Ảnh minh hoạ.
Quy định này đã tạo ra những sự bất đối xứng trong khung hình phạt khi so sánh với các tội danh khác, đồng thời thiếu tính logic khi liệt kê các loại hàng hóa với mức độ nguy hiểm rất khác nhau. Bài viết này sẽ phân tích các bất cập của Điều 190 và đưa ra đề xuất thay đổi nhằm đảm bảo tính công bằng và hợp lý trong việc áp dụng luật.
1. Sự bất hợp lý của khung hình phạt trong Điều 190 BLHS
Điều 190 BLHS quy định các hành vi liên quan đến việc sản xuất, buôn bán hàng cấm bao gồm các loại hàng hóa như thuốc bảo vệ thực vật, thuốc lá điếu nhập lậu, pháo nổ, và các hàng hóa khác bị cấm lưu hành tại Việt Nam. Tội danh này có khung hình phạt từ 01 đến 15 năm tù tùy thuộc vào số lượng hàng hóa, với mức phạt tiền kèm theo từ 100 triệu đến 1 tỉ đồng. Tuy nhiên, khung hình phạt này đã gây ra nhiều bất cập khi so sánh với các tội danh khác.
1.1 So sánh với tội "Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng"
Điều 360 BLHS quy định về tội "Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng" với mức phạt cao nhất là 12 năm tù nếu thiệt hại gây ra từ 1,5 tỉ đồng trở lên. Đây là tội danh liên quan đến hành vi thiếu trách nhiệm của người có chức vụ, quyền hạn, gây ra thiệt hại lớn cho tài sản nhà nước và xã hội. Tuy nhiên, việc buôn bán thuốc lá nhập lậu theo Điều 190 có thể dẫn đến mức phạt lên đến 15 năm tù, trong khi hậu quả kinh tế của hành vi này thường nhỏ hơn nhiều so với thiệt hại do thiếu trách nhiệm gây ra.
Ví dụ: Bị cáo X trong một vụ án điển hình mà tôi có dịp bào chữa chỉ thu lợi 1.700.000 đồng từ việc buôn bán thuốc lá nhập lậu, nhưng phải đối mặt với khung án cao nhất là 15 năm tù. Trong khi đó, một người gây thiệt hại hàng tỉ đồng cho nhà nước chỉ bị phạt tối đa 12 năm tù. Điều này tạo ra sự bất hợp lý khi tính chất và mức độ nguy hiểm của hai hành vi không tương xứng nhưng khung hình phạt lại chênh lệch quá lớn.
1.2. So sánh với tội "Mua bán trái phép chất ma túy"
Điều 251 BLHS quy định về tội "Mua bán trái phép chất ma túy", một tội danh nghiêm trọng với hậu quả ảnh hưởng lớn đến xã hội, nhưng mức phạt tối đa cho hành vi này trong các trường hợp bình thường chỉ từ 07 đến 15 năm tù. Mua bán ma túy được xem là hành vi có mức độ nguy hiểm cao, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và an ninh xã hội, nhưng lại có mức phạt tương đương hoặc thậm chí nhẹ hơn tội buôn bán thuốc lá nhập lậu.
So sánh này cho thấy sự bất đối xứng trong cách quy định khung hình phạt. Hành vi buôn bán thuốc lá nhập lậu rõ ràng không nguy hiểm bằng buôn bán chất ma túy, nhưng mức hình phạt lại tương đương, gây ra sự thiếu cân bằng trong hệ thống pháp luật.
1.3. So sánh với tội "Giết người"
Tội "Giết người" được quy định tại Điều 123 BLHS, là một trong những tội danh nghiêm trọng nhất, với mức án tù tối đa lên đến tử hình. Tuy nhiên, trong trường hợp không có các tình tiết tăng nặng, mức phạt tù thấp nhất cho tội "Giết người" là 12 năm tù, gần bằng mức phạt tối đa cho hành vi buôn bán hàng cấm.
Sự so sánh này cho thấy một sự bất hợp lý nghiêm trọng khi hành vi buôn bán hàng cấm – một vi phạm kinh tế và thương mại lại có thể bị xử lý với mức phạt tương đương (thậm chí cao hơn) với hành vi tước đoạt sinh mạng của người khác.
2. Bất hợp lý trong việc liệt kê các loại hàng hóa trong Điều 190
Một trong những vấn đề lớn của Điều 190 là việc liệt kê các loại hàng hóa cụ thể trong quy định, tạo ra sự bó hẹp và thiếu tính khái quát. Các loại hàng hóa như thuốc bảo vệ thực vật, thuốc lá nhập lậu, pháo nổ có tính chất và mức độ nguy hiểm khác nhau, nhưng lại được gom vào chung một điều luật với khung hình phạt tương đương. Điều này gây ra những bất cập sau:
2.1. Thiếu sự phân loại rõ ràng theo mức độ nguy hiểm
Các loại hàng hóa như thuốc bảo vệ thực vật có thể gây hại cho môi trường và sức khỏe cộng đồng, trong khi thuốc lá nhập lậu chủ yếu gây thiệt hại về kinh tế và thuế. Việc gom các loại hàng hóa có mức độ nguy hiểm khác nhau vào cùng một điều luật dẫn đến sự không rõ ràng trong việc áp dụng hình phạt, khiến việc xử lý không phản ánh đúng tính chất nguy hiểm của từng loại hành vi vi phạm.
2.2. Việc liệt kê cụ thể gây ra sự tùy nghi trong áp dụng
Điều 190 BLHS có sử dụng cụm từ “hàng hóa khác mà Nhà nước cấm kinh doanh, cấm lưu hành, cấm sử dụng”, cho phép các cơ quan có thẩm quyền tự đưa ra hướng dẫn cụ thể cho các loại hàng hóa này. Điều này dễ dẫn đến sự tùy nghi trong việc xử lý các vụ án liên quan đến hàng hóa không nằm trong danh sách liệt kê, tạo ra sự không nhất quán trong thực thi pháp luật.
Việc áp dụng hình phạt nghiêm khắc cho các hành vi buôn bán hàng cấm có thể làm gia tăng số lượng các vụ án hình sự không cần thiết, gây quá tải cho hệ thống tư pháp. Nhiều hành vi buôn bán hàng cấm, đặc biệt là những trường hợp nhỏ lẻ, không có tổ chức, lẽ ra nên được xử lý bằng các biện pháp hành chính, thay vì đưa ra truy cứu trách nhiệm hình sự. Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả của hệ thống tư pháp mà còn làm mất đi tính hợp lý trong việc xử lý vi phạm.
3. Một số đề xuất, kiến nghị
Để khắc phục các bất cập trong Điều 190 BLHS, chúng tôi đề xuất một số thay đổi như sau:
3.1. Điều chỉnh khung hình phạt dựa trên mức độ nguy hiểm của hành vi
Khung hình phạt cho tội sản xuất, buôn bán hàng cấm nên được điều chỉnh linh hoạt hơn, dựa trên mức độ nguy hiểm của từng loại hàng hóa cụ thể và hậu quả mà hành vi vi phạm gây ra. Các loại hàng hóa có nguy hiểm cao, gây tổn hại trực tiếp đến sức khỏe, an ninh xã hội, nên bị xử lý nghiêm hơn so với các loại hàng hóa chỉ gây ra hậu quả về kinh tế.
3.2. Giảm mức phạt cho các hành vi vi phạm nhỏ lẻ
Trong những trường hợp vi phạm nhỏ lẻ, không có tính chất tổ chức hoặc không gây hậu quả nghiêm trọng, luật nên ưu tiên áp dụng các biện pháp hành chính hoặc xử phạt tiền thay vì hình sự hóa. Điều này sẽ giảm áp lực lên hệ thống tư pháp và đảm bảo việc xử lý vi phạm được thực hiện một cách hợp lý và hiệu quả.
3.3. Xóa bỏ sự tùy nghi trong việc áp dụng luật
Việc quy định "hàng hóa khác" trong Điều 190 cần được sửa đổi để tránh sự tùy nghi trong áp dụng pháp luật. Các tiêu chí cụ thể hơn về tính chất và mức độ nguy hiểm của hàng hóa nên được bổ sung vào luật, tạo sự rõ ràng và minh bạch trong việc xử lý các hành vi vi phạm.
Điều 190 BLHS về tội sản xuất, buôn bán hàng cấm đã bộc lộ nhiều bất cập, từ sự bất đối xứng trong khung hình phạt so với các tội danh nghiêm trọng khác, đến việc áp dụng không hợp lý cho các hành vi có mức độ nguy hiểm và hậu quả khác nhau. Khi một hành vi buôn bán thuốc lá nhập lậu với lợi nhuận thấp lại có thể đối mặt với mức án lên tới 15 năm tù - tương đương hoặc thậm chí cao hơn các tội danh như tham nhũng, giết người hay buôn bán ma túy - rõ ràng có sự bất hợp lý nghiêm trọng trong cách thức xử lý vi phạm. Những bất cập này không chỉ làm giảm tính công bằng của hệ thống pháp luật mà còn làm suy yếu niềm tin của người dân vào việc thực thi pháp luật.
Để giải quyết vấn đề này, cần thiết phải có những thay đổi quan trọng trong cách thức quy định và áp dụng khung hình phạt, hướng tới một hệ thống pháp lý linh hoạt hơn, phản ánh đúng tính chất và mức độ nguy hiểm của từng hành vi. Các tiêu chí về tính chất nguy hiểm và hậu quả của hành vi cần được xem xét một cách cụ thể và chính xác hơn, tránh việc áp dụng các khung hình phạt cứng nhắc và thiếu cân nhắc đến thực tiễn. Sự thay đổi không chỉ đảm bảo tính công bằng trong xử lý vi phạm mà còn nâng cao hiệu quả của hệ thống pháp luật trong việc bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của mọi tầng lớp xã hội.
Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ
Chủ tịch TAT LAW FIRM
