Hơn 12 năm thực hiện, Luật PBGDPL đã đạt được nhiều kết quả tích cực; đồng thời cũng bộc lộ một số nội dung chưa sát với thực tiễn, thiếu cơ chế đột phá về thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới theo tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị. Việc nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL 2012 là yêu cầu phù hợp trong bối cảnh hiện nay.
Sự cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL 2012
Luật PBGDPL 2012 đã thể chế hóa chủ trương, định hướng, Nghị quyết của Đảng về công tác phổ biến giáo dục pháp luật. Đặc biệt là các Nghị quyết Đại hội Đảng; Nghị quyết số 08- NQ/TW ngày 02/1/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới; Chỉ thị số 32- CT/TW ngày 09/12/2003 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác PBGDPL, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân; Hiến pháp năm 1992 giao Chính phủ “tổ chức và lãnh đạo công tác tuyên truyền, giáo dục Hiến pháp và pháp luật trong nhân dân”.Thực hiện các văn bản của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phổ biến giáo dục pháp luật, nhất là Luật Phổ biến Giáo dục pháp luật, thời gian qua, công tác triển khai thi hành luật từ Trung ương tới địa phương bài bản hơn, có trọng tâm, trọng điểm, gắn với nhiệm vụ phát triển kinh tế- xã hội; quốc phòng, an ninh; ý thức chấp hành pháp luật, tuân thủ pháp luật, niềm tin đối với pháp luật của cán bộ, nhân dân được nâng lên.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Tuy nhiên, việc tổ chức thực thi Luật còn hạn chế, nhận thức của một số Bộ, ngành, địa phương về công tác phổ biến giáo dục pháp luật chưa đầy đủ, chưa tương xứng với vị trí, tầm quan trọng của công tác này. Một số quy định của Luật không còn phù hợp với sự thay đổi và phát triển của đất nước. Cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm cho công tác phổ biến giáo dục pháp luật còn nhiều hạn chế, chưa thực sự thống nhất, đồng bộ …. Nguồn nhân lực làm công tác phổ biến giáo dục pháp luật ở các bộ, ngành, địa phương còn thiếu so với nhu cầu cần phải có; một bộ phận báo cáo viên, tuyên tuyền viên pháp luật thiếu phương pháp, kỹ năng công tác, dẫn đến hiệu quả PBGDPL ở nhiều nơi hạn chế. Vấn đề xã hội hóa công tác PBGDPL chưa được rộng khắp, sự tham gia của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong công tác này chưa như kỳ vọng. Ý thức chấp hành pháp luật, tuân thủ pháp luật của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa cao, làm ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển kinh tế- xã hội, hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước.
Trước yêu cầu tiếp tục hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới- kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, việc tổ chức thi hành pháp luật phải được coi trọng hơn; Nhà nước và xã hội quan tâm hơn; Nội dung, hình thức PBGDPL phải được lựa chọn phù hợp, sáng tạo, tác động tích cực việc nâng cao hiệu quả công tác này. Tình hình thế giới đang có những biến động, thay đổi mang tính thời đại, các nước có những cách làm khác nhau để việc thực thi pháp luật có hiệu quả. Nghiên cứu, học tập có chọn lọc những kinh nghiệm hay của thế giới trong công tác PBGDPL cũng là việc quan trọng, cần làm để bổ sung quy định phù hợp, dễ thực hiện, khả năng thực hiện có kết quả vào dự thảo Luật PBGDPL (sửa đổi, bổ sung).Từ thực tiễn tình hình thi hành Luật PBGDPL hơn 12 năm qua, trước yêu cầu của thời kỳ phát triển mới của đất nước và bối cảnh thế giới ngày nay và tương lai … khẳng định việc sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL năm 2012 là cần thiết.
Những vấn đề cần quan tâm trong quá trình sửa đổi, bổ sung
Thể chế hóa chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan lĩnh vực thi hành pháp luật, PBGDPL. Đặc biệt “Tạo đột phá trong công tác thi hành pháp luật, bảo đảm pháp luật được thực hiện công bằng, nghiêm minh, nhất quán, kịp thời, hiệu lực và hiệu quả”- phần III.3. Nghị quyết số 66- NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị. Sửa đổi, bổ sung quy định của Luật PBGDPL 2012 phải đạt được mục tiêu “nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật”.
Tiếp tục luật hóa các quy định hiện hành liên quan công tác PBGDPL của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, ngành. Nhất là những quy định đã được triển khai thực hiện có hiệu quả, những mô hình PBGDPL đã được nhiều địa phương áp dụng. Phân tích, đánh giá những kết quả tốt, những mô hình, kinh nghiệm hay thông qua việc tổng kết 10 năm, 12 năm thi hành Luật PBGDPL 2012. Từ đó, sửa đổi, bổ sung quy định bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của pháp luật về PBGDPL. Quan tâm đa dạng hóa phương thức truyền thông chính sách, PBGDPL; ứng dụng công nghệ số trong PBGDPL.
Đề cao vai trò, vị trí trung tâm của người dân để sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm phục vụ nhân dân, doanh nghiệp. Phát huy, lắng nghe ý kiến đóng góp, đề xuất của người dân, doanh nghiệp trong xây dựng Luật PBGDPL, trong xây dựng, ban hành các cơ chế, chính sách về PBGDPL. Tăng cường sự phối hợp đa chiều, đa phương thức trong PBGDPL. Khẳng định vai trò nòng cốt của Nhà nước, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, sự tham gia của người dân, doanh nghiệp. Coi trọng và tăng cường phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương; giữa Bộ này với Bộ kia; địa phương này với địa phương khác; giữa cơ quan nhà nước với Mặt trận và các đoàn thể; giữa các thành viên của Mặt trận …
Các quy định được sửa đổi, bổ sung phải đáp ứng yêu cầu cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy; giao quyền quản lý nhà nước về PBGDPL nhiều hơn cho đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức xã hội, tổ chức xã hội- nghề nghiệp trong công tác PBGDPL. 3. Kiến nghị sửa đổi, bổ sung những nội dung cụ thể của Luật PBGDPL năm 2012
Về Hội đồng phối hợp PBGDPL (Điều 7)
Do sắp xếp tổ chức bộ máy không còn đơn vị hành chính cấp huyện nên bỏ Hội đồng PH PBGDPL huyện, quận, thị xã thuộc tỉnh. Nghiên cứu, có thể thành lập Hội đồng PH PBGDPL đơn vị hành chính- kinh tế đặc biệt, không thành lập Hội đồng PH PBGDPL cấp xã.
Cơ quan thường trực Hội đồng PH PBGDPL của Chính phủ là Bộ Tư pháp, của Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh là Sở Tư pháp. Nếu quy định thành lập Hội đồng PH PBGDPL đơn vị hành chính- kinh tế đặc biệt thì cơ quan thường trực Hội đồng là đơn vị làm công tác tư pháp.
Về nội dung PBGDPL (Điều 10)
Bổ sung nội dung “thực hiện văn hóa tuân thủ pháp luật” vào cuối khoản 3, điều 10. Cụ thể: “3. … gương người tốt, việc tốt trong thực hiện pháp luật, văn hóa tuân thủ pháp luật”.
Về hình thức PBGDPL (Điều 11)
Bổ sung “ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo” vào khoản 3, Điều 11.
Bổ sung “hoạt động giáo dục pháp luật trong nhà trường” vào khoản 7, Điều 11.
Về họp báo, thông cáo báo chí về văn bản quy phạm pháp luật (Điều 12)
Sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn và yêu cầu họp báo của cơ quan chức năng, đảm bảo đúng quy định pháp luật.
Về đăng tải thông tin pháp luật trên trang thông tin điện tử (Điều 13)
Bỏ “và cơ quan trung ương của tổ chức chính trị- xã hội” tại khoản 1.
Bổ sung nội dung “giải thích pháp luật và hướng dẫn pháp luật” vào khoản 2.
Về PBGDPL cho người lao động trong các doanh nghiệp (Điều 18)
Bổ sung nội dung: việc sử dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội vào khoản 2.
PBGDPL cho người khuyết tật (Điều 20)
Sửa và bổ sung khoản 4 tên “Cơ quan lao động- thương binh và xã hội” cho chuẩn xác. Bỏ “Cơ quan lao động- thương binh và xã hội”, thay “Cơ quan y tế” giúp Ủy ban nhân dân …
Giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân (Mục 3)
Nghiên cứu bổ sung 1 điều hoặc 1 khoản về “xây dựng lối sống tuân thủ pháp luật cho học sinh, sinh viên”. Nội hàm của vấn đề này bao gồm một số nội dung: nhận thức của các chủ thể giáo dục về tầm quan trọng của việc xây dựng lối sống tuân thủ pháp luật, nêu gương chấp hành pháp luật; nâng cao hiệu quả công tác PBGDPL cho học sinh, sinh viên; xây dựng đội ngũ cán bộ, giảng viên làm công tác giáo dục pháp luật có trình độ, kỹ năng, phương pháp sư phạm; xây dựng môi trường văn hóa tuân thủ pháp luật; phát huy vai trò của Đoàn, Hội, Đội trong nhà trường …
Trách nhiệm của các Bộ, cơ quan trong Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ (Điều 25)
Bỏ khoản 3 (không còn Bộ Lao động- thương binh và Xã hội, giáo dục nghề đưa về Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý).
Báo cáo viên pháp luật (Điều 35)
Bỏ điểm c khoản 3.
Nghiên cứu, có thể sửa khoản 3. Thẩm quyền quyết định công nhận báo cáo viên pháp luật theo hướng: Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ quyết định công nhận báo cáo viên pháp luật của cơ quan mình; Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quyết định công nhận báo cáo viên pháp luật của Ủy ban và các tổ chức thành viên.
Trên đây là một số ý kiến về việc sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL năm 2012. Trong quá trình nghiên cứu, biên soạn dự thảo Luật PBGDPL (sửa đổi, bổ sung), có vấn đề gì cần thiết, tôi sẽ góp ý, đề xuất thêm.
Luật sư NGUYỄN DUY LÃM
Nguyên Vụ trưởng Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật - Bộ Tư pháp
