Theo quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2020 và Nghị định số 168/2024/NĐ-CP của Chính Phủ thì pháp luật hiện hành không có quy định về hình phạt “buộc lao động công ích” đối với người vi phạm giao thông. Các cá nhân, tổ chức vi phạm giao thông sẽ phải chịu các hình thức xử phạt chính gồm: Cảnh cáo, phạt tiền và tịch thu phương tiện được sử dụng để vi phạm hành chính; các hình thức phạt bổ sung gồm: Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn; Đình chỉ hoạt động có thời hạn; Tịch thu tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử dụng để vi phạm hành chính. Ngoài ra, còn có thể bị áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả và bị trừ điểm giấy phép lái xe.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Mặc dù, Nghị định số 100/2019/NĐ-CP và mới nhất là Nghị định số 168/2024/NĐ-CP của Chính Phủ được coi là công cụ hiệu quả để điều chỉnh hành vi của người tham gia giao thông, khi mức xử phạt cho các lỗi vi phạm tăng mạnh, đặc biệt là tài xế có cồn khi lái xe hay vượt đèn đỏ. Tuy nhiên, sau những khoảng thời gian, các lực lượng chức năng ra quân và xử lý mạnh, thì những vi phạm nghiêm trọng lại có dấu hiệu tăng trở lại tại nhiều địa phương như: Đi ngược chiều trên cao tốc, vượt đèn đỏ hay say xỉn khi lái xe, trong đó không ít trường hợp dẫn tới những tai nạn thảm khốc.
Vì vậy, việc bổ sung thêm hình thức xử phạt “bắt buộc lao động công ích đối với người vi phạm giao thông” là giải pháp rất cần thiết và phù hợp với thực tế hiện nay. Khi mức phạt tiền hiện nay đã ở mức cao nhưng vẫn không thể là giải pháp “tối thượng”, có thể giải quyết được triệt để vấn nạn vi phạm luật giao thông, mà ngược lại dễ phát sinh các mặt tiêu cực, cũng như tạo “ngánh nặng” cho người dân, đặc biệt là những người thu nhập thấp. Trong khi đó, hình thức “phạt lao động công ích” không chỉ có tính răn đe mà còn mang tính giáo dục rất cao, tác động mạnh mẽ đến nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của người vi phạm, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên (những người chưa phát triển hoàn thiện về nhân cách và nhận thức, rất cần những biện pháp giáo dục sâu sắc, gắn liền với trải nghiệm thực tiễn).
Mặt khác, “buộc lao động công ích” khi được áp dụng thay thế hình phạt tiền, hoặc bổ sung cho hình phạt tiền (với mức phạt phù hợp) sẽ giảm áp lực về tài chính cho người dân, nhất là những người lao động, thu nhập thấp nên sẽ mang tính nhân văn sâu sắc. Và ngay cả đối với những người có thu nhập cao thì hình thức xử phạt này cũng có những tác động lớn về mặt tâm lý, khắc sâu hơn vào ý thức, với những trải nghiệm thực tế, loại trừ được tình trạng “nhờn luật”, nộp phạt xong lại có thể sẵn sàng vi phạm. Do đó, việc bổ sung hình thức xử phạt “buộc lao động công ích” là cần thiết, sẽ góp phần khắc phục được những hạn chế và “lỗ hổng” của hình phạt tiền nói riêng và hệ thống các chế tài xử lý vi phạm luật giao thông nói chung.
Các hoạt động lao động công ích đối với người vi phạm có thể là các công việc phục vụ cộng đồng như: Quét dọn đường phố, sơn vạch kẻ đường, trồng cây xanh, hỗ trợ các hoạt động tuyên truyền về an toàn giao thông.v.v.. để những người vi phạm có thể “chuộc lỗi” và thay đổi nhận thức bằng những hành động thiết thực.
Tuy nhiên, để triển khai quy định nêu trên vào trong thực tiễn thì cần phải có sự chuẩn bị bài bản, đồng bộ từ khâu xây dựng hành lang pháp lý đến tổ chức thực hiện. Cần có các quy định cụ thể những hành vi nào áp dụng chế tài buộc lao động công ích, thay thế hoặc kết hợp với các hình thức xử phạt khác như thế nào? Việc phân loại hành vi, thời gian lao động, nội dung công việc cần được cụ thể hóa, rõ ràng để bảo đảm tính minh bạch, công bằng và khả thi. Đồng thời, cần quy định rõ về cơ chế giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm chặt chẽ, để bảo đảm người vi phạm thực hiện đúng hình phạt. Khi họ cố tình không thực hiện thì cũng phải có các chế tài xử lý tích đáng và nghiêm minh. Chính quyền địa phương, các đoàn thể, lực lượng chức năng phối hợp để tổ chức các hoạt động lao động công ích thiết thực và phù hợp, tránh tình trạng phát sinh tiêu cực khi triển khai thực hiện.
Hình thức phạt lao động công ích đối với người vi phạm giao thông đã có nhiều quốc gia áp dụng như Singapore, Mỹ, Thái Lan, Đài Loan,… nên việc nước ta bổ sung thêm chế tài xử phạt này là hoàn toàn phù hợp với xu hướng phát triển của thế giới. Đây sẽ là một bước đi mới, thể hiện sự quyết liệt trong nỗ lực kéo giảm tai nạn giao thông, và nâng cao nhận thức, xây dựng văn hóa giao thông an toàn, văn minh. Tuy nhiên, để quy định này đi vào thực tế, cần có những quy định cụ thể, phù hợp và đảm bảo tính khả thi trong quá trình triển khai.
Thạc sĩ, Luật sư NGUYỄN ĐỨC HÙNG
Giám đốc Công ty Luật TNHH Thiện Duyên - Đoàn Luật sư TP. Hà Nội
