Từ tổ chức chính trị - xã hội đến thiết chế cấu thành hệ thống chính trị
Theo dự thảo, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không chỉ được mô tả là tổ chức liên minh chính trị tự nguyện, mà được xác lập là một bộ phận của hệ thống chính trị nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
Luật sư Mai Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm nhận định: “Sự thay đổi này không đơn thuần là kỹ thuật lập hiến, mà là bước tiến về nhận thức thể chế: Mặt trận không còn là tổ chức 'tham gia', mà là chủ thể có tính chất cấu thành trong quản trị quốc gia, có vai trò chuyển tải và điều tiết mối quan hệ giữa Đảng – Nhà nước – Nhân dân".
Ảnh minh hoạ. Nguồn: Internet.
Đại diện ý chí, phản ánh nguyện vọng – kiểm soát quyền lực mềm
Bên cạnh việc khẳng định vai trò giám sát và phản biện xã hội, điểm mới quan trọng là việc Mặt trận được giao trách nhiệm phản ánh ý chí, nguyện vọng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân đến các cơ quan nhà nước.
Luật sư Mai Thảo nhấn mạnh: "Ý kiến phản biện, giám sát, phản ánh ý kiến nguyện vọng Nhân dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần được pháp luật thừa nhận có giá trị bắt buộc phải được cơ quan nhà nước xem xét, giải trình trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật.
Đề xuất này không trao quyền phủ quyết cho Mặt trận, nhưng thiết lập nghĩa vụ phản hồi – một nguyên tắc cốt lõi trong quản trị minh bạch.
Cơ quan nhà nước vẫn giữ quyền quyết định cuối cùng, nhưng không thể bỏ qua những ý kiến phản biện có căn cứ, được tổng hợp từ thực tiễn và ý chí nhân dân".
Cần luật hóa – để phản biện xã hội có địa vị pháp lý rõ ràng
“Nếu cơ chế này được luật hóa trong Luật Mặt trận Tổ quốc hoặc Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, phản biện xã hội sẽ có địa vị pháp lý vững chắc – chứ không chỉ là một bước thủ tục trong quy trình", Luật sư Thảo khẳng định.
Từ kinh nghiệm tư vấn chính sách, nhóm luật sư TAT Law Firm đề xuất quy định rõ nghĩa vụ của các cơ quan nhà nước trong việc tiếp nhận, phản hồi và giải trình bằng văn bản đối với phản biện, kiến nghị được đưa ra một cách nghiêm túc và đúng trình tự.
Mặt trận – từ phản biện đến điều phối xã hội thực chất
Cũng theo Luật sư Thảo, vai trò của Mặt trận cần được nhìn nhận vượt ra khỏi phạm vi phản biện văn bản, để trở thành thiết chế điều phối xã hội trong thời đại thông tin đa chiều.
“Trong kỷ nguyên số, nơi thông tin và dư luận xã hội có sức mạnh đáng kể, Mặt trận cần có bộ phận chuyên trách mạnh về chính sách, truyền thông và phân tích pháp lý. Thay vì chỉ góp ý ở giai đoạn cuối, Mặt trận cần tham gia ngay từ đầu chuỗi giá trị chính sách: Từ phát hiện vấn đề, tổng hợp kiến nghị cử tri, tổ chức đối thoại công khai, cho đến giám sát thực hiện và truyền thông chính sách".
Việc sửa đổi Điều 9 là bước khởi đầu. Nhưng theo Luật sư Mai Thảo, Hiến pháp là nền tảng – chứ không thể thay thế luật chuyên ngành. Muốn Mặt trận thực sự phát huy vai trò, phải có thiết kế pháp lý cụ thể để lời nói của nhân dân không chỉ được nghe, mà còn được xem xét và giải trình một cách minh bạch.
“Chúng ta đang hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong mô hình ấy, phản biện của Mặt trận không chỉ là một quyền, mà là một trụ cột để kiểm soát quyền lực mềm, bảo đảm chính sách đi đúng và trúng nhu cầu của nhân dân", Luật sư Thảo kết luận.
