Khoản 4 Điều 40 Luật Luật sư.
[ii] Điểm h khoản 1 Điều 9 Luật Luật sư.
[iii] Tiểu mục 2 mục I Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
[iv] Tiểu mục 3 mục I Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
[v] Tiểu mục 2 mục III Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
[vi] Tiểu mục 2.1 mục III Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
[vii] Điều 4 Thông tư số 338/2016/TT-BTC ngày 28/12/2016 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định lập dự toán, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí ngân sách nhà nước bảo đảm cho công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật, được sửa đổi, bổ sung bởi Thông tư 42/2022/TT-BTC.
[viii] Điều 13 Nghị định số 173/2025/NĐ-CP ngày 30/6/2025 về hợp đồng thực hiện nhiệm vụ của công chức.
[ix] Phần 5 mục I Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
[x] Mục 5 phần III Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
[xi] https://Liendoanluatsu.Org.Vn/Lien-Doan-Luat-Su-Viet-Nam-Tong-Ket-Hoat-Dong-Nam-2024-Va-Trien-Khai-Cong-Tac-Nam-2025, truy cấp hồi 20 giờ ngày 14/9/2025.
[xii] Báo cáo Tổng kết thi hành Luật Luật sư của Bộ Tư pháp.
Thạc sĩ, Luật sư TRƯƠNG NHẬT QUANG
Phó Chủ nhiệm lâm thời Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh.
